Elgoibarren antolatutako “Euskara ala ezkara” jardunaldietan Harkaitz Canoren esaldi inspiratzaile horietako bat –beste bat gehiago– tatuatuta daramat lokian.  “Noiz desagertuko da benetan euskara? Hiztun guztiak desagertzen direnean, ala bat bakarra geratzen denean?”. Bakar horrek ezingo du inorekin euskaraz berba egin, bere baitarako errezitatuko dituen poema eta kantuetan baino ez da biziko euskara, baina bizirik al dago hizkuntza bat horrelako baldintzetan?

Egun hartatik daramat irudikatzen nolakoa litzatekeen azken euskal hiztuna. Zein ote litzatekeen. Idiazabalgo amona bat? Santurtziko nerabe bat, bere gurasoak –azken bikote euskalduna– istripu batean galdu ostean, bakarrik geratu dena? Mauleko etxe ezkutu batean bizi den antzezle bat, euskararen desagerpenaren berririk izan ez duena bere azken obrarako inspirazio bila gotortu zelako duela bost urte? Edo, imajinatu euskararen egoeraren inguruko kontzientziarik ez duen bat dela gure azken hiztuna, eskolan aspaldi ikasitako apurrak oraindik ahaztu ez dituen bakarra. Zer egingo ote luke beregan gorpuzten den baina interes berezirik sorrarazten ez dion hizkuntza, kultura eta mundu ikuskera baten pisu horrekin guztiarekin?

Euskararen heriotzaren iragarpen denak bete ziren. Jendea aspertu zen agintariei neurri zehatzak eskatzeaz, eta kaleko aktibazio linguistikoek huts egin zuten. Euskaraldia-ri plaza bat eskaini zitzaion Gasteizen, hori bai, hizkuntzaren bizitza urte batzuk luzatzea lortu zuen bakarra izan zelako. Baina, tira, gero etorri zen Ahobizi-en matxinada eta… gainerakoa badakizue. Inoiz baino ikurrina gehiago dago kaleetan orain. Lekuen izenak ingelesez, dagoeneko gaztelania bigarren hizkuntza izatera pasatu da Euskal Herrian. Amerikanoak eroso eta –behingoz– konplexu linguistikorik barik itzuli dira Idahotik eta Miamitik, eta orain Little Boise deitzen da Bilbo. Azken euskal hiztuna miretsia da jendartean, baina bizkartzainak ipini dizkio gobernuak, bera ondare historiko izendatzeko tramiteak hasi berri dituztelako, eta, noski, hor errezeloak sortzen dira. Lehiakide ditu Bizkaiko azken pinua eta Bardeetako militarizatu bako azken metro karratua.

Dokumentalak eta filmak egin dituzte azken euskal hiztunari buruz; SSIFF-eko aretoak goraino betetzen dira beti, nahiz eta inork berbarik ez ulertu, azpi-titulatzeko ere inor ez baita gai. Morboa handia da, baina, kuriosoa da, inori ez zaio burutik pasatzen euskara ikastea. Gehiago gustatzen zaie hizkuntza hilaren sonoritatea, besterik ez dute aipatzen aretotik irtetean; hilda egoteak edertu egiten duela idatzi izan dute zenbait zutabegilek; azkenean, dagokion lekuan omen dago euskara: kondairen, eguzki-loreen eta sorginen munduan.

Azken euskal hiztuna irribarretsu doa lotara, bere ohiko protagonismo dosiarekin gustura. Eta argi dauka ez duela inorekin elkarbanatuko.