Duela 25 urte, 1994ko apiriletik uztailera iragan zen Ruandako Tutsien genozidioa: hiru hilabetez, milioi bat presuna, Tutsi edo Hutu moderatu, erail zituzten Hutu erradikalek. Geroztik, bizirik atera zirenek etengabe lan egin dute egia osoa bilatzeko, garai hartako goi-mailako frantses politikari, bankari eta militarren parte-hartze aktiboa salatuz. Miaketa horietan diharduen Adélaïde Mukantabana anderea behin eta berriz etorri zaigu Euskal Herrira, herri eta ikastetxe zenbaitetan bere lekukotasun hunkigarria plazaratzeko. Azken aldian, Zuberoako Hau aldizkariak du gonbidatu Maulera, apirilaren 29an.

Beste ruandar anitzek bezala, Adélaïde Mukantabanak gutun irekia idatzi zion Emmanuel Macroni lehendakari bihurtu zelarik, 2017an. Horretan koherentzia eskasa leporatu zion II. Mundu Gerrako sarraskiak gaitzetsi zituelako, eta ez 1994an François Mitterrand, Edouard Balladur, Alain Juppé, Nicolas Sarkozy edo Hubert Védrine agintariek Ruandan eragin zituztenak. Gutun horretan, Adélaïde Mukantabanak azpimarratu zuen Emmanuel Macron gaztetxoa zela orduan, eta bihotzez galdegin zion Ruandari buruzko gaietan esku odoltsudunen ildo politikoarekin hausteko, hots artxibo guztiak historialari eta justiziari zabaltzeko, eta Frantziaren izenean ofizialki barkamen galdegiteko –Belgikak, Amerikako Estatu Batuek, Vatikanoak eta Nazio Batuen Erakundeak egin bezala–.

Urrats historiko hori egin beharrean, Emmanuel Macronek Ruandako Turquoise operazio militarrean parte hartu zuen Lecointre jenerala Aitzindaritza Goreneko buruzagi izendatu du, eta modu arinegian hartu du genozidioaren 25. urteurren sinbolikoa: ez omen du astirik izan apirilean iragan den Kigaliko oroitzarrera joateko, eta frantses enbaxadorerik ez dagoenez Ruandan azken lau urteetan, La République en Marche alderdi politikoko 29 urteko diputatu gazte bat, ruandar frantsestua, igorri du Frantziaren ordezkatzera –Alain Juppék publikoki erran duenez, Ruanda herri arbuiagarriak ez zuen merezi-eta Frantziak ministrorik bidal ziezaion–.

 Baina zer interes ote zuten, zer interes dute oraindik frantses agintariek beren herria hein horretaraino zikintzeko Ruandako genozidio horretan? Batez ere frankofoniaren zaintza. Ezen, Ruanda, belgikar kolonia frankofono ohia da, herri anglofonoz inguratua. Porrota ikaragarria izan da haatik istorio hori Frantziarendako: 2008tik goiti buruzagiek hizkuntza frantsesa kanporatu dute eskola egitarauetarik eta administraziotik, ingelesa sarraraziz haren partez. Egun, herritarren %6 baizik ez omen da frantsesez mintzatzeko gai.

Louise Mushikiwabo Atzerriko Arazoetako ministro ohiak zioen 2011n, probokazioz: “Ingelesarekin, urrun ikus dezakegu; frantsesarekin, ez gara inora joanen”. Horrelako deklarazioak zaizkigu heltzen guri, eta menturaz beste gisako gatazka bat ezkutatzen digute, hori da tokiko hizkuntza den kinyaruandari lotutakoa. Ezen, Adélaïde Mukantabanak azaldu bezala, eta literatura alemaniarrean gertatu zenaren antzera, lekuko kontalari, idazle eta artistek berrasmatzekoa dute genozidioko eragile eta hiltzaileek likistu hizkuntza: herraren sustatzeko erabili mintzaira ez zen frantsesa izan bertako hedabideetan, baizik eta kolonialismo aitzineko kultura eta memoria zekarren kinyaruanda. Erronka izugarria idazle gazteentzat, interes handirekin segi dezakeguna hizkuntz berreskuratze prozesuei begiratzen diegunok.