Zaldaleak irabazten
Egunak gauari gaina hartzen dio udaberriko ekinozioarekin. Aurten martxoaren 20an gertatu da, 22:59an, udaberriaren atea irekiz. Eki aurrizkiak gauza bera esan nahi du. Ordura arte gaua luzeagoa zen. Egun hartan egunak eta gauak hamabina ordu izan zituzten. Ordutik eguna luzatzen ari da eta gaua laburtzen. Naturak ederki nabarmentzen du koska hori. Egunaren luzaroak bi gauza indartzen ditu, batez ere, argitasuna eta tenperatura. Garai beroenak badatoz... Beroa ikusi ere egin ezin dutenak, zapuzten, lorea, fruitua eta hazia ematera jarriko dira eta berozaleak orain, denak emanda, hazi eta hazi, puzten, uda-udazkenean fruitu eta hazi izateko. Biak buru-belarri, buru-hosto.
Burutu eta haziak emateko garatzen ari dira, dagoeneko laboreak. Azaroan edo neguaren hasieran erein zituzten. Eguna mozten hasiko denean haziak heldu eta landarea zimelduko da. Uztaren uztailean. Urte osoa aseko duten aleak orduan bilduko dira. Ogia egingo da alearekin. Janaria, alegia.
Guretzako janaria izango dena, aziendarentzako zaldalea izango da. Zaldalea aziendari ematen zaion pentsua da, baldin eta aleez osatua badago. Izan daiteke oloa (Avena sativa), garagarra (Hordeun vulgare), zekalea (Secale cereale) edo garia (Triticum aestivum). Aziendari ukuiluan bi eratako jatena ematen zaio: alearekin egindako zaldalea edo pentsua, eta saralea edo bazka.
Zaldalea ale osoz ala txikituz osa daiteke. Txikitutakoa ehoa bada, hiru eratako jatenak izan daitezke. Baga, azala edo zahia izango da. Biga, errexiloia, azal hondarrez, barruko azalez eta irin arrastoz osatua. Higa, irin hutsa. Bestelakorik ere bada, noski, hiru horiek nahi bezala nahasita. Ez dut gogoan nori, baina bateren bati zaldale hitzak “zahi eta ale” esan nahi duela entzun diot.
Alea ez den guztia bazka da. Arbia (Brassica napus), erremolatxa (Beta vulgaris var. rapacea), kuia (Cucurbita pepo), laboreen lastoak, belar ondua, arto-orria (Zea mays), arto-lorea, belardiko bazka segatu berria, alpapa edo luzerna (Medicago sativa), ailorbea (Trigonella foenum-graecum), pagotxa (Trifolium incarnatum), txirta edo zalkea (Vicia sativa) eta abar. Saralea, zenbait tokitan artaburuak aldamenean duen orriari esaten zaio.
Udaberriarekin ukuilutik aterako da larrera azienda. Saltoka eta zirimolaka atera ere. Barruan zaldale eta sarale, gozo zegoen, baina kanpoak, berotzen ari den lurrak, hazten ari den belarrak eta giro eguzkitsuak beste zain bat eransten dio. Eta gozamenez, zilipurdika hasten da. Gure etxean Bertol astoa halaxe ibili da apirilean ia egunero, hankaz gora jarri eta bizkarra lurrean igurzten, aztarrika. Zaldaleak irabazten ari dela esaten dugu.
Eguraldia aspaldian dugu hizpidean jarria; klimarena, ordea, berri samarra da. Klima aldaketa zer den argitu behar handirik ez dago. Paisaia zer den azaltzea bai, horren premia gorriagoa da. Puri-purian dago klimaren aldaketaz hitzaldi, mahai inguru edota nazioarteko... [+]
Fruituak bildu eta dolarerako bidean jartzeko sasoia da. Udarea (Pyrus communis), sagarra (Malus x domestica), mahatsa (Vitis vinifera)... Bide motz eta azkarra dirudi baina makina bat itzulinguru eta hauen saihesbide landu behar dira fruitua muztio eta muztioa edari alkoholdun... [+]
Euskal Herrian nekazaritza etengabeko kolonizazioaren historia da. Toki guztietan bezala. Lehen lantzen ez zen lurra lugorritu; lehen ereiten ez zen uzta erein; lehen jaten ez zena gozatu. Dena beste nonbaitetik ekarria. Historia horietako asko idatzi dituzte nonahi laboreek;... [+]
Laboreekin egiten diren ardoetara itzuliz, ezker-aihena (Humulus lupulus) kontserbatzaile eta dasta mikatzaren eransle dute. Laboreak eta ezker-aihena uztartzeak makina bat zurrustada gozo sortua du, kurka-kurka, batik bat garagardoaren herrialdeetan. Lagun batek azaldu berri... [+]
Gure etxean ezker-aihena izenarekin ezagutu genuen (Humulus lupulus). Izan ere, makina bat ezker-aihen landu da gure herriko errioaren erriberatan, garagardogintza hedatu zenarekin batera. Otsaihena, zerbeza-lorea, zerbeza-landarea, bier-belarra eta ezker-belarra ere deitzen... [+]
Udaberriak ekarri dit gaia sudurraren aurrera. New Yorkeko ikerketa gune desberdinetan lan egiten zuten C. Bushdid, M. O. Magnasco, L.B. Vosshall eta A. Keller zientzialariek 2014ko martxoan “Science Magazine” sonatuan argitaratu zuten artikulu batek zalaparta polita... [+]
Urte arteko egun xelebreak amaitu dira, lurretik sortutakoetatik jan eta edan batean osatzen diren egunak. Hobebeharrez, onenetik onenera janedan ere. Ustez. Kaba eta xanpain botila astunak erraz dantzatzen dira. Gaur egun askotarikoak badira ere eskuera, lehen beste upeleko... [+]
Egin du izotzak berea: azioa, txarkeria. Aspaldian ikusi gabeko izotz zuri galantak izan ditugu apirilaren bukaeran. Sator-lana baina agerian, inongo lotsarik gabe: azerikeria. Ikaragarria bota du Euskal Herriaren hegoaldean.
Mila gau eta bat gehiago ipuin sortaren antzera, azken 22 urteetako mila artikulu eta bat gehiago hauen kontakizuna aitaren batean igaro zait. Txoko honetan Gerezi sasoi aparta izenburua zuen lehen artikulu xinple hura idatzi zuen umemoko hari, Persiako ipuin sorta horretako Nur... [+]
Maiatz ederrari ekin diogu. Konturatzerako bero sapa azaleratzen diguten urteko egun luzeenetan gara. Urteko gau motzenak izango dira orduan, baina ikuskizun paregabea eskaintzen dutenak. Ez naiz ari jai txolinenei adarrak ipintzen dizkieten su-festa zalapartatsuez. Isilagoak... [+]
Uhaga edo ponpa izugarriak dira landareak. Zuhaitz handiak, zer esanik ez. Metro eta erdiko gerribuelta duen pago (Fagus sylvatica) batek egunero 400 litro ur behar ditu metabolismoari eusteko. 400 litro ur aurkitu behar ditu non edo han; sustraije ikaragarria garatzen du ur... [+]
Estimatzeko intentzio osoarekin sagardo botila bat ireki, edalontzia sudurrera hurreratu eta botila itxita izan duen tortotxaren usaina hartzea, horixe infernua!
Sekulakoa iruditzen zait aurtengo negua jo eta eskaintzen ari zaigun kolore sinfonia. Eguraldi xelebreagatik ote? Epel gozotik izotzera; lehorte punttutik uholdeetara. Ala neroni nabil halatsu, eta aurten begi berriak ditut...
Kosmopolita da getozka, Portulaca oleracea. Munduan barrena hara eta hona hedatu dugu, jakinaren gainean edo azpian, eta toki askotan ondo bizi da. Noranahitarra da, eta edonon nonahikoa. Dakigun guztia bezala, ez dakigu oso ondo nongoa den. Landareez ari garenean, ikaragarrizko... [+]
Orbel kontuak ekarri ditudala paperera eta, irakurle batek hosto ihar horiek landarezaleontzat zein onuragarriak diren aipatu zidan; krixtaua zen, eta “bedeinkazio” bat zirela zioen.