Petra Elserren hitzaldia Hernaniko Euskara Ari Du elkarte antolatzaileak sarean ipini du Youtuben. Hitzaldiaren laburpena ekarri dugu hona.

Eremu komuna, alegia, denok bat egiten dugun eremua

Hiru eremuz hitz egingo dut: eremu komunaz, euskaldunen eremuaz eta etorkinen eremuaz. Has gaitezen lehenengoarekin. Abiapuntu moduan hiru gauza esango ditut. Bat: Norbera alda daiteke, nahiz eta 60 urte edo 80 urte eduki. Bizitza osoan alda gaitezke. Bi: Gizartea ere alda daiteke. Hiru: Komunitate euskalduna nola eraiki pentsatu behar dugu. Guk nahi dugun gizartearen irudikapena egin behar dugu. Nola egon nahi dugu bost urte barru? Euskal komunitatea ez dadila izan gizartearen barruan dagoen komunitate txiki bat erdal komunitate handi batez inguratuta.

Euskaldunen eremua

Ondoko ezaugarriak hartu behar ditugu kontuan euskaldunen eremuaz.

    • Komunitate itxia dela esaten da, berea babesteko itxi da, ohikoa da “gu” eta “haiek” erabiltzea. Nire lanean asko entzuten dut: haiek asko elkartzen dira, haiek zapia daramate, haiek beti meskitara doaz... Beldurretik eta arroztasunetik, distantziatik, hitz egiten du jendeak.  Nahiz eta “etorkinak” eta “bertakoak” kale berean bizi, “gu” erdian eta “haiek” periferian ezartzen ditugu.

    • Euskaraz egiteagatik txalotzen dira atzerritarrak: “Casablancan jaio arren ederki egiten du euskaraz Mohamedek”. Ez genuke esango: “Casablancan jaio arren ederki egiten du gaztelaniaz Mohamedek”, ezta? Gaztelaniaz egitea normala da, euskaraz egitea ez. Hizkuntza berezi moduan tratatzen dugu.

    • Seme-alabek ikasiko dute. Eta haien gurasoek? 40-60 edo urte gehiagoz biziko dira eta haiek ez dute ikasiko? Ez dauka logikarik. Adibidez, emakume hegoamerikarrak seme-alabak jatorrizko herrialdean utzita datoz, baina agian hamar urtez hemen arituko dira lanean.  Ez dute euskaraz ikasiko?

    • Hizkuntzaren ikasketa akademiaren esku uzten da, euskaltegien esku. Kalean ez beste nonbaiten ikasiko duzu eta gero niregana etorritakoan euskaraz egingo dugu. Gizarteak ez du ardurarik hartzen ikasketa prozesuan; euskaraz egiten lagundu, poliki hitz egin... Ez, adituek irakatsiko diote hizkuntza.

Etorkinen eremua

1960-1970eko urteetan etorritakoez ari gara, baita gaur egun datozenez ere. Ohar bat egingo dut. Zama psikologiko handiarekin datoz, atzerritik datoz, beldurtuta, larrituta, behar batzuekin askotan... Zentzu horretan, eremu hau ezin da parekatu euskaldunen eremuarekin. Hori esanda, azpimarratu behar da euskaraz bizi nahi duenarekin erdaraz egiten duenak bestearen hizkuntza eskubideei uko egiten diela; izan administrazioko langilea, medikua edo kalean ordua galdetu dizuna. Gerta daiteke etorri berriak ez jakitea hemen bi hizkuntza hitz egiten direla, baina behin hori jakinda arrazoi asko eman daitezke euskaraz ez egiteko. Hala ere, hizkuntza eskubideak ukatzen ari dira.

Batzuek bizitza osoan euskararen aldeko diskurtsoa izaten dute, inoiz ezer aldatu gabe. Jendeak politikoki zuzena zer den badaki eta hala dio: “Jakin nahiko nuke!”, “Pena, ez dakit!”. Bestelakoak ere badira, “no me interesa el euskera”, “háblame en castellano”...

“Hemengoek ez dute ikasten”. Diskurtso hori etorkinek eta besteek ere badute. Hori egia bada, galdera da: Nor da hemengoa? Euskaraz dakiten 100 senegaldar bildu eta kale saltzaileen baldintzez jardunaldiak egiten baditugu, nor da hemengoa? Senegaletik etorri dira eta euskaraz ari dira.

Eta atal honekin bukatzeko, atzerritar euskaldunok ardura dugula uste dut.  Euskara maila jakin bat daukatenak, nik ezagutzen ditudanak, euskaldunen bikotekideak dira. Bikotekide horiek rol oso garrantzitsua jokatu dezakete eremu komuna deitu diogun horretan kokatzeko.

Islama euskaraz ere bada

Eta orain nola egingo ditugu aldaketak batekoek eta bestekoek eremu komunean bat egin dezagun? Biek egin beharko dugu ahalegina, bestela “gu-haiek” diskurtsoa mantenduko da. Adibidez, batzuek egin dute ahalegina, euskaltegira joan dira eta euskara ikasi dute. Pakistandarrek edo marokoarrek kiroldegian edo kalean euskaraz egiten dute, baina haien lagunak ez dira aldatu, “zu hor eta ni hemen” mantentzen da. Tolosako meskitako lehendakariak esan zidan uste zuela euskara ikasita ateak irekiko zitzaizkiola, baina ez zitzaiola hala gertatu.

Beraz, zein dira nire proposamenak “gu-haiek” diskurtsoa gainditzeko? Oso garrantzitsua iruditzen zait espazio erdi pribatu-erdi publikoa irekitzea. Bazkari-afariez, mendi irteerez, eskolako gurasoen bilerez eta txangoez, auzoko jaiez, ari naiz. Ahalegina egin beharko genuke horrelako guneetara beste herrialdeetatik etorritakoak gonbidatzeko. Eta ez naiz ari egun bateko ekintzez, hau da, auzoko afrikarrek jaietan danborra jotzeaz. Agian afrikar horiek auzoko jaiak antolatzeko bileretara joan behar dute, eta bilerako afarira ere joan behar dute.

Atzerritarrak ikusgarri egitea garrantzitsua da, eta bereziki atzerritar euskaldunak. Euskarari eta migrazioari buruz hitz egiteko ez, bestelakoez hitz egin dezatela. Euskaldunak ulertu behar du islama euskaraz ere badagoela, eta etorkinak ikusten badu bere eremuko bat euskaraz ari dela errazago irudikatuko du denok euskaraz arituko garen eremu komuna. Ez du pentsatuko: “Horiek euskaldunak dira eta gure eremuan berriz erdaraz egiten dugu”.

Hizkuntza mailaren balioa ikusgarri egin behar dugu. Zerbitzariak edo adinekoaren zaintzaileak euskaraz lau gauza esaten jakiteari balioa eman behar zaio. Batzuk euskaltegira joan gabe kalean ari dira euskara ikasten eta hori lorpen ikaragarria da.

Katalunian ikasi nuen Europako herriak ez direla inoiz gehiago zuriak izango, kolore eta jatorri guztietakoak izango dira. Bakoitzak bere hizkuntza ekarriko du, eta etxean erabiliko du. Denok lotuko gaituen hizkuntza euskara izatea da kontua.