Nola sortu zen dokumentalaren ideia?
Llorente: 2010ean, Bilgune Feministakook ikusi genuen Irunen zeuden 350etik gora kaleetatik bik baino ez zutela emakume izena, eta beste bik emakumeei loturiko kolektiboen izena. Hori horrela, Mertxe Tranche historialariarekin batera Irungo historiatik emakumeak berreskuratzeko lanari ekin genion eta kaleak izendatzeko hamar izen propio eta kolektibo proposatu genizkien alderdi politikoei. Emaitza: bederatzi urteotan lau izatetik hamaika izatera igaro direla genero ikuspegia aintzat hartzen duten kale izenak gure herrian.
Lopez: Eta ikusgarritasun horrek badu bere garrantzia, pertsonaia jakin batzuk iruditegi kolektiboan kokatzeko balio duelako, eta kaleen izenak ere badirelako politika egiteko modu bat.
Lanz: Lanketa horren bigarren buelta izan da dokumentala. Kaleen izenak hor daude, baina herritarrek badakite zeintzuk izan ziren emakume horiek? Hari horri tiraka zazpi historia osatu ditugu.

Harrigarria da dokumentalean ageri diren emakumeetako batzuk ezezagunak izatea askorentzat. Zeinek idatzi du gure historia?
Llorente: Historia idatzi da garaileen eta nobleen ikuspegitik, eta emakumeek betetzen zituzten rol eta espazioei ez, beste rol eta espazio batzuei eman zaie garrantzia. Adibidez, dokumentalean ageri diren mandatugileak [Irundik Donostiarako joan-etorria oinez egiten zutenak] literaturan aurki ditzakegu, baina erroldetan agertu ere ez dira egiten. Funtsezko lanbidea zen garai hartan, baina historia idazterako orduan ez ziren futsezko, antza.
Lopez: Inudeekin berdin. Beste batzuen seme-alabei bularra ematen zieten inude asko izan zituen Irunek, kohesio eta zaintza ikuspegitik sekulako garrantzia zuten, baina apenas dagoen dokumentatuta, esparru horiei ez zaielako inportantziarik eman.

Mertxe Tranchek ez zuen erraza izango dokumentatzeko…
Llorente: Berak beti dio ez dela batere erraza dokumentuetan emakumeak aurkitzea. Mertxek urtetako lana eta jakintza dauka, eta arrasto bati tiraka, hemendik eta handik lortutako hariak lotuz… egin ahal izan du hain dokumentazio lan handia, baina oro har ez da emakumeen inguruan idatzi.
Lopez: Informazio asko adibidez elkarrizketen bidez lortzen du. Eta hain juxtu dokumentala horretarako aitzakia izatea ere nahi dugu. Estreinaldira etorri zirenen artean solastatzeko gogoa antzeman genuen, ama poxpolo-egilea zuela kontatu ziguna, ezagutzen zituzten historiak partekatu nahi zituztenak… Ahoz aho familia barruan transmititutako jakintza asko dago oraindik plazara atera ez dena, emakume asko azaleratu gabeak; balio dezala dokumentalak horretaz guztiaz hitz egiteko.
Lanz: Aperitiboa eta abiapuntua baino ez delako dokumentala, jakin-minerako nahia ireki nahi duen eta osatzeko dagoen tresna, testigantzekin, herrikoek egin ditzaketen ekarpenekin… Ikasleei zuzendua jaio zen dokumentala eta ikastetxeetan jorratzeko eta sakontzeko diseinatu genuen, ez genuen datu zaparrada izatea nahi.

Zein ezaugarrik batzen ditu dokumentaleko protagonistak?
Llorente: Isilaraziak izan diren irundarrak dira, emakume borrokalariak, bakoitza bere esparruan. Aldi berean, ezberdinak izatea ere bilatu dugu: bi mendetako emakumeak, esparru eta maila ugarikoak, pobre eta burges, kirolaren, artearen edo enpresa munduaren arlokoak… Emakume anitzak.
Lanz: Bai, isilaraziak emakume guztiak izan dira historian, eta hain juxtu hauek borrokalariak izan zirelako iritsi zaizkigu beren aztarnak gaurdaino.
Lopez: Eta uzten duten gogoeta da ziurrenik Julia, Vicenta, Dolores… gehiago egon zirela, ez direla adibide isolatu eta bakanak, baina ez ditugula ezagutzen. Zergatik da iritsi zaigun errelatoa, duela gutxira arte emakume guztiak zirela etxeko-andre? Ez, denak ez zeuden etxean gordeta, eta historia ez da zerbait lineala izan, garai aurrerakoiagoak eta atzerakoiagoak bizi izan ditugu, eta beti izan dira bestelako bizimodua eraman duten emakumeak. Historia deseraikitzeko ere balio behar du ikus-entzunezko honek, historiari eta gure nortasunari beste begi batzuekin begiratzeko, emakume erreferentzialak ere baditugulako gure historian.

Ikastetxez ikastetxe mugitu zarete dokumentalarekin.
Llorente: Irungo zazpi ikastetxe publikoetara jo dugu, Lehen Hezkuntzako laugarren mailako ikasleengana. Bertaratu eta galdetzen genien ea 350 kaleetatik euren ustez zenbatek zuten emakume izena 2010ean. “100” zioten, “50”… eta 2 esaten genienean, zur eta lur geratzen ziren. Hamaikara iristeko egin dugun bidea azaltzen genien, eta segidan dokumentala ikusten zuten.
Lanz: Ondoren, hiru hilabeteetan zehar ikastetxe bakoitzak dokumentaleko emakume bana landu du, ikus-entzunezkoa abiapuntu hartuta.
Llorente: Gogotsu heldu diote gaiari: Mertxe Tranche eskolara eraman dute batzuek, dokumentaleko emakumearen semearekin harremanetan jarri dira beste batzuk… Gainera, martxoaren 16ko paseo historikoan euren ekarpena egingo dute ikasleek, hilabeteotan landutakoarekin.
Lanz: Gustatzen zaigu ikastetxeekin aritzea, oraindik sobera kutsatuta ez dauden haurrengan balore hauek guztiak transmititu asmoz, eta hezkuntza delako gizarte honen eta gure etorkizunaren oinarri handietako bat. Esperantza dugu belaunaldi berriengan. Eta aurrera begira, proiektuari segida ematea da helburua: historiatik emakume gehiago berreskuratzea eta beste molde batzuen bidez horiek guztiak plazara are gehiago ateratzea, ikusgarriago egitea.