Azken ehun urte eta gehiagoan euskotar eta euskaldun eta euskal herritar mordoxka ahalegindu da Euskadiren edo Nafarroa Osoaren edo Euskal Herriaren independentziaren alde; askotxok bizia eman dute, bizia galdu eta besteri kendu ere bai. Historia hori guztia oso garrantzizkoa da –aurrekorik gabe ez dago ondorengorik–, baina, bi hitzetan, zertan gara egun?

Azken Aberri Egunak ez dira ikaragarriak izan. Eta bakearen artisauek egin dutena? Hori ikaragarria izan da, jarraibidea erakutsi digute mendebaldekooi: nolako arriskuak bereganatu dituzten eta zein egoki lortu duten ezarritako xedea! Bai, baina presoak askatzearena zailagoa da, giltzak estatuek dituztelako, eta mendekurako erabili nahi dituztelako, bereziki Espainiakoak.

Korrikaren arrakasta ere ez al da pozgarria izan, Euskal Herri euskalduna lortzeari begira? Amaiera non eta Iruñean! Atzo ezinezkoa iruditzen zitzaigun! Bai. Baina folklorismotik ere izan ohi du, eta ofizialtasuna zazpi lurraldeetan lortzetik eta euskara normalizatzetik urrun gaude.

Hogeita batgarren mende honen hasieran, hamar urte baino ez alde-aldera, katalanak guri begira egon ohi ziren, guretik ikasteko. ERCko Carod Rovirak zioen Kataluniatik Euskadiren alderako begirada etengabea zela. Orain alderantziz gabiltza. Axioma bihurtu da esatea herriak bilakatu dituela independentista hango politikari estatutistak, eta hemen ere hala gertatuko dela. Hortik Gure esku dago. Olatua garrantzitsua da eta hura helmugara bideratzeko hainbat arlotako abertzale fin ausartak behar ditugu. Udazkenetik aurrera han gertatzen denak eragin handia izango du gurean; onerako!

Politikatik kultur identitatera etorriz, ERCko militante historiko Heribert Barrerak zioen Euskal Herriak errazago zeukala identitatea mantentzeko, baina hori zioen katalan identitatean katalana ezinbesteko jotzen zuelako eta euskal identitatean, berriz, ez, hemen gertatzen dena ikusita. Hortxe ikusten dut nik arrisku handiena: kulturalki erabat asimilatzearena. Gutxiz gehienak erdal hedabide eta erdal kultur adierazpideetatik elikaturik, nola lortu burujabetza kulturala?

Telesforo Monzonek Patxi Zabaletari ziotson herriek herri bezala irauteko, eguneroko premia ekonomiko eta sozialak asetzeko beharrezkoa denaz gain, ideien eta kulturaren aldetiko borroka ere behar-beharrezkoa dutela, herriak baduelako norbanakoen izatearen aurretik eta ondotik ere, denboran irauten duen nortasuna.

Independentzia politikoa eta kulturala biak ditugu behar-beharrezkoak eta azken honetan hizkuntza ezinbesteko. Lehenik, politikoa behar dugula? Hala jo dute Katalunian. Eta lorturik ere –zaila baina egingarri!–, hizkuntza eta kultura katalana orokortzea kostatuko zaie gehien! Eta guri ere bai.