Durangoko zilarginen herri-antzezlari izpiritua berpizten

  • Durangoko Plateruena Kafe Antzokiak bere itxurara egindako ikuskizunaren estreinaldiarekin ospatu zuen XIV. urteurrena. Urriaren 28an, jendez betetako antzokiko oholtza gainean, lehen aldiz taularatu zuten Plateru. Zuzeneko musika, hitzak eta dantza uztartzen dituen ikuskizunari buruz gehiago jakiteko Erika Lagoma eta Aritz Lasargurenekin bildu gara, Matxalen Ertzillarekin batera ikuskizunaren zuzendariak biak.

Plateru ikuskizuneko lan-taldeko zenbait kide, Plateruena Kafe Antzokiaren ateetan (Argazkia: Plateru ikuskizuna)

Plateruenan egin dugu hitzordua, nabarmena baita Lasarguren eta Lagomarentzat esanguraz beteriko lekua bilakatu dela. Plateru bertan entseatu eta estreinatzeaz harago, antzokiak badu lotura sakonago bat sortu duten ikuskizunarekin: Plateru izengoitiz ezagun egin ziren durangar anai bik eman diote izena biei. Erreferentziak erreferentzia, gaur egun oso gutxik ezagutzen ei ditu herrian. “Durangon badaukagu Plateruena antzokia edo Plateruen plaza, nahiz eta durangar gehienek ez dakiten ezer berauei buruz. Askok ez dakite ezta nortzuk ziren ere”, dio Lasargurenek. Bat dator Lagoma ere: “Ni irakaslea naiz, eta ziur nago ikasleei galdetu ezkero, gehiengoak ez lituzkela ezagutuko”.

Zilargintza ogibide izateagatik, Plateru deitu zitzaien Antonio de la Fuente Bolanjero (1757-1834) eta Juan Cruz de la Fuente Bolanjerori (1760-1831). Alabaina, ez ziren zilarra lantzeagatik egin ezagun. Kopla-egile eta soinulari trebea omen zen Juan Cruz, dantzari iaioa berriz Antonio, eta trebetasun horiek bilakatu zituzten ezagun herrian eta inguruetan. Txistu, bertso, musika eta dantzara emanak izanik, inguruko herrietako jaietara gonbidatzen zituzten. “Oso plazakoak eta kultura herrikoiari lotuak” zirelako, beraien herri-antzezlari izpiritua erreibindikatzeko ere aprobetxatu dute. “Zerbait herrikoia egin nahi izan dugu, herritik sortua eta herriarentzat. Horrek lotzen gaitu beraiekin”, azaldu du Lagomak.

Lasarguren eta Ixone Aroma izan ziren ikuskizuna sortzearen ideiari bueltaka hasi zirenak, duela urte bete pasa. Koreografiari lotutako ideiak atera eta Lagomarekin kontaktuan jarri ziren, gidoilari lanak egitea proposatzeko. Lagomak dantzak istorioarekin harilkatzeari ekin zion eta apurka-apurka proiektua martxa hartzen joan zen. Konturatzerako lan-talde handia zuten osatua. “Gehitzen joan eta azkenean Durangoko hogei pertsonak amaitu dugu ikuskizuna prestatzen. Ardura handiak hartu ditu gazte pila batek, eta bakoitza bere esparruan handitzeko modu bat izan da”, dio pozik Lagomak.

Hausnarketara gonbita

Dantza eta musika tradizionalak garaikideekin nahastuz, ikuskizunak zilarginen garaia gaur egungoarekin uztartzen du. Alabaina, Plateruak ezagutzera emateaz harago izan dute beste helbururik sortzaileek: “Hausnarketa batzuk planteatu ditugu, gure asmoa ez baitzen soilik haien bizitza kontatzea. Beraien bizitza eta gure gaur egungo kezkak lotu nahi genituen”, azaldu du Lagomak. Hala bada, oholtza gainetik zenbait hausnarketa mahaigaineratzea bilatu dute.

Gogoeta egitera gonbidatzen duen gaietako bat du ikuskizunak indargune: emakumeen ikusgarritasuna. Sortzaileek zekarten kezka izatetik urruti, gaiak bilatu ditu eurak, ikuskizuna landu bitartean zilarginak bi anaia ordez hiru neba-arreba zirela jakin baitzuten. “Guk istorioa Juan Cruz eta Antoniorekin hasi genuen, eta dokumentazio lanetan hasita ginela Marisa Barrenak zilarginen arrebari erreferentzia egiten zion testu bat aurkitu zuen”, dio Lagomak. “1818an Frantzian argitaratutako testu bat da, eta bertan irakur daiteke nola zilarginek beraien umore bereko arreba zeukaten, herririk herri beraiekin dantzaldiak egiten zituena”, azaldu du Lasargurenek. Horixe da Maria Francisca Escolastica (1749) aipatzen duen testu bakarra, gainontzean gizonek idatzitako historiak ahanzturara kondenatu baitu.  

Zilarginak bi anaia ordez hiru-neba arreba zirela jakin dute sortzaileek

Oroimen ariketa eginez, emakumezko Platerua omentzen du ikuskizunak. Lagomak ahotsa jartzen dio Escolasticari: “Bera izango banintz bezala abesten dut, nahiz eta azken finean emakume askoren ahotik zaintzari buruz kantatzen dudan. Kezkatzen nauen gai bat da, mundu honek ez baitu zaintzarik gabe funtzionatzen. Kontua da askotan zaintzaileak ez direla zainduak izaten, eta nago Escolastica ere ez zela oso zaindua izan”.

Euskararen gaia ere erdigunean jarri nahi izan dute, baina “betiko hausnarketa” egitea saihestuz. Plateruek gaztelera jaso zuten etxean, eta beraien kabuz ikasi euskaraz. Horregatik “zein majoak ziren” esatea erraza litzatekeen arren, fokua gaur egunera ekarri nahi izan dutela diote, Euskal Herrira datozen etorkin gazteek bertoko hizkuntza ikasteko dituzten zailtasunetan arreta jarri asmoz. “Iaz, lanean, 14-15 urteko bi etorkinen kasua oso gertutik ezagutu nuen. 16 urtetik beherakoak izanik ezin zuten euskaltegira jo, eta astean soilik bi orduko errefortzua zeukaten euskara ikasteko. Ikasbidea egin nahi izatekotan hizkuntza menperatu beharra dagoenez, euskara ez jakiteagatik beste bide batetik bideratu behar ditugu? Denok oso jatorrak gara, baina nork erakutsiko die euskaraz?”, aireratu du galdera Lagomak.

Bestalde, ertzetako norbanakoak erdigunera ekarri nahi izan dituzte. Plateruen bizitzako pasarte batez baliatu dira horretarako: 1828an Espainiako errege Fernando VII. eta Maria Josefa Amalia de Sajonia erregina Durangon izan ziren, eta ongi etorri ospakizuna egin zieten herrian. Ordurako 70 urte inguru zituzten Plateruek dantza egin zieten, eta kronikek diotenez, porrua dantzatzerakoan erregina barrez lehertu zen. “Madrileko gorteetatik Durangorainoko bidaian barrerik egin ez zuen Amalia algaraka hasi omen zen Juan Cruz lodikotea dantzan ikustearekin batera, hori jasotzen dute kronikek”, azaldu du Lasargurenek. Barre algarak alde batera dantzan jarraitu zuen Platerua eredu, “ertzetako gorputz eta pertsonaiak” oholtzara igo dituzte.

Antzokiarekin elkarrekintza

Esku artean zeukaten lanaren porturatzea ziurtatu nahian, lehenengo saioa lotu eta data horri begira lan egiteko beharra ikusi zuten. “Orduan esan genuen: zein egun egokiago Plateruenaren urteurrena baino?”, azaldu du Lagomak.  Esan eta egin, antzokiko kideekin harremanetan jarri eta lehen emanaldiaren data zehaztu zuten.
Estreinaldirako oholtza eskaintzeaz harago, Plateruenak ikuskizuna baldintza oso onetan entseatzeko espazioa ere eskaini die. Prozesuaz pozik agertu dira, alde biak elikatu dituela uste baitute: “Antzokiak plaza eman digun era berean, gu antzokiko bazkideak gara eta herriko jendeak sortutako zerbait antzokira eraman dugu”, azaldu du Lagomak. Esperientziak antzokiaren eta herriaren arteko hartu-eman hori indartu izana espero dute: “Agian datorren urtean beste jende bat antzerako zeozer egitera animatuko da”.
 


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Kultura
2025-02-21 | Iker Barandiaran
Bizi aske

Bidai on bat
Braulio
Autoekoizpena, 2024

-----------------------------------------------------

Nik ez nioke talde bati Braulio izena jarriko; eta seguruenik inork gutxik hasiko luke lan bat sei minutuko iraupena duen kanta batekin. Baina hauei parra die eta horri esker... [+]


Errugabetasuna frogatzen

Segundo erabakigarriak
Manu López Gaseni
Elkar, 2024

--------------------------------------------------

Nobela labur hau irakurtzen hasi eta harrapatuta sentitzen zara, eta horretan badu zerikusia idazleak ezarritako erritmo bizi eta azkarrak. Lehen hamar... [+]


Hiuzz + Bloñ + Adur
Lete ravero bat Iruñean

Hiuzz + Bloñ + Adur
Noiz: otsailaren 15ean.
Non: Iruñeko Aitzina tabernan (Egun Motelak kolektiboa).

--------------------------------------------

Larunbat goiza Iruñean. Neguko eguzkitan lanera doazen gizon –eta ez gizon– bakarti batzuk... [+]


Euskal artista ugari izango dira Pirritx, Porrotx eta Marimototsi egingo dieten omenaldian

Ostegunean prentsaurrekoa egin dute antolatzaileek Maiatzaren 3an Bizkaia Arena-BEC!en egingo den ekitaldiaren xehetasun gehiago aurkezteko. Ikuskizuna euskal herrian ezagunak diren hogei pertsona baino gehiagok parte hartuko dute eta 14.000 ikuslerentzat izango da. 


2025-02-19 | Ula Iruretagoiena
Lurraldea eta arkitektura
Arkitekto aktorea

Madrilen arkitektoentzako kongresu bat burutu berri da, arkitekto profesioaren krisiaz eztabaidatzeko. Arkitekto izateko modu tradizionala eta gaur egungoa desberdindu dute. Zertan den tradiziozkoa? Oscar bidean den The Brutalist filmean ageri den arkitekto epikoarena. Nor bere... [+]


Gorputz hotsak
“Mina albo batera utzi nahi dugu, kapitalismoarentzat ez delako errentagarria”

Istorioetan murgildu eta munduak eraikitzea gustuko du Iosune de Goñi García argazkilari, idazle eta itzultzaileak (Burlata, Nafarroa, 1993). Zaurietatik, gorputzetik eta minetik sortzen du askotan. Desgaitua eta gaixo kronikoa da, eta artea erabiltzen du... [+]


La Furia. Mimoa eta indarra
“Cascante Euskal Herria bada, zergatik ez dira jotak euskal kultura?”

Ilezko prakak, gerritik oinetaraino, latexa besoetan eta soinean, eta adatsa laranja gori. Horrela aurkeztu du La Furiak bere bosgarren lan luzea: Ultra. Horrek guztiak ederki islatzen du rap abeslariaren apustua: dena eman, bere irizpideen arabera.


2025-02-19 | Estitxu Eizagirre
Francisco Vaquero
“Euskal Herria makroproiektu berriztagarrien aurka borroka gehien egiten ari den lurraldea da”

Makroproiektu "berriztagarriek" sortzen dituzten ondorioak filmatu ditu Vidas irrenovables (Bizitza ez-berriztagarriak. Euskarazko eta frantsesezko azpitituluak prestatzen ari dira) dokumentalean Extremadurako (Cabeza del buey, Espainia, 1985) landagunean hazitako... [+]


Eraikitzen ari garenaren definizio bat

Sexu-genero disidentziak zeharkatutako bost lagunek osaturiko literatur banda da Pomada. Lehenbiziko oholtza gaineko emanaldia sortu dute, Maitaleen hiztegi baterako zirriborroa deiturikoa, poesia eta musika nahasten dituena. Irlak berba dute abiapuntu. Emanaldietako baten... [+]


Lizarrako UPNk eskoletako bertsolaritza programa eten du

Lizarraldean euskara sustatzeko lana egiten duen Bagara elkarteak egin du salaketa: "Sorkuntzarako gaitasuna bultzatzen da eta pentsamendua kritikoa lantzen, hori guztia ikuspegi ludikotik, gozamenean oinarrituta".


Guggenheim Urdaibai: nork nori entzun eta zertarako?

2021ean hasi ginen Guggenheim Urdaibai proiektuaren inguruko lehen oihartzunak entzuten…Bai ala bai egingo zela esan zigun orduko Unai Rementeria ahaldun nagusiak. Bere esanak indartzeko, 40 milioi euro utzi zituen “blindatuta” museoak eraikitzen zirenerako... [+]


2025-02-18 | Euskal Irratiak
Miarritzeko euskal ihauteriak berpiztu dituzte tokiko elkarteek

Hamarkada batez lokarturik izan ondotik, otsailaren 22an iratzarriko dute hartza Miarritzen. Festilasaik, Arroka elkarteak, Maritzuli dantza konpainiak, Gaztetxeak eta Ikastolak bat egin dute, aurten, programazio berezi bat eskaintzeko.


Eguneraketa berriak daude