Erakunde publikoek urtero milioiak banatzen dituzte hedabideen artean. Batetik, instituzioek bere kanpainak hedabideetan iragartzeko publizitate kontratuak egiten dituzte: jo dezagun, errenta aitorpenaren, gripearen aurkako txertaketaren, turismoaren sustapenaren edo sexu erasoen aurkako kanpainak zabaltzeko. Bestetik, instituzioek egoki irizten dioten hedabideetako zenbait proiektu babesletza bidez sustatzen dute: Diario Vascoren “San Sebastian Gastronomika” kongresua kasu. Banaketa horretan, Eusko Jaurlaritzak 10.991 euro eman zizkion ARGIAri 2017an. Konparaziorako, EITB hedabide publikoaren ostean, El Correori eman zion diru gehien: 1.253.000 euro eta talde bereko El Diario Vascori 963.751. Grafika nagusian daude datuak hedabidez hedabide.

Eusko Jaurlaritzak emandako datuak aurkituko ditu irakurleak erreportaje honetan. Bi iturri erabili ditugu horretarako. Batetik, Irekia webguneak, Eusko Jaurlaritzaren gardentasuna eta herritarren parte-hartzerako atariak, eskainitako datuak eta bestetik, Kontratazio Publikoak Euskadin plataforman agertzen direnak. Datu publikoak badira ere, zehatza izatea ez da lan erraza. Kontratu batzuk iturri batean azaltzen dira, beste batzuk bestean eta bietan errepikatzen dira beste batzuk.

Vocento-Cope (bi taldeek akordio estrategikoa egin zuten 2012an) da diru publiko gehien jaso zuena 2017an: 2.300.000 eurotik gora. Ondoren, EITB talde publikoko hedabideak izan ziren: 2.000.000. Noticias taldea osatzen duten Deia, Noticias de Gipuzkoa, Noticias de Alava, Onda Vasca eta Herri Irratia hedabideek orotara 1.200.000 eurotik gora jaso zuten. Laugarren, Prisa taldea: El País, Cadena Ser, Los 40 eta Cadena Dial. Hauek 846.160 euro jaso zituzten. Gara egunkariak 417.313 euro jaso zituen, Berriak 345.838. Taldekako grafikan ikusgai daude banaketaren zenbakiak.

Eusko Jaurlaritzak, EITB talde publiko elebiduna kenduta, 2017an publizitate eta babesletzara bideratutako diruaren %92 gaztelaniaz edo nagusiki gaztelaniaz aritzen diren hedabideei eman zien: 5.749.974 euro. Euskarazkoentzat gainerako %8 bideratu zituen: 496.819. Euskal hedabideen multzoan Berria euskarazko egunkari nazional bakarrak jaso zituen kopuru horren bi herenak. Tokikomeko hedabideek 46.447 euro jaso zituzten. Agerikoa da Jaurlaritzaren apustua gaztelaniazko hedabideen aldekoa dela. Konparaziorako, euskarazko hedabide guztiek batera adina diru jaso zuen Deiak bakarrik, baita Cadena Serrek ere. El Diario Vascok euskarazko denek batuta halako bi, eta talde bereko El Correok ia halako hiru.

Irizpide politikoen araberako banaketa

1993an gai honi buruz Eginek argitaratu zuen Evidencias de la sinrazón erreportajea honela hasten zen (euskaratuta): “Nahiz eta erakunde publikoek erretorika bidez justifikaezina dena estali nahi izan, nahiz eta Euskal Herriko gainontzeko hedabideak isileko akordioaren parte izan, organismo publiko baskongadoen partetik ageriko itotze ekonomikoa sufritzen ari da Egin. Nahiz eta Gasteizko Gobernuko bozeramaileek esan boikota egunkariaren arduradunen buruan baino ez dagoela, sinesgarriagoa da Atutxaren Departamentuko prentsa arduradunak emandako azalpen zintzoa: ‘Ez dugu publizitaterik jartzen Eginen, ez dugulako nahi’”. ARGIA ere antzekoak entzuna da. Azkena, ondorengoa esan zioten: “Denok hartzen ditugu erabaki politikoak, bai guk, baita zuek ere. Egoera honen errua ez dago alde bakarrean eta orduan, bakoitzak eman beharko ditu pausoak egoera hau gainditzeko”.

Gure erantzuna argia izan zen: “Guk ez dugu erruaren kontzeptua erabiltzen. Errespetuzko harremana eskatzen dugu. Gure aldizkariko espazioa ondo balio du publizitatearen prezioak. Eta eskatzen dugun errespetua da, ARGIAn publizitate publikoa jartzeagatik, ez dadila inor saiatu gure ildo editoriala aldatzen”.

Madrilen egoitza duen Oficina de Justificación de la Difusión enpresak –OJD gisa ezaguna– ematen dituen datuen arabera, 2010etik 2017ra El Diario Vascoren ale salmentak etengabe egin du behera. 2010ean egunero 71.948 ale saltzen zituen bataz beste, eta 2017an 48.949, aipatu iturriaren arabera. Diru publikoa banatzeko irizpideaz galdetuta, hedabideen zabalkundea da agintarien ohiko erantzuna. Baina datuak ez datoz bat, ez Eusko Jaurlaritzaren publizitate eta babesletza banaketan, ezta Gipuzkoa edo Arabako Aldundienean ere. Horren froga nagusia da Noticias taldeko hedabideek orohar jasotzen duten kopurua. Adibidez, Noticias de Gipuzkoak (NG) 265.257 euro jaso zituen eta El Diario Vascok (DV) ia lau aldiz gehiago. Baina, CIES enpresako 2017ko datuen arabera, DVren irakurleak Noticiasenak baino 10 aldiz gehiago dira. Are agerikoa da konparaketa ARGIArekin eginez gero: CIESeko datuen arabera, EAEn ARGIAk NGk baino irakurle kopuru bikoitza badu ere, ARGIAri emandakoa baino 25 aldiz diru gehiago eman zion Jaurlaritzak Noticias de Gipuzkoa egunkariari.

Irratien esparruan ere, Cadena 100ek 2017an batez beste 95.000 entzule izan zituela kalkulatu zuen CIESek, eta 24.00 euro jaso zituen. Iturri beraren arabera, Onda Vasca 35.000 lagunek entzuten zuten, baina, halere, Onda Vascari 200.000 euro publiko eman zizkion Jaurlaritzak. Info7 irratiari buruzko datuak ez daude eskuragarri, baina 248 euro jaso zituen iaz. Beraz, jasotako dirua entzule kopuruaren araberakoa balitz, Info7k 43 entzule izan beharko zituzkeen 2017an. Eta hori ez da horrela.

EAEn 52.000 irakurle zituen ARGIAk 2018ko hasieran, CIESen arabera. ARGIAk baino diru gehiago jaso dute ondorengo aldizkariek: Entre Mayores, El Karma, La ría del Ocio edota Dato Económico, baita Alemaniako Der Spiegelek ere, kasik bikoitza.

Gaztelaniazko hedabideak dira “hedabide subentzionatuak”

Euskarazko hedabideei noiz edo noiz maltzurki egotzi izan zaie “diru publikoz puztuak” izatea; euskararen normalizazioaren bidean hedabideek euskara sustatzeko betetzen duten funtzio publikoaren ordainetan instituzioetatik jasotzen duten dirua dela-eta.

Zenbakiek ordea, kontrakoa diote: 2017an Eusko Jaurlaritzak euskarazko hedabideei emandako diru-laguntza 4.875.000 eurokoa izan zen. Horri gehitzen badiogu publizitate instituzionala argitaratzearen truke jaso zituzten 496.819 euroak emaitza, 5.371.819 eurokoa da. Gaztelaniazko hedabideei, aldiz, publizitate instituzional bidez eman zieten diru publikoa 5.749.974 eurokoa izan zen, eta horri gehitu behar zaio euskarazko diru-laguntzetatik, euskaraz artikulu batzuk idazteagatik gaztelaniazko hedabide batzuek jasotzen duten diru kopuru altua. Eta joera bera errepikatzen denez EAEko hiru Aldundien publizitate banaketetan, aldea are handiagoa da. Beraz, hedabide guztiek jasotzen dute diru publikoa, baina euskarazkoek ia dena azken zentimoraino justifikatu beharraz gain, “subentzionatuak izatearen zama” faltsua gainetik kendu behar dute. Aldiz, gaztelaniazko hedabideek orotara diru publiko gehiago jasotzeaz gain, boteretik gertuen dauden komunikabide hauen bideragarritasun ekonomikoaren sostengu nagusia dira instituzioak, eta horrek boterearekiko bezerokeria harremana ekar diezaieke.  

ARGIA berriz ere baztertua

Euskal Herriaren eta euskarazko kazetaritzaren 100 urteko historia bizia daroa ARGIAk orri artean. Gure sustengu ekonomiko nagusia gure komunitatea osatzen duten milaka lagunak dira. Herritar horiek, ARGIAk bezalaxe, hemen ordaintzen dituzte zergak, baina Jaurlaritzaren publizitate banaketak diskriminatu egiten ditu. Jaurlaritzak publizitate eta babesletza gisa 2017an banatu zituen 8 milioiak, 25 sail eta azpi-sailetatik bideratu zituen. Bada, ARGIAko irakurleek hainbat sail eta azpi-sail publikotatik ez zuten batere informaziorik jaso, tartean hauek: Euskadiko Kirol Portuak, Euskal Trenbide Sarea, Ihobe, Ingurumen Saila, IVAP, Ogasuna, Osalan, SPRI, Turismo saila edota Uraren agentzia.

Publizitate publikoaren eta hedabideen arteko harremanaren oinarria informatzea behar luke izan. Erakunde publikoek hedabideen espazioa, lana, azpiegitura, banaketa-sistema eta sinesgarritasuna baliatzen dituzte ahalik eta herritar gehienek izan dezaten guztien diruarekin ordaindutako ekimen publikoen berri. Diru publikoz ordaindutako zerbitzu publikoa da informatzea, baina oso tentuz kudeatu eta zaindu behar da, botereak baldintzatutako hedabideen historia luzea bezain iluna baita. Horregatik, publizitate instituzionalean irizpide argiak, parekidetasuna eta gardentasuna ezinbesteko oinarriak dira diru publikoaren erabilera jokoan dagoenean.

Erakunde publikoekin harremanak izateak, izan diru-laguntza, publizitate ala babesletza bidez, ez du ekarri behar prentsa eta iritzi askatasuna baldintzatzea, horrek herritarren informazio eskubidea murrizuko bailuke. Horregatik da kezkagarria, publizitate eta babesletza publikoen banaketa ez bidezkoaren bitartez, Eusko Jaurlaritzak hedabideen ekosistema baldintzatzea.

Oraindik bide luzea dago egiteko publizitatearen banaketari lotutako gardentasunean eta irizpideen zehaztasunean. Baina erraz konpondu daitezkeen gaiak dira, erakunde publikoen aldetik borondatea baldin badago eta hedabideok diru publikoaren erabileraz gertuko jarraipena eskaintzen badiegu herritarrei.

Iritzi aniztasuna sustatu ala status quoa betikotu

Ondorengo atala, joan den otsailean Gipuzkoako Aldundiaren publizitate banaketari buruz idatzi genuen erreportajean argitaratu genuen. Ia urtebeteren ostean, galderek mahai gainean jarraitzen dute.

Hedabide askoren biziraupenerako ezinbesteko diru-sarrera ekonomikoa da publizitatea, eta gehien bat, babesletza eta publizitate publikoa. Edozein demokraziatan oso tentuz kontrolatu beharreko eremua da botere politikoaren eta enpresa pribatuen arteko harreman ekonomikoa. Eta informazio askatasuna bermatu behar duten hedabideen kasuan, are gehiago. Kazetaritza kazetaritza izan dadin ezinbesteko duen independentzia –ekonomiko eta politikoa– ezbaian jar dezakeen faktorea baita.

“Dirua modu arbitrarioan banatzen baduzu borondateak erosten ari zara, informazio eskubideari kalte egiten ari zara. Adierazpen askatasuna nabarmen kaltetzen da, prentsa askatasunarekin lotuta ez badoa; eta prentsa askatasuna ezin da guztiz garatu joko arau ekitatiborik gabe”. Eldiario.es hedabideko zuzendari Ignacio Escolar Espainiako Estatuko panorama mediatikoaz mintzo da Amnesty Internationalek antolatutako jardunaldi batzuetan. “Prentsa plurala daukagu, beren iritzi eta ikuspegiak partekatzen dituen prentsa aurki dezakete ia espainiar guztiek; baina ez daukaguna da joko zelai justurik prentsarentzat”, zioen aktore politiko eta ekonomikoek informazioaren gainean duten kontrolari erreferentzia eginez. Zehazki, esaldi horrekin publizitate instituzionalari egiten zion erreferentzia, irizpide arbitrario eta opakuekin egiten den diru publikoaren banaketari.

Irismena kalkulatzeko arazoak albo batera utzi gabe, irismena banaketarako irizpide nagusi bilakatzea bide eraginkorra da hedabideen status quoa betikotzeko, baita gaztelaniaren hegemonia ere, euskararen kaltetan. Sare sozialetan hainbat hedabidek egiten duten lana ez kontuan hartuz, hainbat medio handiri egiten diete mesede, eta beste batzuei kalte.

Diru publikoa jasotzeko, maila berean izan behar al dira multinazionalen jabetza duten hedabideak (Vocentoren kasuan adibidez, BBVA bankua da akziodun nagusia) eta jabetza langileena den komunikabideak, ARGIA kasu? Lehia desorekatua da berez, banketxe handi baten babesa daukan hedabidearen eta bere baliabideekin irauten duenaren artean. Lehenbizikoak bermatuta dauka egunero kaleratzea, inbertsoreek haien interesentzat hedabide hori jendartean edukitzea komenigarri jotzen baldin badute, nahiz eta dirua galdu. Bigarrenak aldiz, publikatzen duen zenbaki bakoitzarentzat finantzazioa lortu behar du. Erakundeek pluraltasun informatiboa babestu behar badute, zer zentzu dauka gaur egungo publizitate-politikak?

Turismoa