Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoako ipuinak bildu dituzu. Euskal Herriko beste eremukoez ezberdina da horko ipuindegia?

Ipuin tradizionalak badira denetan, baina bildu ditudan batzuk bereziak dira edo behintzat hegoaldean ez daude bilduta. Arrazoia ez dakit zein den: besterik gabe, ez direlako bildu, edo bertakoak direlako, beste tradizio bat daukazutelako. Besteak beste, ikusi dut Frantziako Erdi Aroko fabliaux-etan antzeko gaiak tratatzen zirela. Poggio Braccioliniren lana ere aztertu dut, italiarra zen, latinista eta horrek bildu zituen Italian latinezko istorioak. XVI. mendean jasotako istorio batzuk nik orain jaso ditut ahoz eta euskaraz! Hori zait egiten bitxiena eta azpimarratu nahi izan dut: badagoela tradizio bat, ahoz kontatutako istorioak badaudela, eta harrigarriena, batzuk orain ere kontatzen direla.

XVIII. mende erdialdean hasten da ahozko ipuinen bilketa. Zergatik?

Europa osoan izandako fenomeno bat izan zen, ahozko literatura biltzeko interes bat agertu zen, batez ere Grimm anaiek ezagutarazi zutena Alemanian. Hemen ere, kanpotik etorritako Cerquand eta Webster hasi ziren batez ere hemengoaz interesatzen.

300 bat ipuin bildu dituzu.

Nafarroa Beherean, Zuberoan eta Lapurdin ibili naiz, adineko jendearekin, istorioak kontatzeko zaletasuna dutenekin. Adibidez, Donibane Garazin astelehenez, merkatuaren inguruan batzuk biltzen dira eta istorioak kontatzen dituzte. Hori momentu pribatu bat da, lagun artekoa eta ni kanpokoa izanez, horretara sartzea zaila izan zait artetan. Demagun, banekien istorio kontalari on bat bazela baina ez zuen onartu nirekin biltzea. Beste batzuk galdetu zidaten beraien izenak ez agertzea.

Zein eremutan kontatzen dira?

Kontalari batzuek esaten didate beraien etxean jaso zituztela. Baina ipuin horiek ez dira gordinak, horiek gehiago lagun arteko giroan kontatzen ziren nik uste. Donibane Garaziko kontalari batek taberna zuen eta erraten zidan han asko entzun zituela.

Errealistak eta miresgarriak sailkapena egiten duzu. Zein dira nagusi hemen?

Eguneroko biziko pertsonaiak (apaizak, medikuak, senarrak, alargunak...) agertzen diren istorioak dira errealistak, miresgarriak berriz deabruaren gisako pertsonaiak dituztenak. Nik gehien-gehienak bildu ditudanak errealistak dira.  

Irri asko badela ohartu zara. Ze umore mota da?

Ipuin errealistetan bi motatako umorea bereizi dut: batzuk dira gordinak, sexu kontuak dituztenak eta besteak eskatologikoak deitu ditudanak, kaka, putzak eta puzkerrak aipatzen dituztenak. Sexu kontukoek hiru ezaugarri zituztela ohartu naiz. Batetik, transposizio poetikoa deitu dudana. Sexu kontuko gauzak eta ekintzak bere izenez ezin dira deitu, deskribatzen dira. Adibidez, Müthila eta neskatua deitu istorioan, etxeko nagusiak ohera joan ziren eta etxeko lanetan zebiltzan neskari eta mutikoari, oherakoan, sua itzaltzeko agindu zieten. Denbora baliatu zuten jolasteko, neskatoa etzan zen zakuaren gainean, mutikoa gainean eta konturatu ziren zakuaren mutur batek sua hartu zuela. Neska Biarnokoa zen eta esan zuen: “Lou sac! Lou sac!”, eta mutilak erantzun “Zer luzak? Dena hor dun!”. Jolasa deskribatzen da, baina inoiz ez da izendatzen. Beste ezaugarri bat da inoiz ez direla deskribatzen maitale sentsazioak edo maitasun sentimenduak. Azkenik, inozentzia itxurarena, neskek ematen dute ez dakitela ezer sexuari buruz.

Kontalari gizonezkoak ala emakumezkoak kausitu dituzu?

Gehienak gizonak izan dira. Joan naizelarik kontalarien bila, gehienetan gizonengana bidaltzen ninduten.  

Iraganean?

Etxean kontatzen zenean denetarik egonen zen.

Ipuin anti-klerikalak ez dira anitz bilduak izan.

Barandiaran, Azkue… Askotan istorio bilketan aritu zirenak eliz-gizonak ziren, beraz beharbada ez zuten galdetuko gai horiei buruz; eta alderantziz ere, jendearengana hurbiltzen zirenean, jakinik apaizak zirela, ez zituzten kontatu nahi izango horrelako istorioak. Aspalditik hor diren ipuin tradizionalak dira, baina ez daude jasota.

Zer ekar diezaieke ipuin horiek XXI. mendeko ume zein helduei?

Ez dakit ikasi eta pasarazi behar ditugunik! Nik bildu ditut gustukoak neuzkalako, euskara aberatsean direlako eta interesa dudalako. Europa mailan, beste hizkuntza batzuetan ere jaso dira eta euskaraz ere aurkiturik, bildu nahi izan ditut eta konparaketak egin. Hortik aurrera ni ez naiz fitsik inori esateko horiek ikasi edota irakurri behar direla. Bestalde, elkarbizitza ere aldatzen ari da, geroz eta gutiago elkartzen gara, orduan ahozko literaturak ere geroz eta toki gutiago du.n