Emakume meatzariak eta immoralitatea
Britainia Handia, 1842ko maiatza. “Enplegu Batzordearen haurren lanari buruzko txosten” osatu berria argitaratu zuten eta berehala eskandalua zabaldu zen gizartean, komunikabide nagusien bidez.
Txostenaren helburua, berez, haurrek meatzeetan lanean zeuzkaten muturreko baldintzak jasotzea eta salatzea zen. Baina viktoriar zintzoak asaldatu zituena ez zen hori izan, meatzeetan lanean ari ziren emakumeak gerritik gora biluzik aritzen zirela jakiteak baizik; meatze zuloetako tenperatura jasangaitzak eraginda, ohikoa zen meatzariak ia biluzik jardutea.
The Times eta The Morning Chronicle egunkariek emakume horiek irudikatzen zituzten grabatuak argitaratu eta meatzeetan lan egin zezaten debekatzeko kanpaina abiatu zuten. Anthony Ashley-Cooper Shaftesuryko kondeak zera bota zuen Parlamentuko hitzaldi batean: “Neska horiek lanean ikustea baino irudi lizun eta higuingarriagorik ezin da imaginatu. Ezta burdeletan ere”.
Baina Lord Ashley ez zen sekula meatze zuloan sartu hura egiaztatzera. Jelinger Symons eta Samuel Scriven Enplegu Batzordeko kideek txostena egiteko hainbat meatze bisitatu zituzten, baina haiek ere ez zuten frogarik bildu. Scrivenek txostenean jaso zuen behin “emakume” bat ikusi zuela alkandorarik gabe Hopwood (Yorkshire) meatzean; Susan Pitchforth zen, 10 urteko neskatoa.
Hala ere, dozenaka lekukotza jaso zituzten emakume haien aurka, frogarik gabekoak baina iritzi sutsukoak: immoralitatea erabat zabaldua zegoen, emakume meatzariek ama eta emazte zintzoak izateko grina baztertzen zuten eta horren froga garbia zen igandean mezetara joateari utzi izana.
Emakumeak beren burua justifikatzen saiatu ziren. Batzuek zioten etxera iristean nekatuegiak zeudela etxea garbitzeko edo haurrak zaintzeko, baina ahalegina egiten zutela. Beste batzuek igandeak erabiltzen zituzten astean zehar etxean pilatutako lan guztia egiteko. Margaret Baxter 50 urteko meatzariak azaldu zuen, goizeko lauetan sartzen zela meatzean eta eguerdian irteten zela gaixorik zegoen senarra zaintzeko eta alabei josten irakasteko. Ann Fern eta Bessy Bailey gazteek kozinatzen eta josten ikasten eman behar zituzten igandeak eta horregatik ezin zuten mezetara joan…
Alferrik. 1842ko udan bertan, eskandalua piztu eta bi hilabetera, Meatzarien eta Ikazkinen Legea onartu zuen Londresko Parlamentuak, 10 urtez azpiko haurrei eta emakumeei meatzeetan lan egitea debekatzeko. “Meatzean lan egitea ez da atsegina, baina okerragoa da gosez hiltzea” esan zuen emakume meatzari batek.
Eta, hala, batzuk meatzean lanean jarraitu zuten, onuragarria baitzen familientzako –diru-sarrera urriak zertxobait gizentzeko– eta, batez ere, ugazabentzako; emakumeei soldata erdia baino gutxiago ordaintzen zieten. Gainera, isunak ez ziren oso handiak eta gehienetan emakumeei beren soldata kaxkarretatik kentzen zieten ordaindu beharrekoa.
Filadelfia (AEB), 1838ko uztailaren 11. John Wanamaker jaio zen, gerora marketinaren alorrean eragin handia izango zuen enpresaria. Koinatuarekin batera hasi zen merkataritza eremuan lanean, 22 urte zituela. Biek denda bat ireki zuten orduan; eta negozioa pixkanaka hazten joan... [+]
Amazonia, 1928. Ford automobil konpainiak Fordlandia izeneko herria eraiki zuen oihanean, Amazonasen ibaiadar Tapajosen ertzean.
Londres, XVII. mendea. Hiriko artxiboetako dokumentu kriminaletan loari buruzko hainbat erreferentzia jaso zituzten; “lehen loaldia” eta “bigarren loaldia” aipatzen zituzten, baita tarteko esna-aldian egiten zutena deskribatu ere.
Geologia hitza etzun eta milioika urtetan sortutako paisaiak irudikatzen ditugu sarritan. Baina gizakiak urte gutxitan egindakoak ere asko dira, eta Meatzaldea da horren adibide bikaina.
Jeronimo Aiantz Gendulaingo margolari, kosmografo eta militarrak XVI. mendean meatzeetako ur filtrazioak konpontzeko lurrun makina asmatu zuen.
Koldo Mitxelena Kulturunean erakusketa zabal bat dago ikusgai Donostiako familia entzutetsuenetako bateko kideek ateratako argazkiekin: Aurrera eginez deitu diote. José Brunet Berminghamek XIX. mendearen azken herenean ateratako dozenaka argazkiz dago osatuta eta benetako... [+]
New York, 1890eko martxoaren 6a. Amerikako Aklimatazio Elkarteko kideek, Eugene Schieffelin presidentea buru zutela, 60 arabazozo askatu zituzten Central Parken, hiriaren bihotzean. Egun espezie horretako 200 milioi ale bizi dira Ipar Amerika osoan.
Santurtziko Butano enpresako biltegian leherketa izugarri batek inguruko etxe ugari kaltetu eta milaka lagun herritik ihes egitera eraman zituen 1967ko urtarrilaren 17an. Istripu haren ondorio sozial eta emozionalak ez dira desagertu, gaur egun arte marraztu daitekeen sekuentzia... [+]
Bizkaiko Aldundiak egindako ikerketa batek agerian utzi du berriz ere ekonomiako sektoreen artean dauden genero diferentziak. Industriaren alorrean %18,2 baino ez dira lan egiten duten emakumeak. Aldiz, orokorrean, beste sektore feminizatu batzuetan baino soldata hobeak daude... [+]
Tesia egiten ari zela izan zuen estreinako aldiz Bilboko etxola-auzoen berri Iñigo López Simón historialariak. Tesia, baina, beste zerbaiti buruzkoa zen, eta azaletik baizik ez zuen landu gai deskubritu berria. Orain, Tene Mujika bekari esker kaleratu du... [+]
Bilbo, 1857. Banco de Bilbao sortu zen; akziodun nabarmenen artean Ybarra familia zegoen. 1902an Bizkaiko Labe Garaiak abian jarri zirenean ybarratarrak ere tartean ziren. Bilbo edota Getxoko alkate izan ziren, Bizkaian nahiz Madrilen diputatu. Sendiaren Sevillako adarra itsas... [+]
Akisgran, 1850. Paul Reuter alemaniar enpresariak telegrafo linea bat jarri zuen abian, teknologia berri horren bidez berriak askoz azkarrago hedatzen zirela eta berriak inork baino lehenago jasotzea negozio probetxugarria zela jabetuta.
Azken asteotan, AEBetan poliziak pertsona beltz bat hil ostean sorturiko mobilizazio herrikoia bizitzen ari gara. Arrazismoaren aurkako manifestazioen ondoren, arraza beltzeko pertsonen esklabotzaren eta trafikoaren protagonista izan ziren pertsonaiei eskainitako estatuak... [+]
Hankaz gora jarri zaigu mundu borobil hau eta erantzun bila gabiltza edonon, larrialdi sanitarioari, egoera ekologiko jasanezinari eta ekonomia globalaren kolapsoari ezin neurria hartu. Nola iritsi gara honaino? Atzera begira, jabetu gara egungo sistemaren errak engainu... [+]