“Dublingo Magdalena garbitegi ohiaren etorkizuna eztabaidan”, zioen Eireko Irrati-Telebista publikoaren ekainaren 28ko tituluetako batek. Egun hartan ehun lagunetik gora bilduak ziren aztertzeko nola doazen Dublingo Udalak Toyoko multinazionalarekin daramatzaten negoziaketak eraikin zahar tristearen orubean eraiki ditzan 350 gelako hotela, supermerkatua eta 76 etxebizitza. Polemika bizirik dago: herritar askok nahi dute leku hura bihur dadila Magdalenak oroituko dituen gune publiko bat.

Kristauen Ebanjelioek aipatzen duten Maria Magdalena Eliza Katolikoak santutzat goraipatzen du uztailaren 22an baina herritar xehen irudimenean nagusitu den Magdalena da emakume galdua Jesusek bide onera eraman zuena. Independentziatik orain arte Elizak ia dena kontrolatu duen Irlandan Magdalene laundry bateko neskak estigma hori zeraman soinean: okerreko bidetik ibili den emakumea moja katolikoak arrastoan sartzen ari direna bere bekatuak garbituz labanderia batean eginda...

Nathalie Sebbane irakasle frantsesak “Les silences d’Irlande“ artikuluan laburbildu berri du milaka irlandarren errealitate gordina. “Magdalene Sisters filmaren arrakastari esker, dagoenekoz oroimen kolektiboan daude galbidetik sartutako emakumeak zigortzeko Irlandak erabili dituen erakunde horiek. Baina gizarte mailan asko aurreratu den arren, biktimek ez dute oraindik lortu ez barkamen eskari ofizialik eta ez kalte-ordainik”. 1922tik 10.000 emakume baino gehiago eduki dituzte derrigorrezko itxialdian preso.

Ez da Irlandan asmatutako errepresio sistema. XIII. mendean Italiako Florentzian zabaldu zuten Maria Magdalenaren izena zeraman mota honetako lehenbizikoa, komentu bati lotutako egoitza prostituziotik damututako emakumeak bezala horretan erortzeko arriskuan egon zitezkeenak biltzeko. Geroztik Ingalaterra eta Irlandan zabaldu ziren, hasieran aberats filantropoek finantzatuak.

Irlandan XIX. mendean lau moja ordena katolikok hartu zituzten beren gain, eta “babes-etxeon instituzionalizazioak ekarri zuen erregimen ia totalitarioa”. Ustezko aterpetuei lan orduak luzatu zizkieten eta hasieran ofizio bat ikastea izan behar zuena bilakatu zen instituzioa finantzatzeko esklabo-lan.

Magdalena garbitegiak baziren Irlanda guztian (Dublin, Galway, Cork, Limerick, Waterford, New Ross, Tralee,  Belfast...), bakoitza komentu bati lotua eta gehienetan ondoan zeukana ama solterentzako Mother and Baby Home babes-etxe bat eta bekatuzko haurrek hazi ahala lan egiten zuten Industrial School bat. Horra sistema oso bat, Estatuaren eta Elizaren artean herri eta auzoetako jendeak beldurrez arrastoan sartzeko antolatua.

“Erregimen honek –dio Sebbanek– daukan esanahi moralizatzaile eta erlijiozkoaz gain, badauka marka sozial gogor bat ere. Beren gogoz kontra garbitegi horietan preso eduki zituzten milaka emakumeak gehiengo handi batean familiarik behartsuenetatik atereak baitziren, eta txirotasuna lotzen zitzaion immoralitateari”.

Alabak ez dezala familia osoa lotsarazi

Magdalene laundry batean giltzaperatzen zuten emakume bakoitzari izen berria ezartzen zioten, santu batena, bere iragana ezabatu eta salbatze bidean jartzeko lehen urrats. Ileak mozten zizkioten, harrokeria den bekatuaren tentaziotik baztertzeko. Janzki itsusi eta kolore ilunekoz bezti arazten zuten, edozein feminitate arrasto ezkutatzeko. Lanaldi akigarriak ezartzen zizkioten berehala,  otoitzez, lan gogorrez eta derrigorrezko isiltasunez hornitutako egunak.

Irlandako iritzi publikoak luzaz bestela uste bazuen ere, milaka emakume baldintza horietan preso eduki izanaren erantzukizuna ez zen soilik Eliza Katolikoarena. Auzitegietako epaileek, poliziak eta baita osasun zerbitzuek ere Magdalenen garbitegietara bidali zituzten bazterketa arriskuan zeuden pertsonak, izan umezurtzak edo ama ezkongabeak beren ume sasikoekin, horrela kondenatuz sare horretan harrapaturik geratzera bizi osorako.

Hala ere, erreformatoriootan egon diren 10.000 emakumeetako gehienak beren familiak sartu zituen apaizaren laguntzaz. “Aginte moralaren berme izaki –dio Sebbanek–, parrokiako apaizek familiei gomendatzen zieten beren alaba ustez galduak garbitegi batera bidaltzea, lotsaizuna saihestu eta familiaren ohorea babesteko. Tarteka gertatzen zen ere zenbait neska gazte bertara bidaltzea besterik gabe politegia zelako eta bekatuan erortzeko arriskua zuelako edo mutikoei probokatzekoa. Izan ziren beren erabakiz joandako neskak ere, beste irtenbiderik aurkitu ez zutelako”.

Ofizialki establezimenduok erakunde pribatuak izaki, aterpetuen lana zuten diru iturri bakarra. Bertan itxitako emakumeek ez zuten inolako soldatarik jaso sekula. Seguritate sozialean ez zuen inoiz inork utzi kotizazio bakar bat ere. Batzuek egonaldi laburrago edo luzeagoa egin ostean lortu zuten beren familietara itzultzea. Izan ziren hesia urraturik alde egitea lortu zutenak ere. Beste batzuk neskame lanen bat aurkituta irten ahal izan ziren. Baina askok urte luzeak eman zituzten itzalpean, beren senideek baztertuta, gizarteak ahantzita.

90eko hamarkadan eskandalu handiek astindu zuten luzaz Irlandako gizartearen zutabea izandako Eliza Katolikoa: apaiz, gotzai eta kongregazio maskulinoetako erlijiosoek –herrialdeko hezkuntza sistemaren parte handi bat beren gain daukatenek– haur eta gaztetxoei eragindako sexu abusuak. Irlandari bere historiaren alde ezkutu bat azaldu zitzaion. Baina asko haizatu ziren arren delako Industrial Schooletan gertatutako desmasiak, zalaparta bera ez zen iritsi Magdalenen garbitegietara, hauek izan arren kontrol sistema errepresibo haren kate-begi minberena. Haietatik irtendako azken emakumeek isilik eta lotsaturik alde egin zuten Ingalaterrara bizi berri baten bila.

1993an eztanda berri bat: Dublingo garbitegi handiena mojek saldu zutenean etxebizitzak eraikitzeko, hondea-makinak sartutakoan dozenaka emakumeren hezurrak azaldu ziren bertan, heriotz agiririk gabe legez kontra lurperatutako garbitzaile anonimoak.

Emakume taldeak mobilizatu ziren, Justice for the Magdalenes kanpaina berotu. Estatuaren erantzukizuna demostratu behar izan zuten. Ofizialki garbitegiok erakunde pribatuak ziren arren, 2013an Dublingo legebiltzarraren batzorde berezi batek erakutsi zuen Estatuak zeharka finantzatzen zituela beren ikuzketa zerbitzuak erabiliz kaserna militar, ospitale eta beste zenbait atal publikoen gobada lanak egiteko.

Egia mantso dabil emakumeontzako. Oraindik kalte-ordainik ez zaie bideratu. Azken Magdalenak itzaliz doaz isilik.