Arratzalde honetatik
Arratsalde honek ematen didan oihartzuna baliatu nahi dut esan eta irakurlea jakinaren gainean jartzeko: urteko egun luzeenak joan dira eta gaua luzatzen eta egun argia laburtzen hasi da. Honek ondorio latzak izango ditu landareengan, eta sahieska guregan.
Hasi berria dugun eta begi gorabehera batean joango den uda hau konturatzerako azkendu eta udazkenduko da. Orduan uztak bildu eta etxea bete mozkin izango dugu. Udazkena bera, eta negua eta udaberria luzeak dira jangai horietatik tiraka irauteko. Izan ere platerak bete beharko dira, gero sabelak betetzeko. Gure amonak esaten duena, tripa honek ematen dizkigun lanak!
Udan eta udazkenean aterperatu beharrekoak dagoeneko baratze eta soroetan hazten ari dira: patata (Solanum tuberosum), tomatea (Solanum lycopersicum), piperra (Capsicum annuum), babarruna (Phaseolus vulgaris), artoa (Zea mays), kuia (Cucurbita spp.) eta abar. Udaberrian landatu ziren.
Egun motzenekin giro hotzak etortzen direnerako, ez dugu etxera jasotako jaki lehorretik soilik jango, berdetik, freskotik, berritik ere beharko dugu, noski. Hotza izanagatik baratzea jakigaiez betea izan dezakegu. Baldin eta udaren lehen erdi honetan bizkor ibiltzen bagara. Berrogeialdi honetan landatu behar dira negua gozatuko diguten baratzekariak. Doatsuenekin gogoratzeko sasoia da: porrua (Allium porrum), aza (Brassica oleracea var. capitata), azalorea eta erromaneskua (Brassica oleracea var. botrytis), brokolia (Brassica oleracea var. italica), aza gorria (Brassica oleracea var. capitata f. rubra), Brusela aza (Brassica oleracea var. gemmifera) eta abar. Azken hori ahalik eta lasterren jartzea komeni da. Negua iristerako burutxoak egiteko begiak ondo garatuta eduki behar ditu, eta horretarako denbora beharko du, besteek baino ilargi bat gehiago.
Doatsuen kuadrilakoa dena, baina landatu beharrean erein egin behar dena azenarioa da, Daucus carota. Sasoi honetarako beste bitxikeria parea: babarrun motza Iruñeko karriketan idi joaldunak aurrera eta atzera dabiltzanean erein, ilgoran. Ilgora berean, udazkenean berri-berri jateko ilarrak (Pisum sativum) ere erein.
Baratzetik mahairako arratsaldetik esandakoak aditu eta ea baratzaldi honetarako landareek erraz lur hartzen duten. Lur eman behar zaienei beste kontu batzuk esaten zaizkie beste arratsalde batzuetatik.
Datorren uztailean izango al dugu lanik? Izango al dugu labore uzta biltzeko lanik? Gure aldean, etorkizuna planifikatzeko eta antolatzeko gaitasun handia dute landareek; ia landare guztiek. Bere zikloa biziko den tokian gertatuko diren gorabeheretara egokitua izango da... [+]
Omiasainduz fruitu guztiak sartuak” dio esaerak. Mandio bete sagar, kuia eta kiwi da geurean (Malus domestica, Cucurbita maxima eta Actinidia chinensis). Beste asko bete arto (Zea mays) izango dira; edo bete babarrun (Phaseolus vulgaris); patata (Solanum tuberosum), tipula... [+]
Baratzerik ba al duzu? Umetan etxean ezagutu ditudan bi baratzeek murria zuten, horma, alegia. Batek buelta osoan, alde bakarrean besteak. Murriak ondo erabilita, baratzeak mesede galanta izango du. Babesgunea sortuko du: komeni den tokian itzala egiteko jarriko da, edo haize... [+]
Landagailuarekin zuloa egin eta landarea sartu. Aurtengo udara berotuko duen minaren piperminak (Capsicum annuum) landatuta daude. Pentsatze hutsarekin hortzak izerditan jarri zaizkit.
Gure herrian Oria ibaia errio bihurtzen da, eta bere alde batera zein besterako... [+]
Gorritik ekiten dio sasoi berriari laharrak, Rubus fruticosus eta Rubus ulmifolius. Zurtoin gorrian kimu eta hosto berriak gorri-gorriak dira, laster berdetuko badira ere. Udazkenean, hotzak azala erretzen dionean ere, hostoak gorritu egingo dira. Gurienean gorri, eta zahar... [+]
Uzta gehienak burutu dira. Landareen zikloaren amaiera hazia da, beste landare berri baten zikloari hasiera emango diona, alegia. Uzta ganbararatzen dugunean fruituak edo haziak jaso ohi ditugu, eta bietatik jango dugu negua berotzeko. Landareak ikaragarrizko indarrak bideratu... [+]
Baratxuria, Allium sativum, sekula ez da falta gure sukaldean. Lehortutako buru-sorta zintzilik urte osoan, eta berria lehen sei hilabeteetan. Etxetik baratzerako bidea hartzen ari dira orain baratxuri buruak eta aleak, ereintza sasoia. Gero ere, ereintza garaitik kanpora,... [+]
Baratxuriaren sasoia hemen da. Baratxuria ereiteko sasoia. Bere uztarena geroago izango da, eta hura buruan ekin behar lanari. Burua buruan, baratxuriarena zeurean. Baina denok ez dugu baratxuriaren burua helburu. Gero eta maizago ikusten da baratzeetan berdetarako ereindako... [+]
Beldurkundea ez, baina begirune eta lotsa arteko zerbaiten punttu batekin erantzuten dut, gero eta maizago, landareetan ia edozer galdetzen didanari. Eta punttu hori gero eta handiagoa da.
Berdantza-bart galdetu zidan batek ea tomatea (Solanum lycopersicum) noiz erein behar... [+]
Dagoeneko landatuta beharko luke tipulak (Allium cepa), baldin eta udako egun luzeenetara burua ederki osatuta iristea nahi bada. Otsaileko ilbeheran dela onena dio Oiartzungo Artamugarriko Felixek. Hala ere, bere buruari nasaitasun polita ematen dio, esaerak, nonbait, honela... [+]
Kataluniako Puigcerdá herria mendian da, Pirinioetan, 1.200 metroko altueran; negu gogorren bizitokia. Hemen klima zakarragoa bizi genuen garaiak gogora ekartzen ditu hangoak.
Ehunka urtean aza (Brassica oleracea) jan dute han, gure moduan. Toki hotzetako hotz... [+]
Bururik gabeko azak, Brassica oleracea var. acephala edo var. viridis, aza galegoa eta galego-aza esaten diogu hemen. Galizian aza da; aza arruntena, alegia. Zopa berdea egiteko erabiltzen da, eta aintza handian dute. Euskal Herritik abiatu eta Atlantikoaren ertzari segituz... [+]
Sona gehien duen azafraia, Crocus sativus, espainiarra da. Mundu guztiak azafrai espainiarra saltzen du. Munduan ekoizten den azafrai ugari Espainiara joaten da, eta bertakoa balitz bezala saltzen da. Ikaragarrizko lapurreta dago antolatua. Garestia da, oso garestia, eta... [+]
Zolda-belarrak (Symphytum officinale eta Symphytum tuberosum) auzolanerako iaioak dira. Beren ingurua, beren bizimodua osatuko duen ekosistema sustatzeko ikaragarrizko lana egiten dute. Adeitsuak dira aldamenean dituztenekin, eta maitagarriak dira. Batez ere, fruitu-arbolak... [+]
Baratzean oraindik aldatu gabe ditut. Nire bihotzeko fruituak. Ameriketatik ekarriak; ondo ekarriak, alajaina. Geure herriko erriberetan ematen dira onenak. Finak, samurrak, leunak, sotilak... Piperrez ari naiz, Capsicum sp; ez edozein piperrez, ordea. Bada makina bat, lodi,... [+]