Gudari bati azken agurra
Francisco Pérez Luzarretak Gernika Batailoiarekin borrokatu zuen Bigarren Mundu Gerran nazien kontra. Bere errautsak Grave lurmuturreko (Gironda, Frantzia) itsasertzean zabaldu zituzten.
1944an Kepa Ordokik brigada bat sortu zuen Euskadiko Gobernuaren aginduz, Frantziako Estatuan zeuden ideologia askotako euskaldunekin. Boluntario hauetako batzuek bazuten esperientziarik borrokan 1936ko Gerran, eta Euskal Herria faxistengandik askatzea zuten helburu, Mussolini eta Hitlerrekin batera Francorekin ere amaituko zutelakoan.
Brigada hori frantziar gudarosteko parte izan zen: “Gernika Batailoia” izena zuen. Medóc penintsulako (Gironda, Frantzia) Grave lurmuturrean lubakituta zeuden 4.000 alemaniarren kontra aritu ziren 1945eko apirilaren 14tik aurrera. 159 gudari eta 26 erreserbistaz osaturik, alemaniarrak Garonako ezkerraldetik kanporatu eta Arros gotorlekua bereganatu zuten, 200 lagun preso hartuta.
Jose Ramon Aranberria, Antonio Arrizabalaga, Gotzon Arruti, Joaquin Atorrasagasti eta Francisco Pérez dira historia horren protagonistetako batzuk. Bidean, 35 zauritu eta bost hildako: Juan Jausoro, Felix Iglesias, Antton Lizarralde, Prudencio Orbiz eta Antonio Mugika.
84 urte geroago…
2018ko abenduaren amaieran Francisco Paco Pérez Luzarreta hil zen Beran. Aurretik familiari azken guraria eskatu zion: “Nire errautsen zati bat emaztearekin uztea nahi dut, eta bestea Frantzian, Gernika Batailoiko burkideekin borrokatu nuen tokian”.
Hala, 2019ko maiatzean batailoi hartako gudarien senide eta lagunek bidaia antolatu zuten Pacoren familia lagundu eta borrokatu ziren tokiak eta bunkerrak ezagutzeko.
Cote 40. Senideak eta lagunak memorialean elkartu dira. Monumentuak Medòc-eko guda-egunak eta han hil ziren 43 lagunak oroiatzen ditu.
Lore eskaintza. Francisco Pérez Luzarreta gudariaren ilobak lore eskaintza egiten memorialean.
Jean Paul. Jean Paul Lescorcek bisita gidatuan azaltzen du zer funtzio zuten bunkerrek. Historialari frantziarrak hamarkadak daramatza inguruko bunkerrak zaharberritzen. Jean Paulen gurasoek taberna zuten herrian eta 7 urterekin bunkerretara joaten zen alemanei jan-edana ematera gozokien truke.
Bere kalkuluen arabera, 1941 eta 1943 artean Derrigorrezko Lan Zerbitzuen bidez halako 350 eraiki zituzten kostalde horretako zazpi kilometrotan; “Atlantikoko Murruaren” parte ziren. Hitlerrek 15.000 azpiegitura eraikitzea agindu zuen aliatuen erasotik babesteko –Norvegiatik Ipar Euskal Herriraino– eta horretarako 400.000 lagun mobilizatu zituzten. Gutxienez mila urte iraun behar omen zuten.
Argazki ezezaguna. Remy Lacaze ikerlariak senide eta lagunei erakusten dizkie Gernika Batailoiaren argazki ezezagunak.
Ikurrina. Gernika Batailoiko beteranoen zeremoniarako ikurrina Arroseko bateriako bunkerrean, “Maitasuna” jartzen duen graffiti baten ondoan.
Zauritua. Jose Ramon Atorrasagasti, Joaquin Atorrasagastiren semea, bere aita borrokatutako bunkerretan barrena. Joaquin Bilbokoa zen sortzez eta 18 urterekin ezker besoan zauritu zuten guduan zebilela.
Gudaren agerlekuak. Paco Pérez Luzarretaren iloba paisaiari begira eta bere osaba ibilitako hondarrezko tokiei so.
Bi lagun. Ander Aranberria (ezkerrean) eta Antoine Arrizabalaga (eskuinean), Jose Ramon Aranberria eta Antonio Arrizabalaga gudarien semeak. Gernika Batailoiaren bala-kutxa originala dute eskuan, Michelle Arroyo gudariak gordeta. MG-34 metrailadore alemaniar bati dagokion muniziorako kaxa da.
Memorialetako bisitetan begiradak elkar trukatu baizik ez dituzte egin, baina kaxa horrek hizketan jarri ditu Ander eta Antoine, eta hala jakin dute euren aitak lagun minak izan zirela. “Gure aita Ondarroatik Iparraldera joan zen hiru lagunekin, eta ondorengo borroketan haietako batek begia galdu zuen”, dio Anderrek. Eta Antoineren erantzuna: “Gure aita ere Ondarroakoa zen eta zuenarekin batera etorri zen ontzian, bera zen begia galdu zuena”.
Azken-nahia. Gudari zaharraren errautsak zabaltzen.
Soinean. Gernika Batailoiaren eta bere txakur “Asta”-ren oroigarritzat Paco Pérezek soinean eraman ohi zuen argazkia.
Ospitalepea, 1944ko ekainaren 27a. Soldadu alemaniarrek sarekada egin zuten Zuberoako 80 biztanle inguruko herri txikian. Zortzi lagun hil zituzten zigor-ekintzan eta hemeretzi atxilotu, guztiak zibilak; horietatik bederatzi deportatuko zituzten eta kontzentrazio esparruetatik... [+]
Normandia. 1944ko ekainaren 6a. Overlord operazioa abiatu zuten: Britainia Handiko, AEBetako eta Kanadako milaka soldadu Normandiako hondartzetan lehorreratu ziren, Bigarren Mundu Gerraren eta, beraz, historiaren norabidea goitik behera aldatzeko. Edo horixe da behintzat duela... [+]
Hari buruzko aipamenik apenas iritsi zaigu historia liburuetan, baina Jesús Carrera Olascoaga (Hondarribia 1911 – Alcala de Henares 1945) Espainiako Alderdi Komunistaren idazkari nagusi izatera iritsi zen. Frankistek atxilotu, torturatu eta fusilatua, bere... [+]
Genozidioa zoritxarrez modan dagoen hitza da. Rafael Lemkinek 1946an egin zuen definizioaren arabera, “talde nazional, etniko, arrazazko edo erlijioso bat erabat edo partzialki suntsitzeko asmoz egindako ekintzak” dira genozidioa. Ekintza horiek “taldeko kideak... [+]
Urtero bezala, Terres de Mémoire(s) et de Luttes elkarteak Gurseko kontzentrazio esparruan egondako presoak omendu ditu. Horietako asko Euzko Gudarosteko eta armada errepublikarreko kideak ziren. Francoren aurka aritutako beste hainbat, eta Hitlerren eta Mussoliniren... [+]
Otsailaren 21ean Missak Manouchian eta Melinée Assadourian senar-emazte armeniarren gorpuzkiak Pariseko Panteoian sartuko dituzte ohore guztiekin. Poeta eta partisano komunista, Manouchianek ekintza ikusgarriak gidatu zituen Bigarren Mundu Gerran okupaturiko Frantzian,... [+]
Zuloan sartuta egotea ez duk txarrena –esan zion Manuk–, txarrena duk ez jakitea noiz aterako haizen, edo inoiz aterako haizen ere. Lander Garroren Gerra Txikia nobelan, non gerra bateko iheslarien gorabeherak azaltzen dituen, pertsonaien artean, Anna Frank dakarte... [+]
1936ko Gerra amaitzear zela, Franco diktadoreak Pirinioetan milaka bunker eraikitzea agindu zuen. Mendian horiek ikusten aspaldi ohituak gaude, baina ez genekien defentsarako lerro erraldoi bat osatzen zutela, eta azken urteetan berreskuratzeko ekimenak jarri dira abian. Izan... [+]
Palestinarrek pilotu israeldar bat bahitu, epaitu eta urkatuko balute, ez litzateke gauza bera?”. Halako eta bestelako galderei erantzun nahian, Hannah Arendten Eichmann Jerusalemen liburua abiapuntu izanda, mahaiaren bueltan elkartu ditugu bi filosofo eta politologo bat,... [+]
Karl Adolf Eichmann (Solingen, Alemaniako Inperioa, 1906 - Ramleh, Israel, 1962) Alemania naziko SSetako goi-mailako ofiziala izan zen, bereziki ezaguna Azken Konponbidea edo Azken Soluzioa deitu zitzaioneko “arduradun logistiko” gisa izendatu izan delako... [+]
Aurten 60 urte bete dira Hannah Arendtek Eichmann Jerusalemen liburua kaleratu zuenetik. Urte bat gehiago pasatu da Adolf Eichmann funtzionario nazia, Holokaustoaren "arduradun logistikoa", Israelen urkatu zutenetik. Eichmannen epaiketaren jarraipen... [+]
Bigarren Mundu Gerran zehar Belgika, Frantzia eta Euskal Herrian soldadu eta hegazkin pilotu aliatuak laguntzen zituen erresistentzia sarea izan zen Comete. Angelun kokaturiko Comete Sarearen Lagunak elkarteak antolatu ditu erresistentzia... [+]
Madril, 1939. Hiria frankisten esku erori baino lehen, munduko faxismoaren aurkako hiriburutzat jotzen zen, gobernu errepublikarraren propaganda eta gerra garaian handik pasatako intelektual antifaxista ezagunak medio. Garaileek hiriburua Sevillara, Salamancara edo Burgosera... [+]
Espainiako Estatuko Ciudad Realen Anisio Castilloren gorpua berreskuratu dute talde memorialistek berriki, 1943an bere buruaz beste egindako errepublikarra, frankistek bera eta bere familia bakean utz zezaten. Ez da gauza berria, etsaiek harrapatu baino lehen suizidatzeko joera... [+]
Gernikako bonbardaketatik harago, Alemanian apenas daukate Kondor Legioak 1936ko Gerran herritarrak sarraskitzen izandako parte hartzearen berri. Carmela Negrete kazetariak kontatu du oroimen falta hori Contexto aldizkarian. Halako zorrak kitatu gabe, nola saihestuko dugu gaur... [+]