Hazia hazi eta ez jaki


2018ko abenduaren 19an
Argazkia: esacademic.com
Argazkia: esacademic.com

Uzta gehienak burutu dira. Landareen zikloaren amaiera hazia da, beste landare berri baten zikloari hasiera emango diona, alegia. Uzta ganbararatzen dugunean fruituak edo haziak jaso ohi ditugu, eta bietatik jango dugu negua berotzeko. Landareak ikaragarrizko indarrak bideratu ditu fruitua eta hazia osatzera eta biek energia asko dute. Fruituan pilatutako energia hori, elikagai izango da haziak hara-hona hedatu behar dituzten animalientzat. Haziak berak energia meta bat dira. Hazia ernamuin edo hozi bat da oinarrian eta hura hozitzen edo ernetzen denean sortuko den landaretxo berria elikatzeko energia. Ernamuinak sustraia eta hostoa sortu arte beharko duen energia horixe da haziaren atal handiena.

Animalion elikaduran fruituak, batez ere udazkenean, eta haziak, batik bat neguan, axolazkoak dira. Neguan nahikoa bazka izateko animalia asko ikusiko dugu haziak bildu eta jasotzen. Tartean gu: garia (Triticum spp.), baba (Vicia faba), babarruna (Phaseolus vulgaris), hurra (Corylus avellana), intxaurra (Juglans regia), artoa (Zea mays) eta abar.

Haziak ez ditugu gosea isiltzeko soilik jasotzen, ordea. Hurrengo sasoian ereiteko ere beharko ditugu. Horixe da haziaren xede nagusia, bere espezieari eusteko landare berri bat ematea. Hazia hazi eta ez jaki. 

Haziak hazitarako jasotzeak baldintza batzuk bete behar izatea dakar. Ernatzeko gaitasunari ahalik eta ganorarik handienaz eutsi behar dio. Horretarako hazia toki berezian eduki behar da. Landarea bizi den tokian haziak izango lukeen tratua da egokiena. Geurean haziak lehortu egiten dira eta sortasun moduko batean sartzen dira. Sor jartzea babesgarri zaio. Energia ezin du alferrik galdu eta sasoi egokian ernatzea nahitaezkoa du landaretxo berria bizikizun izan dadin. Garaiz kanpo ernatzen bada, hiltzeko arrisku latza. Haziak neguaren etorria eta joana sentitu behar ditu. Negutea amaitu eta udaberria iritsi dela egiaztatu arte lo bezala egongo da. Gero, baldintza egokiak etortzean ernamuina piztu, metatutako energia dantzan hasi eta sustraia luzatuko du; landare berri batek bizitzeari ekiten dio.

Hazitarako hazirik baduzu, lehenbailehen atera kanpora eta negua sumatu dezala. Behin ereinda gero udaberriaren epel heze eta gozoa antzematean, esnatu eta indarrean erna dadin.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Espezieak
2020-01-24 | Jakoba Errekondo
Uzta eta lana aurreikusi, eta bilakatu

Datorren uztailean izango al dugu lanik? Izango al dugu labore uzta biltzeko lanik? Gure aldean, etorkizuna planifikatzeko eta antolatzeko gaitasun handia dute landareek; ia landare guztiek. Bere zikloa biziko den tokian gertatuko diren gorabeheretara egokitua izango da... [+]


2019-11-29 | Jakoba Errekondo
Babarrunak irakurri

Omiasainduz fruitu guztiak sartuak” dio esaerak. Mandio bete sagar, kuia eta kiwi da geurean (Malus domestica, Cucurbita maxima eta Actinidia chinensis). Beste asko bete arto (Zea mays) izango dira; edo bete babarrun (Phaseolus vulgaris); patata (Solanum tuberosum), tipula... [+]


2019-09-05 | Jakoba Errekondo
Murririk bai?

Baratzerik ba al duzu? Umetan etxean ezagutu ditudan bi baratzeek murria zuten, horma, alegia. Batek buelta osoan, alde bakarrean besteak. Murriak ondo erabilita, baratzeak mesede galanta izango du. Babesgunea sortuko du: komeni den tokian itzala egiteko jarriko da, edo haize... [+]


2019-06-27 | Jakoba Errekondo
Arratzalde honetatik

Arratsalde honek ematen didan oihartzuna baliatu nahi dut esan eta irakurlea jakinaren gainean jartzeko: urteko egun luzeenak joan dira eta gaua luzatzen eta egun argia laburtzen hasi da. Honek ondorio latzak izango ditu landareengan, eta sahieska guregan.
Hasi berria dugun eta... [+]


2019-06-24 | Jakoba Errekondo
Piperminaren tristura

Landagailuarekin zuloa egin eta landarea sartu. Aurtengo udara berotuko duen minaren piperminak (Capsicum annuum) landatuta daude. Pentsatze hutsarekin hortzak izerditan jarri zaizkit.

Gure herrian Oria ibaia errio bihurtzen da, eta bere alde batera zein besterako... [+]


2019-04-08 | Jakoba Errekondo
Latinez zorrotz

Gorritik ekiten dio sasoi berriari laharrak, Rubus fruticosus eta Rubus ulmifolius. Zurtoin gorrian kimu eta hosto berriak gorri-gorriak dira, laster berdetuko badira ere. Udazkenean, hotzak azala erretzen dionean ere, hostoak gorritu egingo dira. Gurienean gorri, eta zahar... [+]


2018-10-29 | Jakoba Errekondo
Baratxuriaren mamia

Baratxuria, Allium sativum, sekula ez da falta gure sukaldean. Lehortutako buru-sorta zintzilik urte osoan, eta berria lehen sei hilabeteetan. Etxetik baratzerako bidea hartzen ari dira orain baratxuri buruak eta aleak, ereintza sasoia. Gero ere, ereintza garaitik kanpora,... [+]


2018-10-22 | Jakoba Errekondo
Baratxuriak itsasoa du maite

Baratxuriaren sasoia hemen da. Baratxuria ereiteko sasoia. Bere uztarena geroago izango da, eta hura buruan ekin behar lanari. Burua buruan, baratxuriarena zeurean. Baina denok ez dugu baratxuriaren burua helburu. Gero eta maizago ikusten da baratzeetan berdetarako ereindako... [+]


2018-02-16 | Jakoba Errekondo
Zenbat Euskal Herri?

Beldurkundea ez, baina begirune eta lotsa arteko zerbaiten punttu batekin erantzuten dut, gero eta maizago, landareetan ia edozer galdetzen didanari. Eta punttu hori gero eta handiagoa da.

Berdantza-bart galdetu zidan batek ea tomatea (Solanum lycopersicum) noiz erein behar... [+]


2017-03-28 | Jakoba Errekondo
Non dituzu tipulak?

Dagoeneko landatuta beharko luke tipulak (Allium cepa), baldin eta udako egun luzeenetara burua ederki osatuta iristea nahi bada. Otsaileko ilbeheran dela onena dio Oiartzungo Artamugarriko Felixek. Hala ere, bere buruari nasaitasun polita ematen dio, esaerak, nonbait, honela... [+]


2016-04-06 | Jakoba Errekondo
Azadia izotzetan

Kataluniako Puigcerdá herria mendian da, Pirinioetan, 1.200 metroko altueran; negu gogorren bizitokia. Hemen klima zakarragoa bizi genuen garaiak gogora ekartzen ditu hangoak.  

Ehunka urtean aza (Brassica oleracea) jan dute han, gure moduan. Toki hotzetako hotz... [+]


2016-03-22 | Jakoba Errekondo
Bururik gabe

Bururik gabeko azak, Brassica oleracea var. acephala edo var. viridis, aza galegoa eta galego-aza esaten diogu hemen. Galizian aza da; aza arruntena, alegia. Zopa berdea egiteko erabiltzen da, eta aintza handian dute. Euskal Herritik abiatu eta Atlantikoaren ertzari segituz... [+]


2016-02-11 | Jakoba Errekondo
Espainiak 1-Iranek 3

Sona gehien duen azafraia, Crocus sativus, espainiarra da. Mundu guztiak azafrai espainiarra saltzen du. Munduan ekoizten den azafrai ugari Espainiara joaten da, eta bertakoa balitz bezala saltzen da. Ikaragarrizko lapurreta dago antolatua. Garestia da, oso garestia, eta... [+]


2016-02-04 | Jakoba Errekondo
Fruitua nahi? Zolda-belarra jarri

Zolda-belarrak (Symphytum officinale eta Symphytum tuberosum) auzolanerako iaioak dira. Beren ingurua, beren bizimodua osatuko duen ekosistema sustatzeko ikaragarrizko lana egiten dute. Adeitsuak dira aldamenean dituztenekin, eta maitagarriak dira. Batez ere, fruitu-arbolak... [+]


2013-05-29 | Jakoba Errekondo
Pipermin eta galanperna

Baratzean oraindik aldatu gabe ditut. Nire bihotzeko fruituak. Ameriketatik ekarriak; ondo ekarriak, alajaina. Geure herriko erriberetan ematen dira onenak. Finak, samurrak, leunak, sotilak... Piperrez ari naiz, Capsicum sp; ez edozein piperrez, ordea. Bada makina bat, lodi,... [+]


Eguneraketa berriak daude