Sexuak jainkotutako deabrua
Mesopotamia, duela 4.000 urte. Sumeriar Inperioaren gainbeheraren ondoren, Asiriako erresuma indartzen hasi zen eta, horrekin batera, asiriar mitologiaren pertsonaia sorta zabala taxutzen. Ordukoak dira Nisroch deabru arriskutsua aipatzen duten idazkun zaharrenak.
Jatorriz, Asiriako suaren eta argiaren jainko Nuskuren eta haren nagusi Ninurtaren zerbitzaria zen Nisroch. Gizakiren batek bi jainko horiek gogaitzen bazituen, Nisrochek eta haren emazte Kenelek sexuaren bidez ordainarazten zioten egindakoa: iraintzailearentzat ondorio latzak izango zituen sexu praktikak egitera bultzatzen zuten, nagusiki intzestua eta adulterioa. Intzestuak heriotza zigorra ekarri ohi zuen bi ibaien arteko inperioan eta, ohikoa denez, emakumeek ere adulterioa biziarekin ordaindu ohi zuten, eta gizonek, aldiz, nahikoa zuten isuna ordaintzearekin.
Deabru bikoteak irudimen eta trebezia sexual harrigarria erabiltzen zuen gizaki hilkor gaixoak galbidera bultzatzeko. Batetik, jakina, horrek beldurra eragiten zien jainkoak mindu zituztenei. Baina, bestetik, deabruen dohainak inspirazio iturri preziatua ziren orgia eta festetan. Halakoetan geroz eta ohikoagoa zen Nisroch gurtzea eta haren laguntza erregutzea.
Hala, denboraz, deabruaren ospeak gora egin zuen. Mesopotamiako panteoi jendetsuan horrelako eragin eta hierarkia gorabeherak ohikoak ziren. Nusku nagusiak, adibidez, garrantzia galdu zuen nabarmen eta, azkenean, Nisroch haren gainetik jarri zuten gizakiek. Horrenbestez, Babiloniar Inperioaren garaiko oholtxotan Nisroch ez da deabru gisa aipatzen, jainko gisa baizik. Eta Biblia hebrearrak dio Senakerib erregea “Nisrochen tenpluan” hil zutela, Kalhun. Egun, indusketei esker badakigu tenplu hura ez zela Nisrochena, Ninurta nekazaritzaren eta gerraren jainkoarena baizik. Baina hebrearrek biak nahastu izanak adierazten du deabru ohiak hartutako garrantzia.
Ospeak izaera aldarazten die izaki hilezkorrei ere, eta Nisrochek kutsu sexual eta ludikoa galdu zuen pixkanaka. Sexua emankortasunarekin lotu eta jainkoen lorazain bihurtu zen jainkotutako deabrua. Eldarnio eta gehiegikeria sexualen protagonista izanak, erretiro lasaia izan zuen Marduk eta Ishtarren barazkiak zaintzen.
rrak fundatu zuen duela 6.500 urte inguru. Eta berriki, Max Haibt Alemaniako Arkeologia Institutuko arkeologoak hiriaren "biki digitala" sortu du, bideojokoetan erabiltzen den teknologia baliatuz.
Aztarnategiak hartzen dituen 40 kilometro koadroen hiru... [+]
Nature aldizkarian argitaratu berri duten lan batean, duela 14.000 eta 2.400 urte arteko 3.500 indibiduoren hezurrak aztertu dituzte, indarkeria seinaleen bila, egitura politikoen garapenak gizakien arteko indarkerian nolako eragina izan zuen aztertzeko.
Eva Adamen saihetsetik sortu omen zela dio tradizio judeo-kristauak, baina judutarrek sumertarren hainbat mito bereganatu ostean egindako hizkuntz interpretazio misogino baten ondorio da kontakizun hori.
Musuei buruzko lehen erreferentziak hinduek duela 3.500 urte idatzi zituztela uste genuen, baina daniar ikerlari talde batek Science aldizkarian jakinarazi duenez, duela 4.500 urte sumertarrek jaso zituzten lehen erreferentzia esplizituak.
Txina, duela 4.700 urte. Si-Ling-Chi printzesari zeta-har bat erori omen zitzaion te berotan eta hala deskubritu omen zuen zeta egiteko prozesua. Konfuziok jasotako kondaira honek adierazten du Txinan Antzinaroan hasi zirela zeta ekoizten eta mendetan eutsiko ziotela... [+]
Inperio hitita K.a. bigarren milurteko zibilizazio nagusietakoa izan zen. Hattieraz eta idazkera kuneiformean idatzitako milaka oholtxo iritsi zaizkigu eta egun oraindik gehiago aurkitzen ari dira aztarnategietan.
Anatolia, duela 9.100 urte. Nekazaritzaren asmakuntzak ekarri zituen aldaketak baliatuta, biztanle askoko nukleo bat sortu zen penintsularen hegoaldean; bestela esanda, hiri bat jaio zen: Çatal Hüyük.
Gazako zerrendan, olibondo baten azpian, 1.300 eta 1.500 urteko mosaiko bizantziarra aurkitu dute, 30 metro koadro ingurukoa.
Himyar erresumak Arabiar Penintsulako hegoaldea kontrolatzen zuten VI. mendean, baina Axum erresumako etiopiarrek bereganatu zuten mende horretan izandako lehorte bortitz batek hango ureztatze sistema hankaz gora jarri zuenean. Egoera larri horretan, islamiarrek lur emankorrak... [+]
Babilonia, duela 3.750 urte inguru. Hammurabi erregeak 282 legez osatutako kodea jarri zuen indarrean. Zigorretan “begia begi truk” edo talioiaren legea oinarri hartu arren, kodeak lege “aurrerakoiagoak” ere biltzen ditu: errugabetasun presuntzioa aintzat... [+]
2018an Arkeologiako Alemaniar Institutuko ikerlariek 7 metro luze zen ontzi baten arrastoak aurkitu zituzten Mesopotamiako Uruk hiriko aztarnategian lanean ari zirela.
Aberdeenshire (Eskozia) duela 8.000 urte. Gizakiek 12 harriz osatutako monumentu megalitikoa egin zuten, urtean zehar ilargiak dituen posizioak jasotzen zituena. Hala, ilargi egutegi moduko hori ezagutzen den egutegi zaharrena da.
K.a. 209 urte inguruan, Itsaso Gorriko merkataritza-portu nagusietakoa zen Berenize abandonatu zutela adierazten dute arrasto arkeologikoek, eta handik urte batzuetara berriro populatu zutela.
Jordan ibaiaren arroa, duela 3.600 urte. Meteorito baten eztandak Tall El-Hammam Brontze Aroko hiria suntsitu zuen. Hori da Californiako Unibertsitateko arkeologo talde batek Jordan haranaren hegoaldeko aztarnategia aztertu ondoren ondorioztatu duena, Nature aldizkarian berriki... [+]
Mosul, 789. Abu Al-Hasan Ali ibn Nafi jaio zen abbastar kaliferriko hirian. Ziryab (zozo) izenez egin zen ezagun, bere azal ilunagatik eta, batez ere, ahots ederragatik, Ibn Hayyan (987-1075) historialariaren arabera.