Azken bi urteotan zer gertatu da: jolasean hasi eta azkenean jolasa seriotan hartu behar?

Bai, hori da. Bizitza guztian ibili naiz antzerkian, zortzi urtetatik. Baina duela bi urte erabaki nuen zerbait gehiago egin nahi nuela, erronka jo nahi niola nire buruari, zeren oso eroso nengoen ikastolako antzerki eskolan, eta izena eman nuen TAEn [Donostiako Arte Eszenikoen Tailerra]. Urrian hasi zen kurtsoa, eta azaroan deitu zidaten Supertxope egiteko.

Supertxopek bizitza aldatu dizula esatea gehiegi esatea da?

Bai [barreak]. Ez, aldatu dit. Aldatu dit bizitza zeren bat-batean inondik ere aurreikusi ez nuen egoeran nengoen, mundu guztiak nahi zuen nitaz jakin… Egia esan garai horretan halako bizitza bikoitz bat neukan.

Jendeak zer pentsatzen zuen, Supertxope zinela benetan?

Bai, pertsonaia egiazkoa zela. Berez, oso laudorio ona da, zeren horrek esan nahi du gauzak ondo egin zirela, sinesgarria zela, eta mezuak oso positiboak izan dira….

Baina?

Supertxoperekin pasa nuen estresik handiena izan zen espektatibak sortu zirela, jendeak sinetsi egin zuela eta pentsatu zutela hori zela nire umorea, erreferentziaz betea, eta nik beste estilo bat daukat.

Antzezten bai, baina umorea egiten ikusi zaitut batez ere. Hortik kanpokoak ere egin nahi zenituzke?

Dena egitea gustatuko litzaidake. Drama ere oso polita da, beste matiz batzuk dauzka, beste erritmo bat dauka eta oso interesgarria da. Umorea beste zerbait da.

Bereziki eroso sentitzen zara umorean?

Erosoago sentitzen naiz draman. Bai, zeren gehiago identifikatzen naiz pertsonaiekin, sentimendu unibertsalagoak dira: denok dakigu zer den tristura, denok dakigu zer diren sentimendu konplexu horiek, eta umorea, berriz, oso pertsonala da, eta gainera nirea doa publiko oso zehatz bati zuzenduta.

Zeini?

Emakumeei.

Jende asko da.

Jendearen erdia.

Eta zergatik haiei?

Ni emakumea naizelako.

Baina emakume guztiak ez dira zu bezalakoak izango…

Ez, arrazoia duzu. Baina behingoagatik gu ere protagonista izateko, eta gure perspektiba emateko. Aldi berean, nik ez dut emakume guztien perspektiba ematen, nik nirea ematen dut.

Noiz egin zenuen lehenengo bakarrizketa?

Sardiñerrian [Donostiako Sardiñerak kofradiaren festan]. Duela bi urte. Pixaren iraultza.

Esango nuke badela mugarri bat: pertsonaiak egiteari utzi eta bakarrizketak egiten hasi, zeuretik abiatuta.

Nire burua estutu nuen pixka bat. Inoiz egin gabeko zerbait zen: nigandik abiatuta hitz egin. Sardiñeron bileran aipatu genuen nahi genuela gala bat egin, ea nor zegoen prest aurkezteko, eta esan zidaten ea monologo bat egitera animatuko nintzen. Eta esan nuen: zergatik ez? Argi neukan pixari buruz hitz egin nahi nuela.

Zergatik?

Iruditzen zaidalako oso adibide ona dela esplikatzeko nola kokatzen den gizartea nire ustetan: gizon-emakume bereizketa hori, publiko-pribatu bereizketa hori, eta baita gorputzen menderakuntza hori ere. Iruditzen zait zerbait oso bisuala, denok egin duguna, eta gainera gure jai-gune teorian parekide eta feminista horietan gertatzen zaigun egoera bat delako.

Eta zer moduz joan zen bakarrizketa?

Oso ondo, oso polita izan zen. Oso urduri nengoen, eta beldurtuta ere, zeren lehenengo aldiz ari nintzen nik sortutako zerbait nire izenean esaten. Pertsonaiarekin baduzu babes hori: pertsonaiak esaten du, ez zuk. Azken finean, bakarrizketak ere badira interpretatzeko modu bat, zeren ni egon naiteke hemen modu batean eta bat-batean igo oholtzara eta aldatu nik nahi dudan energiara, baina egia da nire izenean hitz egin nuela. Jendea sentitu zen oso identifikatua. Ondo pasa zuten, barre egiten zuten, eta hori da berez helburua, nahiz eta ikasten ari naizen ez dela helburu nagusia. Gainera, balio izan zuen debate bat planteatzeko. Batek esan zidan: “ni ibili naiz borrokan komun gehiago jartzeko, eta orain argumentuak eman dizkidazu”. Umorearen bitartez, errazago sartzen dira gauzak.

Zer kritikatu zenuen zehazki?

Alde batetik, kopurua. Aurten gauzak aldatu dira, baina garai hartan gizonek zeuzkaten emakumeek halako lau toki pixa egiteko. Eta, gero, batez ere, publiko eta pribatuaren arteko banaketa kritikatu nuen. Kalean pixa egiteko ere –badakit ez dela egokia–, baina kalean egiteko ere, guk, emakume bezala, nola ezin dugun gure gorputza erakutsi edo probokazioa delako edo esan digutelako kontuz ibili behar dugula minik ez hartzeko, bada are eta moztuago gaude. Ez da bakarrik kopuru kontua, baizik eta menderakuntza kontua.

Azken boladan ikusmin handia piztu du bakarrizketa batek: Hannah Gadsbyren Nanette. Ikusi duzu, ezta? Zer iruditu zaizu?

Zoragarria.

Zer gustatu zaizu?

Dena. Bera. Bere onda. Eta, noski, esaten duena. Bakarrizketaren hasieran esaten du umorea utziko duela, eta horrek pentsarazten dizkizu gauza asko. Nik ez dut uste umorea utzi behar denik, baina umorearen izenean ez dira banalizatu behar gauzak, umorea erabil daiteke kritika oso gogorra egiteko. Eta Gadsbyk hori egiten du. Egurra banatzen du, baina asko ikasten da, oso ona da. Txundituta geratu naiz. Hamar bat aldiz ikusi dut.

Lodia eta lesbiana den aldetik, Gadsbyk dio bere buruaz barre egin izan duela ondoren hitz egin ahal izateko.

Ikusi nuenetik, askotan pentsatu dut ea zer egiten dudan nik, batez ere nire gorputzaren inguruko monologoetan. Nanette ikusi ondoren, nire gorputzari buruzko monologoaren amaiera aldatu dut. Aldatzen ari naiz. Azkenean, umoreak ere badu bere hegemonia, eta gutxi dira umore kritikoa egiten dutenak. Baina izan daiteke despistatzeko estrategia bat: hasten naiz barre egiten nire buruaz, eta gero, zapla. Onartzen dizuet nirekin barre egitea, baina ez dezagun ahaztu zein den errealitatea. Agian, barrearen atzean, nik trauma bat daukat.

Umoreak ez luke izan behar publikoa lasaitzeko modu bat baizik eta publikoa deseroso sentiarazteko modu bat?

Batzuetan, barre egiten dugunean, badirudi errealitatea ahazten zaigula, sortzen da halako mundu utopiko bat, dena dago ondo, denak maila berean ari gara hitz egiten, baina ez da hala. Nik hau uzten dudanean bueltatzen naiz nire bizitzara eta ez dut konpondu nire arazoa. Horregatik iruditu zitzaidan hain inspiratzailea Hannah Gadsby hau. Beharbada jendeak deseroso sentitu behar du batzuetan, ni deseroso sentitzen naizen bezala. Horrela ulertuko dute, eta enpatizatuko dute guk sentitzen dugunarekin, izan emakume, bollera, lodi… Gadsbyk dioen moduan, hori ez da neutroa. Bere monologoak balio izan dit nire buruaz gehiago hausnartzeko eta galdetzeko: zer kontatu nahi dut nik benetan? Zertarako egiten dut, jendeak barre egiteko, edo benetako kritika egin nahi dut? Zein da nire helburua? Ikuspegi horretatik birplanteatu ditut bakarrizketak. Agian gauza bera esaten jarraituko dut oraingoz, baina intentzioa beste bat da.

Jada ez da barre eginaraztea?

Bai, hori ere bai, zeren barrearen bidez jendearekin konektatzen duzu, eta niri gustatuko zitzaidakeen loditasunari buruzko monologo bat entzutea gazteagoa nintzenean. Horrela konturatuko nintzen ez nengoela bakarrik, edo nik sentitzen nuen hori ez zela hain arraroa. Eta gai deserosoak dira.

Zergatik? Zalantzan jartzen gaituztelako agian?

Noski. Etengabe. Ni orain kritiko samar jarri naiz loditasunaren kontuarekin eta jendeari gogorarazten diot: kontuz zer esaten duzun. Nire lagun batek, pertsona argal bat, esan zidan deseroso sentiarazi nuela, eta esan nion nire helburua ez zela bera deseroso sentitzea argala izateagatik, baizik eta nire errealitatea ulertaraztea, eta kito. Deseroso sentiarazten bazaitu agian izango da gaur egun erabiltzen ditugun hitzekin erreproduzitzen dugulako egoera hori, izan daiteke loditasuna edo beste errealitate asko. Adibidez, guk, zuri izanda, seguruenik, pertsona beltz edo migratzaile baten bizitza entzuten baldin badugu, deseroso sentituko gara, zeren gu jartzen gaitu kolokan. Baina aldi berean oso positiboa da.

Gaiz beste egingo dugu orain. Lanbidez, erizaina zara. Zergatik aukeratu zenuen?

Oraindik ez dut jakin horri erantzuten. 18 urte eta erabaki bat hartu beharra… Donostian zen karrera, horrelako arrazoiak daude. Orain agian ez nuke aukeratuko, edo agian bai. Egia da asko erakutsi didala erizaintzak. Txikitan beti esaten nuen ez nuela sekula ospitale batean lan egingo, eta orain hortxe ari naiz. Bizitzaren bueltak.

Erizaintzari buruzko bakarrizketa bat egin behar bazenu, zer azpimarratuko zenuke?

[Isilunea]. Oso lan polita da, baina aldi berean oso nekagarria, pertsonekin lan egitea oso nekagarria baita. Gainera, pertsona hauek daude egoera oso sentikor batean, ulertu behar da hori.

Egingo banu erizainentzako monologo bat, umore beltza erabiliko nuke. Oso beltza. Zergatik? Bada behar dugulako barre egin, zeren oso egoera gogorrak bizi ditugu, eta ez daukagu deskargatzeko tarterik. Bestela, ez dakit, mediku eta erizainen arteko harreman hierarkizatu arraro hori aipatuko nuke, non medikua jainkoa baita eta erizaina bere esklaboa [barreak].

Erizaintzak izenean bertan darama zaintza, eta uste dut emakume gehiago ari direla horretan gizonak baino… Hori ere aipatuko zenuke monologoan?

Bai, genero ikuspegia sartzea beti dago ondo. Gainera, gure kasuan, badago lotura estu bat emakumeen eta zaintzaren artean: ez baldin bagara erizain onak, ez gara emakume onak. Denbora guztian esaten didate nire lana bokazioa dela. Bada ez. Nik ikasi dut nire lana. Ez dut esaten ez dudanik ezer jartzen nire aldetik, zeren pertsonekin lan egiten baduzu jarri behar da, baina ordaintzen didatelako egiten dut nik lan. Badago horrelako gauza bat, mojarena bezala… Bada ez. Egia da harreman estuak direla, oso pertsonalak, baina ikasten da. Karreran hasi eta berehala, hauxe esan zidaten: enpatia ikasi egiten da. Landu. Batzuk berez daukate, baina landu daiteke. Emakumeak gara, baina izan gaitezke zaintzaile txarrak, ez da zerbait instintiboa. Nik ikasi dut nire lana egiten, eta urteekin ikasi dut egoerak maneiatzen. Nire bizitzan desastre bat naiz zaintzarekin. Nire ahizpa ni baino zaintzaile hobea da, eta ez du erizaintza ikasi.

Bokazioa den horretara itzuliko gara berriro. Bukatu duzu antzerki-formakuntza. Zer moduz?

Pozik. Oso amaiera ona izan zen, bi orduko obra bat muntatu genuen. Asko-asko ikasi dut, nire buruaz batez ere. Egon zen irakasle bat bereziki apurtu ninduena, eta behar nuen apurtzea. Eta orain zer?

Hori da. Orain zer?

Gazte udaleku feministetan egon nintzen monologo bat egiten, eta horri esker dei batzuk jaso ditut jada. Uste dut hortik tiraka egingo ditudala zenbait gauza. Ez dut nire burua bakarrizketa-egile gisa ikusten, baina zergatik ez? Asko ikasten ari naiz. Gero, gustatuko litzaidake antzerki munduan sartzea, antzerki tradizionalean. Pertsonaia bat, testu bat. Hori ere bada erronka. Ea zer ateratzen den. Bestela, bitartean, ospitalean jarraituko dut. Hori bai dela antzerkia.