“Nire gamelua egunaren 24 orduetan etor zitekeen, astearen zazpi egunetan. Neu ninduen bezero onena. Mezua bidali egin zidan errehabilitazioan sartuta nengoenean, material gehiago bazeukala”. Dealerrak prezio merkeagoa eskaini zion, berriro eroriko zelakoan, baina Nan Goldinek uko egiteko indarra atera zuen, ohartuta drogaren katea eteten ez bazuen denbora gutxiko bizia zeukala.

Goldin argazkilari ezaguna egin zen 70eko eta 80ko hamarkadetako New Yorkeko giro alternatiboetan. Orduan egin behar izan zuen lehenbiziko errehabilitazioa garaiko estupefaziente ohikoenetatik garbitzeko. Gaur nozitzen dituen monoak, ordea, ordenaren maitale diren enpresaburu eta medikuek eragin dizkiote, Joanna Walters kazetariari kontatu dionez.

2014an Berlingo mediku batek gomendatu zion OxyContin ezkerreko eskumuturreko tendinitisa arintzeko. “Lehenbizikoz errezetatu zidaten 40 miligramo hartzea eta izugarri eragin zidan, goragaleak, makalaldia. Denborarekin, ordea, egunean 450 mg behar nituen”. Tarteka pilula hauts bihurtuta esnifatu ere egiten zuen. New Yorkera itzulita medikuek ukatu ziotenean errezeta, merkatu beltzera jo zuen, OxyContin bila baina baita beste droga merkeagoen xerka ere, diruz estu zebilenean.

Massachusettseko errehabilitazio zentrotik iazko martxoan irtenda, OxyContinen inguruko informazioen bila hasita ohartu zen erabat legezkoa den botika hori dela AEBetan azken 20 urteotan zabaldu den opiazeoen krisiaren errudun nagusia. Drogen epidemia berriak dagoenekoz 200.000 pertsona baino gehiago hil ditu AEBetan.

Larriagorik ere jakin zuen, ordea, betidanik arte munduan mugitu den Goldinek: OxyContin marketin estrategia bihotz gabeenak erabiliz medikuen eta jendeen artean nagusitzea lortu duen Purdue konpainia Sackler familiarena dela, New Yorketik Londresera, Guggenheim, MET eta artearen beste tenpluetan atal ospetsuen  babesle diren Sackler filantropoena. “Ez dakit nola bizi daitezkeen beren larruaren barruan”.

The New Yorker kazetaren joan den urriko alean Patrick Radden Keefek dossier mamitsua eskaini zion Sackler familiari: “Oinazezko inperio bat eraiki zuen familia”. Bigarren titulua: “Sackler dinastiak beren analgesikoaren erruki gabeko marketinarekin sortu ditu milaka milioiko etekinak... eta milioika drogen menpeko”.

Arthur, Mortimer eta Raymond Sackler –hirurak hilak, azkena iaz– mediku eta enpresaburuek AEBetako fortuna handienetako bat pilatu zuten, 13.000 milioi dolar Forbesen kalkuluetan, Rockefellertarrena baino altxor handiagoa. “Sacklertarrak sarri elkarrizketatu zituzten bere filantropiazko lanez, baina publikoki oso gutxitan aipatu zuten   aberastu zituen negozioa: hiruren familiena den Purdue Pharma, OxyContin analgesikoa 1995ean garatu zuena”.

Medikuntzako establishment guztiak egin zion ongi etorri beroa OxyContini, oinaze erdi mailako eta gogorrak dauzkaten gaixoentzako botika txit egokia zelakoan, bere ahalmen narkotikoak pixkanaka askatuz luzeago iraun arazten zituela eta. 35.000 milioi euroko etekinak emango zizkion Purdueri.

OxyContinen molekula oxykodona da, heroinaren lehengusua kimikaz eta morfina baino bi aldiz indartsuagoa. Iraganean medikuek nekez gomendatzen zuten opiazeorik –opiotik eratorritako droga sintetikoak– ez bazen minbizien oinaze handientzako edo heriotzaren mugakoentzako, botikok menpekotasuna eragiten dutelako. Medikuak izateaz gain gaztetatik marketinean trebatutako Sacklertarren gakoa izan da doktoreen fidagaiztasuna gainditzen asmatzea.

Eta farmazietatik hedatu zen izurritea

Purdue konpainia OxyContin merkaturatzeko marketin kanpainarekin medikuen ohiturak aldatzen ahalegindu zen. Aditu famatuak erosi zituen espreski prestatutako ikerlanekin iradoki zezaten botika berriak klase askotako oinazeak arintzeaz gain aparteko adikzio arazorik ez zuela sortzen, ordura arteko azterketetan opiazeoen menpetze ahalmena esajeratu egin zela.

Milioika gaixok eskertuko zuten OxyContinek hobetzea bizi kalitatea, baina beste asko hain zeuden hari kateatuak ezen eta dosi batetik bestera arteko tarteetan ere abstinentzia latza nozitzen zuten.

OxyContin merkaturatuta laster hasi ziren albiste kezkagarriak zabaltzen, leku askotan  ugaritzen ari zirela botikaren erabilera okerrak. Medikuek gero eta sintoma gehiagorentzako errezetatzen zutenez, gaixo batzuk hasi ziren beren pilulak merkatu beltzean saltzen. Alderantzizkoa ere gero eta sarriago gertatzen zen, OxyContin-en menpean erori ostean hura eskuratu ezinda bestelako opiazeoetara jotzea, heroinara bidenabar.

2003rako DEA Drogen Aurkako Agentziak salatu zuen arren Purduek botikarekin egindako marketin erasokorra zegoela epidemia berriaren oinarrian, uholdea gelditzeko modurik ez da izan, hainbeste zabalduta dago medikuen bezala gaixoen artean modako narkotikoarekiko lotura. AEBetako Adikzioentzako Medikuntza Elkartearen kalkuluetan, gaur heroina kontsumitzen duten bost pertsonatatik lau medikuek errezetatutako analgesikoekin hasi ziren.

Eta sarraskiak aurrera darrai. Gaur egunero han 145 pertsona hiltzen dira opiazeoen gaindosiz; orotara 200.000 heriotza aipatzen dituzte kalkulu ofizialek. Opiazeoetatik zintzilik 2,4 milioi iparramerikar daude.

Opiazeoen merkatua eten gabe aldatzen da. Le Monde Diplomatiquen Maxime Robinek azaldu duenez, azken urteotan opiazeo erabat sintetikoak nagusitu dira, Fentaniloa eta Carfentaniloa. Txinatik askoz merkeago ekarriak, inongo landarerik erein eta uztatu beharrik gabe laborategietan ekoizten direlako, askoz bortitzagoak dira heroina edo morfina bera baino: esatearekin hiru miligramo Fentanyl aski direla gizaki bat hiltzeko... Gaindosiagatiko azken kasu gehienak horiei omen dagozkie, tartean Prince kantariarena eta, berrikitan bere familiak jakinarazi duenez, Tom Pettirena: biak ere, ez kasualitatez, medikuak errezetatuko OxyContinetik abiatuak ziren.

2003an Barry Meierrek salatua zuen gaia “Analgesikoa: ‘botika zoragarri’ baten adikzio eta heriotzazko arrastoa” liburuan. 15 urte geroago AEBetan denen ahotan dabil OxyContin krisia, Europan ere erreplikaren bat izango duena. Ez da azkena izango, farma-industriak teknika berarekin darraielako beste hainbat botika berri sortu eta saltzen: konpainiek erositako ikerlari eta medikuek gomendatutaz gero, herritarrek begi itsuan onartzen dituzte  erremedio berri eta garestienak.