Lau bertsolari hauek elkartu ziren Uxue Alberdiren proposamenaren harira. Bertsolaritzan bakoitzak izandako bizipenak eta erreferentziak mahairatzeari ekin zioten. Hustuketa horrek berak agerian jartzen du infografia honen premia, Artetxek azaldu digunez: “Bakoitza hasten zenean bere bizitzako erreferentziak, izenak  eta mugarriak aipatzen, besteok ez genituen ezagutu ere egiten. Ane Labaka gazteagoa delako, ni Iparraldekoa naizelako, Uxue Alberdi literatur mundutik etorria zelako... Hain denbora gutxian hain jende gertukoaren artean ez baditugu erreferentziak konpartitzen... horrek berak ere agerian jartzen zuen genealogia baten premia. Genealogia guztiak dira eraikitakoak, eta guk ere gurea eraikitzeari ekin genion”. Lau bertsolari hauek beren bizipen eta ezagutzetatik oinarrizko eskema osatutakoan, ariketa ahalik gehien zabaltzeko beharra sentitu zuten, eta galdetegi bat bidali zieten ahalik eta emakume bertsolari eta bertsozale gehienei. 50 erantzunetik gora jasota osatu zuten bilketa eta kontraste lana.

Harriz harri, kolektiboan egindako bidea

Infografiaren erdialdean ikusiko duguna sare handi bat da. Artetxek azaldu du: “Gure bizipenen artean, garrantzitsuenetakoak kolektibotasunean bizi izandako prozesuak dira. Prozesu kolektibo horiek islatzeko mugarri bila ibili gara: data, pertsona, ekintza zehatz bila”. Labakak zera zehaztu du: “Hautua izan da ahalik eta erreferentzia pertsonal gutxien sartzea”.

Infografiak ez du irakurketa lineal eta hierarkikorik planteatzen. Mugarri horietako bakoitza biribil batek irudikatzen du. Harriak dira, baina ez batere zurrun eta pisuak, gardenak baizik. Harriek herri honetan joko handia ematen dute irakurketetarako, eta Artetxek umorez gehitu du beste hau: “Lujanbiok azken txapelketako agurrean ‘errekarriz errekarri’ bota zuen eta horrekin dena justifikatu zigun”. Labakak seinalatu du beste xehetasun hau: “Txirrita ere hor jarri dugu, ‘bera eroriko den, ez hakion bultza’ bertso ezagunaren egokitzapenakin, gauzak bere kasa aldatuko direla esaten diguten mezuen isla moduan. Aldiz, ondoan emakumeak harri handiei bultzaka ageri dira”.

Inforgrafiak biltzen dituen mugarriak alor anitzetakoak dira: plazari lotutako mugarriak dira batzuk, sarea josteari lotutakoak besteak, komunikabideak, diskurtsoak, udalekuak... “denak eragiten digu eta denean eragin dugu kolektiboki” adierazi du Artetxek.

Infografia zerekin bukatu? Gaur egunera etorrita, zer islatu? Hori izan dute dilema nagusietakoa. “Aniztasuna, leherketa irudikatu nahi izan dugu. Eta ez dela ezer itxia. Hiru punturekin bukatzen da, ‘definizio berrietarantz...’ hitzarekin”.

Bertsolaritza eta feminismoa gurutzatzen dituen irakurketa

Infografiaren goiko aldean ezkerretara, lehen irudia oholtza ertzean kanpora begira dagoen neskatila batena da. Bertsolaritza eta feminismoaren arteko harremana irudikatzen du, Artetxek azaldu duenez: “Mugimendu feminista 1970eko hamarkadan lanean ari zen, eta kanpotik bada ere, bazuen bere eragina bertsolaritzan. Kristina Mardarasek bere burua feministatzat zuen”. Bertsolaritzak eta feminismoak elkarrekin izandako ibilbidea islatzen du infografiak. Artetxe: “Genero sistemak antropologian lantzen zituen feminismoak, eta bertsolaritzaren genero irakurketa akademiatik egin zen. Uxue Alberdi eta Ainhoa Agirreazaldegiren hitzaldiek eta gogoetek ekarri zuten marko teorikoa bertso mundura: lehen aldiz ‘bertsolaritza’ eta ‘feminismoa’ hitzak batera esan ziren, eta marko horrek tresnak eman zituen genero sistema eta bertsolaritza nola batzen diren ikusteko, akademiatik kanpo, eta mugimendu feministarekiko kontaktu zuzenik gabe ere. Horri esker hasi gara begiratzen zer praktika feminista egiten diren beste eremu batzuetan, horietako batzuk bertsotara ekartzeko: hortik sortu ziren Ez da kasualitatea saio feministak, eremu ez mistoak... generoaren lanketan behar-beharrezko tresnak. Sarea josteak eta jakintza kolektiboa partekatzeak ekarri du hau guztia. Bizipenak eta jakintzak partekatzen ez baditugu, behin eta berriz harri berarekin trabatzeko arriskua ikusten dut. Infografia hau horretarako tresna ere bada”.

Infografia ere kolektiboan eraikitakoa

Labakak elkarlana azpimarratu du: “Orain arte, norberak egindako ikerketa edo artikuluak konpartitu izan ditugu besteekin, baina honakoa beste zerbait izan da, zerotik elkarrekin egindakoa baita. Talde bat elkartu gara astero, eta bidean trinkotu egin da. Bide horrek asko eman digu”.

Lau bertsolariek beren hustuketa egin, eta inkesta bidez beste 50 emakumeren jakintzarekin eskema osatuta, Txakur Gorria kolektiboarengana jo zuten, haiekin elkarlanean diseinu faseari ekiteko. Mariñe Arbeok adierazi du proiektuaren erdialdean diseinu ikuspegia txertatu izanaren ondorioz, infografiak xehetasun pila irabazi dituela: “Elkarrekin egin dugu kontzeptuak iruditara pasatzeko bidea”. Artetxek umore kolpea atera du: “Hauek beste era batera pentsatzen dute. Gure eskema birformulatu behar izan genuen, gurea oso karratua zen. Kolektiboan eta iruditan pentsatzea erronka handia izan da”. Labakak horrela azaldu du ariketa: “Kanpo uzten ikasi behar izan dugu. Hasieran dena sartu nahi genuen, munduko bertso feminista guztiak,  bakoitzarentzat mugarri izan zen guztia... hori izan da ariketa, ulertzea gauza bakarra jarrita, atzean dagoen guztia adierazten duela”.

Arbeok collagea hautatu dutela azaldu du: “Esan nahi genuen kontzeptua zer irudi bidez adierazi pentsatzen genuen eta argazki zaharrak bilatzen nituen. Eta horrekin collagea sortu”.

Genealogia anitzak sortzeko gonbidapena

Artetxek adierazi du dilema handiak izan dituztela, “erabaki guztiak baitira politikoak. Ardura ere sentitzen duzu. Historia guztia eraikuntza bat den neurrian, hau ere hala da. Hau genealogia bat eta infografia bat da, beste hamabost egingo balira, fenomeno. Ideala litzateke memoria kolektibo ariketa hau ez guk bakarrik egitea. Hamaika taldetan egitea, eta horiek konpartitzea, irakurketa ezberdinak egitea. Merezi du tokian tokikoak ere egitea, eta hamaika formatan, izan liburu, film...”. Beste gonbidapen bat luzatuz biribildu du elkarrizketa Labakak: “Ikerketa bultzatzeko ere balio dezala, mugarri horietako bakoitzaren atzean egon litezke hamaika ikergai. Orain arte bildu dugun guztia oso pozik jarriko dugu behar duenaren eskura”.