Gerra iruzurra da
Connecticut (AEB), 1931ko abuztuaren 21a. Smedley Darlington Butler (1881-1940) marineen maior jenerala gonbidatu zuten hiriko Amerikar Legioaren egoitzara hitzaldi bat eman zezan. Butler AEBetako armadako militar kondekoratuena zen, erretiratu berria, eta horregatik entzuleak harri eta zur utzi zituzten haren lehen hitzek.
“Gerra iruzurra da, beti izan da” hasi zen Butler. Eta, ondoren, baieztapen garbia argudiatzeari ekin zion. “33 urte eta 4 hilabete eman ditut zerbitzuan. Urte horietan lehen mailako gorila izan naiz Wall Streeteko enpresen eta bankarien zerbitzura. Estortsioa egin dut, beldurra eragin dut eta gangster bat bezala jokatu dut kapitalismoaren aginduak betetzeko”.
Butlerrek kontatu zuen 1924an AEBek Mexikon zituzten petrolio interesak defendatu zituela, Kuban eta Haitin National City Banken bidea leundu zuela, 1909 eta 1912 artean Dominikar Errepublika behartu zuela azukrea AEBei saltzera eta, lehenago, 1903an, Honduras “konbentzitu” zuela fruta konpainia handiei negozioa egiten utz ziezaien. Baina haren jarduna ez zen Erdialdeko Amerikara mugatu; 1927an Txinara joan zen oztopoak garbitu eta Standard Oil konpainiaren lana erraztera. “Al Caponeren aholkulari izan nintekeen; hark soilik hiru hiritatik lortu zuen dirua eta marineok hiru kontinentetan jarduten genuen. Larderia eta estortsio zerrenda luzea osatu nuen eta, horregatik, dominaz eta ohorez saritu ninduten”.
Hurrengo lau urteetan gerraren aurkako askoz hitzaldi gehiago eman zituen militar ohi kuakeroak eta 1935ean liburu batean bildu zituen ideia horiek. War is a Racket (Gerra iruzurra da) Connecticuteko hitzaldi hartako lehen hitzak erabili zituen izenbururako. Liburuxka sinplea zen, bost atalekoa, irakurterraza eta zuzena. Gerraren negozioa garbi azaltzen zuen: “Gerra Handia amaitu zenean AEBetan 21.000 milioidun berri agertu ziren. (…) Nazio batek lurraldea zabaltzen duenean guztion bizitzen truke, baliabideak oso bizkor aberasten diren gutxi batzuek ustiatzen dituzte. Baina kontua herriak ordaintzen du, gorputz triskatuekin, depresio ekonomikoarekin eta zerga igoerekin”.
Europako eta Asiako errealitateak zorrotz aztertu eta beste gerra handi baten atarian zeudela ondorioztatu zuen: “Egun munduan 40 milioi gizon armatu daude. Eta gure politikariek beste gerra bat prestatzen ari direla ukatzeko gibela dute?”.
Smedley Butler 1940ko ekainean hil zen, 58 urte zituela, aurreikusitako gerra piztu eta gero. Urte batzuk lehenago heroitzat zutena urdail-hesteetako minbiziak “edo antzeko zerbaitek” jota hil zen, medikuaren hitzetan. Ez zioten autopsiarik egin.
Bizi zen artean, zerbitzu sekretuak eta enpresa handiak Butler isilarazten saiatu ziren, besteak beste dirutza eskainiz. Butlerrek eroskeriari muzin egin eta saiakerok salatu zituen. Baina prentsa haren karikaturak argitaratzen hasi zen eta haren aurreikuspenei iseka egin zien.
Butlerrek bete-betean asmatu zuen bere analisiarekin eta haren hitzak ez dute egunerokotasunik galdu, baina bere mezua ez zen zabaldu eta liburua ez zuen ia inork irakurri. Isilaraztea lortu ez zuten arren bozgorailua, oihartzuna, ukatu zioten.
Filadelfia (AEB), 1838ko uztailaren 11. John Wanamaker jaio zen, gerora marketinaren alorrean eragin handia izango zuen enpresaria. Koinatuarekin batera hasi zen merkataritza eremuan lanean, 22 urte zituela. Biek denda bat ireki zuten orduan; eta negozioa pixkanaka hazten joan... [+]
Londres, 1917ko azaroaren 2a. Arthur James Balfour Britainia Handiko kanpo harremanetarako idazkariak gutun bat idatzi zion Lionel Wakter Rothschild juduen komunitateko buruzagiari, hark Federazio Sionistari bidal ziezaion. Balfour adierazpena esan zitzaion idatzi horri, eta... [+]
Duela mende bat, 1923ko uztailean, espainiarrek lehen aldiz erabili zuten iperita edo ziape-gasa deiturikoa Arrifeko populazio zibilaren kontra. Aurretik, Lehen Mundu Gerrako potentziek soldaduen aurka ondo probatuta zuten arma kimikoa. Erabilera horren ondorioak gaur nabari... [+]
Lisboa, 1709ko abuztua. Bartolome de Gusmão apaizak erakustaldi berritzailea egin zuen Indietako Etxean, Joan V.a Portugalgoaren eta bere gortearen aurrean: aire berozko globo baten aireratzea.
Mundua dardarka jarri duen gerra baten lekuko garen une honetan, joan den mendeko lehen gerra handian girotutako nobela bat publikatu da ostegun honetan Frantziako Estatuan. Eta ez edozein nobela: 78 urtez “desagertuta” egon ondoren iaz berreskuratu ziren... [+]
XIX. mendearen amaieran, ukrainera modernoaren arauak ezarri zirenean, haietako batek zioen hiriburuaren izena Київ zela ukraineraz, eta haren forma latinizatua, hau da, mendebaldeko herrialdeek erabili beharreko exonimoa Kyiv zela. Baina munduko txoko gehienetan... [+]
XX. mendeko teoria makroekonomiko garrantzitsuenetakoaren sortzaile izateaz gain, artezale amorratua eta Bloomsburyko kidea ere bazen John Maynard Keynes.
Dublin (Irlanda), 1904. James Joyce (1882-1941) idazlea kontakizun bilduma bat idazten hasi zen, gerora Dubliners (Dublindarrak) izenburua izango zuena. Hiru bat urtetan osatu zuen liburua, baina ez zuen berehala argitaratzea lortu. Seigneur edo jaunaren esku dago oraindik.
Bermeo (Bizkaia), 1918ko azaroa. Gripe espainiarra deitutakoak 23 hildako eragin zituen herrian, hilabete bakarrean. Pandemiaren bigarren olatua zen 1918ko udazkeneko hau.
Wu Ming literatur kolektiboaren Proletkult (2018) “objektu narratibo” berriak sozialismoa eta zientzia fikzioa lotzen ditu, Sobiet Batasuneko zientzia fikzio klasikoaren aitzindari izan zen Izar gorria (1908) nobela eta haren egile Aleksandr Bogdanov boltxebikearen... [+]
Sobietar Batasuna, 1920ko azaroaren 18a. Sobieten Gobernu Zentralak abortua legeztatzeko dekretua onartu zuen, historian lehenengoz. Handik aurrera, librea izateaz gain, doakoa ere izango zen. Urte batzuetan behintzat.
Moskuko Plaza Gorriaren izena nondik datorren pentsatzean bi aukera bururatu ohi zaizkigu...
Krimeako konkista zuzendu zuen militarrak, Ukrainako gobernadore Grigori Potemkinek (1739-1791) Katalina II.a erreginari aurkeztu zizkion herri idilikoak faltsuak omen ziren. Hortik dator “Potemkin herria” esamoldea.