Uztaren hizkuntza

Hizkuntza berezia du pandanus koxkorraren bilketak. Hango tribuek uste dute bilketa espedizioetan hizkuntza arrunteko hitzak erabiliz gero, uzta alferrik galduko dela.

2018ko irailaren 06an

Papua Ginea Berria ekialdetik mendebaldera mendilerro garai batek zeharkatzen du. Bere bi aieketan mendixkak eta bailara itxiak daude, eta han, milaka urtean bakarturik bizi izan diren tribuek kultura eta hizkuntza aniztasunaren sona ematen diote lurralde hari. Mendilerro horretan, Pandanus generoko palmondo bat bizi da: 30 metro inguru harrapa ditzake, eta anana tankerako fruitu koxkor sorta ugari ematen du. Koxkor hori gordinik bezala egosita jaten dute, eta Ipar Ameriketako pekan intxaurraren antzeko dasta duela diote. Fruitu koipetsua da, eta goseteetarako eta ospakizunetarako jasotzen dute, eta antzinako erritu zaharrekin lotzen da. Agi danean, azken Izotz Aroan dagoeneko igotzen ziren itsasaldetik mendietara fruitu hori jasotzera. Espedizioak erritu izaerako ekintzak bihurtu ziren, eta horrek ezkutuko hizkuntzak piztu.

Hizkuntza berezia du pandanus koxkorraren bilketak. Hango tribuek mendira sartzen direnean, hizkera arrunta alde batera uzten dute. Bilketa espedizioetan hizkuntza arrunteko hitzak erabiliz gero uzta alferrik galduko dela uste dute. Aldiz “pandanus” erregistroa edo maila erabiliz, espiritu txarrak eta etsaiak uxatuko dituzte, baita uztak izan ditzakeen kalteak ekidin ere. Papua Ginea Berria osoan, klanen eta tribuen hizkuntzak aldatu eta “pandanus” hizkuntza desberdinak bihurtzen dira, uztaren onerako.

Karl J. Franklin hizkuntzalari estatubatuar erretiratua hara iritsi zen 1958an, eta kewa hizkuntzaren “pandanus” erregistro horren berri eman zuen 1972ko artikulu honetan: “A ritual pandanus language of New Guinea”. Berak zioen bertakoen ustez inguru guztia zakur basatiz josita zegoela eta haien zaindari nagusia Kita-Meda espiritua zela. Hark ezagutzen ez zuen hizkera bat eginez, bakean utziko zituen Giluwe mendira pandanus fruituetara egiten zituzten asteetako espedizioetan. Mendian bizirik irauteko hizkuntza funtzional bat dela dio Franklinek.

Andrew Pawley hizkuntzalari australiarrak kalam klanaren “pandanus” erregistroa azaldu zuen: ez da espirituaren beldur sortua, baizik eta biltzen zen uztaren kalitatea bermatzeko. Uztaren bilketan hezetasunarekin lotura duten edo mikatza, gazia, hutsa eta egunerokotasuneko hitzak tabu dira.

Magia, artea... Denetik esan izan da erregistro horiek zehazteko. Lurraldea mugatzeko era ere bada, izan ere erregistroa menperatzen ez duenak ezingo ditu-eta mendia eta haren fruituak bereganatu.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Baso jangarriak
2024-08-12 | Estitxu Eizagirre
Baratze-oihana
Bizitzaren ederra lantzen buruaskitasunerantz

Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]


“Ebaki eta bota” teknika

Baso naturaletan estratu eta funtzio ezberdinak betetzen dituzten espezieak aurkitzen ditugu. Batzuek gaina hartuko dute, eta mende ugari bertan igaroko dituzte. Beste batzuek lehen urratsak emango dituzte, baso-kideengatik sakrifikatuko dira eta beraien gorpu ustelak sistemari... [+]


2024-05-20 | Garazi Zabaleta
Biezko
“Baso jangarri txiki batekin hasi ginen, baina kaos gehiago nahi genuen”

Urteak daramatzate Atxondoko Biezko baserrian bizitzen eta lanean Aner Garitaonandiak eta Oihane Lekunberrik. “Kaletarrak ginen gu, nik enpresa eta turismo ikasketak egin nituen, baina mundu hori ez zitzaidan gustatzen…”, azaldu du ekoizleak. Lekunberrik,... [+]


2024-04-18 | Estitxu Eizagirre
Gorka Torre
“40 landare mota ditugu oihan baratzean, urte osoan bertatik jateko eta tresna xinpleekin lantzeko”

Baso jangarria edo oihan baratzea lantzen dute duela 14 urtetatik Odei Etxeberriak eta Gorka Torrek. Zuhaitzak eta barazkiak uztartzen dituen sistema honen oinarriak azaldu ditu Torrek Egonarria saioan, Mattin Jauregiren galderei erantzunez. Urte hauetan guztietan hainbat... [+]


Porrotak, ikasketak, baso jangarriak

Bidaia hau hasi nuenean, ikuspuntu erromantikoz imajinatzen nituen baso jangarriak: zuhaitz artean ibili, fruitu goxoak dastatu, loreak usaindu... baina baso jangarriek badituzte arantza ugari ere, porrotak, erratak... Gaur, ikasketa politak eskaini dizkidaten porrot horietako... [+]


Baso jangarria mantentzeko gida

Baso jangarria bizi beharreko basoa da, elkarrizketa bat sortuz, hartu-eman bat. Elkarrizketa horretan, ekintza zehatz batzuk burutzen dira eta basoaren erantzuna jasotzen da bueltan.


2023-12-04 | Garazi Zabaleta
Arbolaren besta
“Iparraldeko mintegi txikion elkargunea sortzea izan da ekimenaren helburua”

Azaroaren 26an ospatu zuten Biriatun lehenbizikoz Arbolaren Besta. Audrey Hoc eta Aimar Rordriguezek bultzatu dute eguna, hango udalarekin elkarlanean. Aurtengoak formatu xumea izan arren, besta eguna urtero antolatzen segitzea dute asmo, eta pixkanaka egunari indar handiagoa... [+]


Sintropia ezagutu nuen eguna

Gogoratzen dut nola goiz hartan ez nintzen konbentzimentu handiz jaiki. Gogotsu bai, edozer gauza ikasteak nire barne ingeniaritza itzartzen duelako, baina esperantza gutxiz kontzeptu hark nire ikuspegia zer edo zertan aldatuko zuen: nekazaritza sintropikoa.


Milaka urtedun kontzeptu berria, baso jangarria

Munduko herri guztietan ematen dira lekuko klima eta kulturari lotutako ekosistema agroforestalak. Ez bakarrik haien konstantzia marraztu edo idatzia dugulako, baizik eta bizirik dirautelako gaur egun, kasu batzuetan, milaka urteren ondoren. Biziraute horrek ekoizpen mota horren... [+]


Baso jangarria, geratzeko heldu den extralurtar hori

Gero eta gehiago entzuten ari dena, gutxi batzuk zer den erantzuten dakitena eta are gutxiago dira horrelako bat inoiz ikusi dutenak: baso jangarria. Baina lasai, organizazio ez sekretu honetatik kontaktu zuzena izan dugu berarekin eta hurrengo paragrafoetan kontzeptua... [+]


2022-08-30 | Garazi Zabaleta
Errez kooperatiba
“Lehenago edo beranduago onartu, basogintza eredu honen bukaera iritsi da”

2018an sortu zuten Iñaki Etxebeste Larrañagak eta Markel Arriolabengoa Martiarenak Errez Kooperatiba Elkarte Txikia. Basogintzako kudeaketa eta aholkularitza enpresa da beraiena, baina jardun horri ikuspegi desberdin bat ematen diote. “Kooperatiba sortu... [+]


2022-04-19 | Garazi Zabaleta
Herri lurrak eta bertako basoa berreskuratzeko proiektua Bergaran

Pandemia dela eta ez dela, gero eta jende gehiago ari da hurbileko mendietara jotzeko ohitura hartzen, eta dirudienez, gure basoen egoeraren inguruan hausnartzeko aukera ere ematen ari da. “Pinuaren gaitzak zuhaitzok hondatu edo egoera oso kaxkarrean utzi ditu, eta... [+]


Saheleko baso berrien miraria: zuhaitzei ugaritzen laguntzeko, zuhaitzetatik ere jaten ikasi

Oihanak atzeraka ari dira mundu osoan. Oso-osoan? Ez, badira txoko batzuk non zuhaitzak ugaritzen ari diren haiekiko harremana aldatu duten baserritarren lanari esker. Hauek ikasi behar izan dute arbolak ez direla laboreen etsaiak, zuhaitz eta zuhaixken esku dagoela lurzoruaren... [+]


Aitziber Sarobe (Naturkon)
“Pinudiena lehen sektoreak bizi duen egoeraren metafora da”

Otsailaren 5ean, Aitziber Sarobe biologoak eta Naturkoneko kideak hitzaldia eskaini zuen Soraluzen Gipuzkoarako baso politika berri bat izenburupean. Hizketagai izan zituen pinuaren gaixotasuna eta basogintzaren krisia, eta eman zituen "gertatzen ari... [+]


2018-05-18 | Jakoba Errekondo
Toki jakinetako gutiziak

Boladan dira baso jangarriak; bai, bai, baso jangarriak. “Baso jangarriak” deitzen dira, batez ere elikaduraren aiekatik begiratuta egiten direlako basoaren sorkuntza eta zaintza.

Lehenaz gain, gero eta ohikoagoa da basotik hartutako zerbait jateko baliatzea... [+]


Eguneraketa berriak daude