Neskatoa, ne tu so gaussa moissa?
Kolonia (egungo Alemania), 1496ko azaroaren 7a. Arnold Von Harff noble renaniarra, 1471n Bedburgeko Harff gazteluan jaioa, erromesaldian abiatu zen. Erroman, Jerusalemen, Santiagon eta beste hainbat tokitan egon ondoren, hiru urteren buruan, 1499ko azaroan itzuli zen etxera.
Bidaia luzean ikusi eta entzundakoak idatziz jaso zituen, eta 1860an E. von Groote-k argitaratu. Euskal Herritik bitan igaro zen. Santiagora bidean Izuratik sartu zen, eta Iruñea, Gares eta Vianatik pasa ondoren, Ebro zeharkatu zuen. Bueltan, Gasteiztik Tolosara joan zen, San Adrianen barrena, eta Irundik ere igaro zen.
Von Harffek berak adierazi zuenez, “erromesaldi onuragarria egitea erabaki nuen, nire arimaren kontsolagarri eta salbagarri [...] baina baita hiriak, herrialdeak eta herrien ohiturak ezagutzeko ere”. Zenbaitek Behe Erdi Aroaren eta Aro Modernoaren arteko haustura espiritualaren isla ikusten du erromes-bidaiariaren jarreran.
Bidaiaren alderdi ludiko eta praktiko hori nabarmentzen da, besteak beste, euskara, bretoiera, esloveniera, turkiera, hebreera, arabiera, albaniera, hungariera, siriakoa, amharera eta armenierazko hiztegitxoetan. Egungo bidaia-gidetan bezala, oinarrizko hitz eta esaldi praktikoen ordainak eman zituen hizkuntza horietan. Zenbakiak euskaraz bat, bij, yron, lae, boss, see, sespe, tzortzey, wedeatzey eta hammer ziren. Ogia, ura eta ardoa nahi izanez gero ogea, oyra eta arduwa eskatu behar ziren, eta prezioa jakiteko, schambat galdetu.
Erromesaren asmo ez hain zerutiarren froga nagusia hiztegitxo guztietan –armenierakoan izan ezik– sartu zuen esaldia da: “Neska ederra, etorri nirekin ohera”. Euskarazko ordaina, hauxe: schatuwa ne tu so gausa moissa. Adituak bat datoz lehen hitzen esanahian; schatuwa ne tu so hori “neskatoa, nahi duzu” litzateke. Julio Urkixo eta Justo Garatek uste zuten gausa moissa “gauza motza” zela, “alua” esan nahi zuela eta aditza (kasu honetan, adibidez, “erabili”) elipsian legokeela. Koldo Mitxelenaren ustez, aldiz, gausak “gautzan” edo “goazen” esan nahi du, eta ez zeukan garbi moissa zer zen: “Ohera”? “Batera”?
Hizkuntzalariak ere bat ez zetozen esaldi horrekin, lortu ote zuen Von Harffek schatuwaren batek baiezkoa esatea edo proposamena ulertzea behintzat?
1976ko martxoaren 3an, Gasteizen, Poliziak ehunka tiro egin zituen asanbladan bildutako jendetzaren aurka, zabalduz eta erradikalizatuz zihoan greba mugimendua odoletan ito nahian. Bost langile hil zituzten, baina “egun hartan hildakoak gehiago ez izatea ia miraria... [+]
Martxoak 3ko sarraskiaren 49. urteurrena beteko da astelehenean. Grebetan eta asanblada irekietan oinarritutako hilabetetako borroka gero eta eraginkorragoa zenez, odoletan itotzea erabaki zuten garaiko botereek, Trantsizioaren hastapenetan. Martxoak 3 elkartea orduan... [+]
Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuko Memoriaren Nafarroako Institutuak "Maistrak eta maisu errepresaliatuak Nafarroan (1936-1976)" hezkuntza-webgunea aurkeztu du.
Urruña, 1750eko martxoaren 1a. Herriko hainbat emakumek kaleak hartu zituzten Frantziako Gobernuak ezarritako tabakoaren gaineko zergaren aurka protesta egiteko. Gobernuak matxinada itzaltzeko armada bidaltzea erabaki zuen, zehazki, Arloneko destakamentu bat. Militarrek... [+]
Ezpatak, labanak, kaskoak, fusilak, pistolak, kanoiak, munizioak, lehergailuak, uniformeak, armadurak, ezkutuak, babesak, zaldunak, hegazkinak eta tankeak. Han eta hemen, bada jende klase bat historia militarrarekin liluratuta dagoena. Gehien-gehienak, historia-zaleak izaten... [+]
Martxoaren 3ko Memoriala hornitzeko erabiliko dira bildutako objektuak. Ekimena ahalik eta jende gehienarengana iristeko asmoz, jardunaldiak antolatuko ditu Martxoak 3 elkarteak Gasteizko auzoetan.
Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte.
Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]
Porzheim (Alemania), 1945eko otsailaren 23a. Iluntzeko zortziak jotzear zirela, hegazkin aliatuak hiria bonbardatzen hasi ziren bonba su-eragileekin. Erasoak sarraski izugarria eragin zuen denbora gutxian. Baina Pforzheimen gertatutakoa itzalean geratu zen, egun batzuk lehenago,... [+]
ELA, LAB, ESK eta STEILAS sindikatuek eta M3 elkarteak "herrikoia eta sozialki plurala" den memoria eguna "errepresiorik gabe" egitea eskatu dute. Eusko Jaurlaritzari zuzendutako eskaera da, "iaz ez bezala", aurten manifestatzeko eskubidea bermatzeko... [+]
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
Judea, K.o II. mendea. Erromatar probintziako giro nahasi betean, Gadalias eta Saulosen kontrako epaiketa egin zuten, iruzurra eta zerga-saihestea leporatuta. Epaiketaren berri grekeraz idatzitako 133 lerroko papiro batean jaso zuten (argazkian). Dokumentu nabateoa zela... [+]
Poloniar ikerlari talde batek Sevillako Italica aztarnategiko Txorien Etxea aztertu du, eta eraikinaren zoruko mosaikoak erromatar garaiko hegazti-bilduma xeheena dela ondorioztatu du.
Txorien etxean 33 hegazti daude mosaikoetan xehetasun handiz irudikatuta. Beste... [+]