Astiro hitz egiten du Irati Elorrietak (Algorta, Bizkaia, 1979), esan nahi baita, denbora hartzen duela esan nahi duen hori pentsatzeko. Ondoren, esan nahi duen hori abiada dezentekoan jaurtitzen baitu. Idatzi ere astiro egiten du. Duela hamar urte argitaratu zuen Burbuilak, estreinako lana. Bere buruari denbora eman behar izan dio idazketari behar besteko ganoraz ekiteko. Ibili, aldiz, urrats biziz. Hogei urte egin ditu Berlinera joan zenetik, eta pauso lasterrekin eraman gaitu bere auzora, Weddingera, eta auzo barruko bere auzora: Gesundbrunnen-era. Berlinen hain sarriak diren terraza txiki eder horietako batean hartu dugu pausalekua, maiatzeko udaberri egun fresko bateko azken argitan.

Deserrotzea da dagoen literatur material indartsuenetako bat?

Deserrotzearen beste aldea identitatearen bilaketa da, eta bai, niretzako bada literaturarako material indartsua, baina uste dut beste gai batzuk direla jendearen arreta hartzen dutenak.

Adibidez?

Bada, euskal literaturaren kasuan, adibidez, argi eta garbi ETA edo gatazka armatua. Horiek hartzen dituzte letra handietako titularrak.

Bitxia da diozuna: askok egotzi izan baitio euskal literaturari gutxi idatzi izan dela gatazkaz.

Beno, gutxi edo asko erlatiboa da, nondik begiratzen duzun. Nik ez dut uste gutxi idatzi denik, eta uste dut gantxoa duen gaia dela, ez bakarrik literaturan.

Nola bizi duzu zuk errelatoaren gaia? Alemanian bizi den Fernando Arambururen Patria fenomeno bat izan da Espainian. Irakurri duzu?

Ez dut irakurri. Berlingo liburu-denda handietako erakusleihoetan egon da liburua. Zur eta lur geratu nintzen hemengo egunkarietan irakurri nuenean Aramburuk idatzi duela euskal gatazkaren errelatoa egiten duen lehen nobela handia. Idazten duenaz ezer ez dakien kazetariak, beste norbaiten interesen arabera errepikatzen eta erreproduzitzen ditu zenbait eduki. Gehienetan ez gara konturatu ere egiten.

Gurean pisu handiegia izan du gatazkak? Baita literaturan ere?

Ez nuke esango literaturan pisu handiegia izan duenik, bizitza errealean izan duen presentziarekin eta inpaktuarekin erlazioan ikusita. Hor bai, egunerokoan, gehiegizkoa egin zait gatazkak garai batzuetan hartzen zuen espazioa. Urtetan blokeo handia egon dela sentitu dut, eta gero, halako neke bat ere bai.

Deserrotzea ez da derrigorrean deserriaren sinonimo. Ala bai?

Ez du zertan batera joan, ez? Ez dut halako terminotan pentsatzen idaztean. Egiten dudan hurbilketa ez da analitikoa edo kontzeptuala. Ez dut tesi batetik abiatuta idatzi. Gai horien inguruan, edo gai horietatik hurbil idatzi dut, ez dakidan, baina interesatzen zaidan zerbaiten bila-edo. Noraeza eta bilaketa ikusten ditut hitz horiei lotuta, min mota bat ere bai. Liburuan agertzen den gai bat honakoa da: pertsonaia nola dagoen fisikoki leku batean, baina burua beste nonbait izanik, Vietnamen, edo Sopelan… Mentalki beste espazio batean daude. Eta hori da egunerokoa; ez da noizean behin gertatzen zaizun zerbait. Permanenteki dago hor, eta horrekin bizitzea da kontua. Ez dakit deserria den edo deserrotzea. Bi lekutan egotea da.

[Pausa luze bat egin du] Ez dakizula inoiz sentituko zaren hemen han bezala, baina zer da “han bezala” hori? Ez da espazio kontua soilik. Han bezala da beste garai bat, duela hiru urte, duela hamar urte… egoera hori ere ez da existitzen. Ia ez dagoen zerbaitekin alderatzea da.

Zergatik egiten zaizu zuri interesgarri deserrotzearen gaia?

Tentsio bat sortzen delako, eta nor zaren ez jakite bat. Uste dut identitateari buruzko gaiek literarioki badutela indarra: nor zara, nola bizi zara… Inora joan gabe ere galdera horiekin konfrontatuta egon zaitezke, baina beste leku batera zoazenean, kasik ez daukazu aukerarik ez konfrontatuta egoteko. Erantzun behar dituzun galdera batzuk dira.

Identitatearen gaia garaiokin lotzen duzu bereziki, jendarte likido eta mugikorrarekin? Horrek ekarri du deserrotzearen tentsioa?

Bizi dugun garaiarekin lotutako zerbait da, eta horregatik ikusten dut material literario bezala. Horretaz hitz egitean automatikoki ari zara hitz egiten bizi dugun garaiaz. Uste dut interesatzen zaizkidanak direla identitate bilaketa horren istorioak. Baldin badakizu nor zaren, hor ez dago istoriorik. Istorio bat izateko, bilaketa egin behar da. Dena baldin badakizu, ez dago istoriorik.

Deserrotzearen kontzeptua literaturara ekartzeko bide desberdinak jorra daitezke: bat izan liteke epika dramatikotik jotzea, bestea era sotil leunagoan. Bigarren aukera egin duzu zuk?

Bai, uste dut aukera hori egin dudala gai horrekin eta beste batzuekin ere bai. Bikote harreman toxikoena, esaterako. Kostatu egin zait hor kokatzea. Drama handiak edo epikoak kontatzea ez da nire estiloa. Nola egin hala ere tentsioari eusteko, irakurlearen arretari eusteko? Eta ez banoa dramara? Hortik behera joan nahi badut eta irakurlea nirekin eraman, non kokatuko naiz? Hori izan da erronka.

Eta aurkitu duzu oreka hori?

Ez dakit aurkitu dudan, baina hor dago bilaketa. Ez dut autopista hartu, bide txikietatik joan naiz, paisaiari begira. Eta hor dago borroka: pixka bat gehiago behar du, gutxiago behar du? Erabakiak etengabekoak dira, eta batzuetan oso txikiak. Esaldi hau gehiegizkoa da; ez badut esaten akaso inor ez da enteratuko zertaz ari naizen.

Berridazketa asko, ezinbestean.

Bai, etengabe aritu naiz berridazten, txukuntzen, konpontzen. Bertsio pila bat idatzi ditut. Batzuk estruktura orokorrari dagozkionak, non kokatu zer, hori da asko probatu dudan gauza bat. Eta beste bat da: noiz ari naiz gehiegi kontatzen, noiz gutxiegi.

Beste behin ere nobela urbanita bat eraiki duzu. Hiri espazioak garrantzi handia du: Paris, Berlin… Baina esan liteke, era berean, urbanita izanik ere, kanpokoak bezainbesteko garrantzia duela etxe barrukoak.

Bai, baina ez da izan kontzientea. Liburuko eszenen laurdena sukalde batean gertatzen da. Eta sukaldeaz gain, etxe barrua asko dago. Hala ere, egia da, hiria oso presente dago. Nik uste dut liburu honetan ez duela zentzu handirik espazio publikoaren eta espazio intimoaren arteko dikotomiak. Harremana dialektikoa da. Etxean mundua sartzen da, eta alderantziz, egon zaitezke kanpoan eta oso zure baitara bildurik. Nik uste dut gauza batzuk ez direla gertatzen kontzientziaren planoan, eta beste bide bat hartzen dutela. Liburua irekitzen duen zitak esaten du leihoak direla etxe baten zentzumenak. Etxe batean leihoak jartzen dituzun momentuan mundua sartzen da. Barruko espazioetan ditudan eszena horietan leihoak daude. Leihoak zabalik daude. Barrua eta kanpoa ez ditut ikusten banatuta.

Paralelismo bat: literatura bizitza sartzeko leihoa izan daiteke? Alegia, literatura eta bizitza ere ezin banatuzkoak zaizkizu?

Literatura leiho bat da beste espazio eta denbora batzuetako espazioekin harremanetan jartzeko. Leiho batek egiten duen lotura norabide bikoitzekoa da, eta literaturak ere barrukoarekin jartzen gaitu harremanetan.

Hamar urte igaro dira Burbuilak aurreko liburua argitaratu zenuenetik. Hasieratik garbi zenuen Neguko argiak nobela izango zela?

Hasieratik nekien nobela zela, eta ez zela beste zerbait. Eta segituan konturatu nintzen sartu nintzela arazo handi batean; umeak izan nituen eta neraman bizitzarekin ia ezinezkoa baitzen nobela bat idaztea. Nobela bat idazteak eskatzen du barrura sartzea eta egotea hor barruan. Egon eta egon eta egon… Ur azpian. Nik egiten nuen sartu eta irten, sartu eta irten… Horrela ezin zen nobela bat idatzi, baina nobela bat zen!

Twitterrik erabiltzen duzun ez dakit, baina Iñigo Aranbarrik honakoa idatzi du sare sozial horretan zure liburuaz: “Xehetasunetik babes bila dabilen jendearen koadro koralera, ze bitxia Irati Elorrietaren Neguko Argiak nobelari darion edertasuna”. Bi atal dauzka iruzkinak. Zer iritzi?

Nik ez dut Twitterik, baina Twitter dutenek bidali didate. Ni ez nintzateke gauza izango hain gauza gutxirekin nobelaren funtsa deskribatzeko. Horrekin ados nago  behintzat.

Eta bigarrenarekin?

-Gustatu zitzaidan edertasunaren ondoan kalifikatiboa bitxia izatea. Ez dakit berak nondik esaten duen, baina niri gustatu zitzaidan irakurtzean. Konbinazioa gustatu egiten zait. Edertasuna modu askotakoa izan baitaiteke, eta bizi gara gizarte batean non edertasuna den bat eta bakarra. Eta bitxia ez dut sartzen hor eta horregatik gustatzen zait. Kanonetik ateratzen den edertasun bat iradokitzen du. Bizi garen denboran edertasunaren kontzeptua oso estandarizatuta dago, eta hortik irteten den zerbait izatea, eta ederra izatea, gustatzen zait.

Burbuilak plazaratu zenuen garaitsuan, hasi ziren erabiltzen Erasmus belaunaldiaren izendapena, hainbat emakumezko idazle gazteren lanak izendatzeko. Ika-mika bat sortu zen literaturaren mundutxoan. Ze irakurketa egiten duzu hamarkada baten ostean?

Ez naizenez bizi Euskal Herrian, ezin dut jakin ondo zer hitz egin zen hedabideetatik kanpo. Informazioa falta zait hor. Pentsatzen dut euren burua aipatutzat eman zutenek, eta nik ere eman nuen, euren artean hitz egingo zutela. Baina ni ez naiz izan horren parte. Etiketa hori bat baino gehiagok erabili zuen, eta jende guztiak ez zuen erabili intentzio berarekin, nik uste. Ni mindua sentitu nintzen, eta badakit ez naizela izan bakarra. Informazio hori badaukat. Ironiatik deskribatutako belaunaldi bat bezala hartu gintuzten, eta minduta egon bazara, akaso hartuko zaituzte umorerik gabeko norbait bezala, gainera. Adierazpen batzuk ez ziren errespetutik egin, eta ez dakit zenbateraino, hamar urte eta gero, errepasatu den kontu hori, edo birpentsatu den, zerbait erretiratu den… Niri ez zait heldu halakorik, behintzat. Baina bazirudien zela belaunaldi bat liburuak idazten zituena errezeta bati jarraituz. Eta belaunaldi bateko kide izan naiteke, arazorik ez dut horrekin, baina nik ez dut idatzi errezeta bati jarraituz, ez Burbuilak, ezta Neguko argiak ere. Ez diot graziarik ikusten kontua horrela planteatzeari: ironiaz mozorrotutako hitz horien atzean ikusi nuen eraso bat.

Denborak erakutsi du oso bide diferenteak egin dituzuenak zaretela belaunaldi horretako kideak

Nik uste dut baietz, eta uste dut ez dela atera gaia. Eta halako arantza moduko bat geratzen da, bai.

Deserrotzerik izan duzu literaturarekin garairen batean?

Ez, ez dut izan. Gertatu zait pentsatzea idaztea bigarren mailako gauza bat zela niretzako. Nire buruari ez diot aitortu izan niretzako idazteak zer-nolako garrantzia duen. Badago une bat konturatzen naizena ez dela bigarren mailakoa eta tiraderatik atera eta lehen planoan jarri dut idaztea, horrela sentitzen bainuen. Sekula ez naiz alboratu erabat, sekula ez nau nekatu idazteak, baina ez dut jakin aitortzen zeukan garrantzia.

“Azken batean, oraingoan ere ez daki zeren atzetik dabilen”, dio narratzaileak une batean. Irati Elorrieta zeren atzetik dabil literaturan?

Nik ere ez dut jakiten zeren atzetik nabilen, haztamuka noa, itzulinguruka. Intuizioak gidatutako aldiak eta erreflexiozkoak txandakatuz, prozesuan joan naiz konturatzen zeintzuk diren errepikatzen diren gauzak, edo testuan dauden gauzak. Espazioaren eta denboraren aldiberekotasun hori nola kontatu, edo nola kontatu zerbait dramarik gabe baina indarra duena, erresistentziaren gaia, nola batu pertsonaia guztien istorioak testuaren gorputzera, eta nire barruan dauden ahots ugari horiek. Ilunpea izan da abiapuntua, eta apurka apurka, argirantza. Literatura ulertzen dut ikusgarritik ihes egiten duen zerbaiti forma emateko tema bezala.

Literaturak, orokorrean, zein marka uzten du zure bizitzan?

Nik ezin dut irudikatu bizitza irakurri gabe. Literatura bizitzeko modu bat da, bai idaztea eta baita irakurtzea ere. Ezin dut banatu bizitza eta literatura; egoteko modu bat da, gauzei erreparatzeko modu bat. Niri oreka ematen dit. Literaturaren kanala zabalik dagoenean jada ezin dut irudikatu bizitza hori gabe. Abstraktuak ez diren markak ere uzten ditu literaturak bizitzarekin oso uztartua doanean: liburu honen idazketa prozesuak marka fisikoak utzi dizkit larruazalean. Gure gorputzaren muga da larruazala eta erreakzio bortitzak izan ditu.

Egun ez omen dago distantziarik mundu global honetan, dena eta denok gaude interkonektaturik. Zuk euskal literatura, hemen egonik, distantziatik ikusten duzu ala ez?

Euskal Herrian euskal literaturan dabilen jendearekin alderatuta distantziarekin ikusten dut, baina ziur ikusten dudala Euskal Herrian bizi den jende askok baino hurbilagotik. Jende asko Euskal Herrian bizi da eta ez zaio literatura interesatzen ezer ere. Nik jarraitzen dut euskal literatura, zer publikatzen den, irakurtzen ditut gauzak… Zentzu horretan distantziarik ez daukat. Baina ez dut jakiten jendeak zer hitz egiten duen liburu honetaz edo hartaz. Hori ezin dut, baina hedabideetatik jasotzen dudana eta nik neuk irakurtzen dudana bai.

Eta jasotzen duzun horretatik zer ikusten duzu oraintxe?

Ikusten dut aniztasun handia. Ikusten dut aniztasuna belaunaldietan, gaietan, hautatzen diren generoetan, ia zentzu guztietan. Eta pentsatzen dut ona dela hori.

Zein da Berlingo txoko literarioena zuretzat?

Bat baino gehiago dago, baina metroa batez ere. Gustatzen zait antena jarrita egotea metroan. Metroa oso literarioa da. Eta ni, batez ere, bizikletaz ibiltzen naiz, gutxi erabiltzen dut metroa, baina oso adi joaten naiz.

Asko aldatu da Berlinen zu etorri zinenetik metroko paisanajea?

Uste dut metroan dirua eskatzen dutenen egoera okertu egin dela, eta geroz eta gehiago direla, gainera. Orain askoz ere turista gehiago dago, duela 20 urte ia apenas zegoen hemen turistarik.

Berlinek gordetzen du oraindik ere istoriorik, nobelarik, zuretzat?

Orain idazten ari naizena ez dago Berlinen kokaturik. Igual atsedena behar dut, edo ez dakit… Baina jarraitzen dut idazten.