1990etik 2005era legebiltzarkidea izan zinen. Hamaika urte geroago itzuli zara Legebiltzarrera. Zein oroitzapen dituzu?

Gaztea nintzen eta emakume bakarra. Instituzio batean sartu nintzen lehen biderrez, beldur handiz sartu ere. Garai hartako egoera politikoa oso konplikatua zen, hainbat biolentzia espresio zeudelako. Ezker abertzaleko kideok egoerari irtenbide emateko lanean ari ginen, herri gisa dagozkigun eskubideak lortzeko herriari hitza eman beharra aldarrikatzen genuen. Asko ikasi nuen eta ez diot ikasteari laga. Orduko eta oraingo egoera ezberdinak dira, baina gure helburu politikoak ez dira aldatu: Euskal Herriak bere buruaren jabe izatea.

Zein da itzuli izanaren arrazoi nagusia?

Buruan duzuna ez duzu sekula albora uzten. Batzuetan lehenengo lerroan zaude, bestetzuetan atzerago, baina beti lotura zuzena duzu lortu gura duzunarekin. Eta horri hauxe gehitu behar diot: Arnaldo [Otegi] kartzelan zegoenean, sarritan joaten nintzen bisitaz. Egun batean, berriz ere Legebiltzarrera itzuliko ginela esaten genion elkarri. Besteak beste, lotura eta erreferente politikoak ez galtzeko. Hau da, ezker abertzalean ari garenok, gure estrategiaren aldaketa eta politika egiteko moduak zergatik aldatu ditugun ongi azaltzeko jendeari, betiere helburu berberak lortzeko. Arnaldok bere izaera baikorra transmititzen dio ondoko jendeari. Daukagun esperientziak eragina du politikan, eta unea iritsita, ezin nion ezetzik esan.

Zein da Eusko Legebiltzarrean nabaritu duzun aldaketa garrantzitsuena?

Legebiltzarkideen arteko harremana. Lehen, jende guztiek hitz egiten genuen baina ez modu naturalean. Inkomunikazio politikoa nabarmena zen. Egun, denekin ez dugu berdin hitz egiten, baina aldaketak izan dira. Hitz egitea funtsezkoa da, parlamentu hitzak dioenez hitz egiteko tokia delako. Horrek egoera areago aldatzea eta akordioak lortzea espero dut. Hala ere, aldi berean, parlamentari batzuek duela hogei urteko egoerara eraman nahi gaituzte. Adibidez, Borja Semperrek Espainiako Konstituzioari zin egitea eskatzea. Baina, non gaude? Semper gaztea da, ez da Carlos Urquijo. Beraz, badago zer aldatua.

Sorturen birfundazio prozesuaren ostean ezker abertzalea benetan birsortuko al da?

Guztion eskuetan dago hori lortzea. Sakon eztabaidatu ostean, “politika beste modu batez egin behar da eta jende guztiarekin gauza guztiak egiteko kontatu behar dela” ondorioztatu genuen. Horrek Sorturen egituran aldaketak ekarri behar ditu, lan egiteko moduan aldaketak, baita bidez bide kanpoan geratu direnak ere integratzea. Prozesua horren saiakera da: zelan lan egin jendearekin auzoetan eta herrietan, zelan transmititu gure helburuak. Erabakitzeko modua landu behar dugu, hori ondo egiten badugu, ezker abertzalea gizarte osorako aukera politiko ona izango da.

Bost urte bete dira Aieteko Adierazpenetik eta ETAk jarduera armatua utzi zuenetik. Batzuen ustez, erabaki hori askoz lehenago heldu behar zen. Zure iritziz?

Ez dut uste eztabaida puntu horretan jarri behar dugunik. Puntua beste toki batean dago: gu politika egiten ari gara gizarteak aukera politiko berriak izan ditzan, Euskal Herria beste modu batean eraikitzeko. Analisia egoera politikoaren arabera egin behar dugu eta erabakiak horren araberako hartu, betiere, politika egokiena aurrera eramateko eta herritarrek beren eskubideen jabe izateko. Ezker abertzaleak Aieteko Adierazpena eman zedin asko lan egin zuen. Bere estrategia aldatu eta antolamenduen egitura aldatu behar zirela erabaki zuen, baita denok hori onartzea eta elkarrekin egitea ere. Erabaki funtsezkoa izan zen. Hausnarketak eta erabakiak ekarri gaituzte gauden tokira, ezker abertzaleak bere erabakiak hartu zituen eta ETAk bereak. Nik hor jarriko nuke inflexio puntua.

“Cabacas auzia”-ren abokatua zara. Oztopoz betetako bidea dela salatu duzu maiz.

Bagenekien ez zela erraza izango, hasieratik ikusi genuen gertatua argitzea zaila izango zela. Normalean, Ertzaintzak kamerak daramatza horrelako gertaeratara, bada, kasu honetan eraman zituzten, baina ez zituztela piztu diote. Kalean kamerak izaten dira, Kirruli Herriko Taberna aurrean ere bai, baina, gau hartan ez. Areago, justu beherago kamerak martxan ei zeuden. Normalean irudi horiek auzitara eramaten dira: armak, bala-zorroak eta pilotak ikertzen dira, bada, kasu honetan hori ez da egin. Ertzaintzaren diligentziak zabaltzen dira, bada kasu honetan horiek ere ez.

Ezkorra zara, beraz.

Dauzkagun bitartekoak geuk landutakoak dira, han egon zen jendearen lekukotasunak, bertakoek grabatu zituzten bideoak… Harrigarria da gero, fiskalak argipenak aurkitzeko prozedura bultzatu beharko luke. Kasuon fiskalak ez ditu diligentziak eskatu, ez ikerketarako proposamenak egin ere. Ordea, Ertzaintzaren defentsak esaten duenarekin egin du beti bat. Jaurlaritzak kasurako izendatutako abokatuak ez du ezer egin, egin duen bakarra akusazio partikularraren eskariz egin du, eta oztopoak jarriz betiere: “Ezin da ezer egin, kasua sekretupean dagoelako”.

Uneon sei pertsona daude inputatuta.

Baina horiek ez zuten beren kabuz jokatu, aginduz baizik. Aginduak Ugarteko delakoak eman zituen. Eskatu dugu bera inputatzea, hark deklaratzea, baina epaileak dioenez, berak ez zuen ezer esan, ez egin. Kontua da Ugartekok aginduak eman zituela, hori grabatuta dago: “Zoazte Herrikora, hartu posizioak, sakabanatu jendea, sartu zaitezte duzuen guztiarekin”. Nik uste, Ertzaintza ez epaitzea erabaki dutela. Badirudi barnetik laguntza dutela, epaileen ingurukoek komentatu digutenez, oso garbi dute beren iritzia: ez dute helegiterik onartuko, kasua artxibatuko dute. Iñigoren familiak instrukzioa ez dela inpartziala ikusi du. Gure ustez, datu eta elementu nahikoa dago epaiketa egiteko. Baina azken hitza dutenak ez dira horren alde. Gizarteak ez du hori ulertuko ez onartuko. Epaileen  jarrerak ez luke bidea oztopatu beharko. Jaurlaritzak auzia aurrera joan dadin prest dagoela dio, baina...

Eusko Jaurlaritzaren jarrera zein izan da, zehatzago esanda?

Aurreko Jaurlaritzako Segurtasun Saileko buru Rodolfo Aresek ez zuen ezer bidali epaitegietara, polizia txostena izan ezik. Ez zuen ikerketa zabaldu, eta gainera Ertzaintzaren abokatuak Iñigo buruan kolpatu zuena ez zela pilota bat izan, baizik eta kezko lata bat izan zela planteatu zuen hasieran. Forentseak ez zuen hori onartu eta orduan estrategia aldatu zuen. Ez dute funtsezko ezer egin, ohikoa besterik ez dute esan: istiluak egon zirela, pertsona batzuk kaputxaz ibili zirela... Inork ikusi ez zituen gertaerak sartu nahi zituzten beren estrategian. Oraingoek, berriz, “hori aurreko gobernua zegoenean gertatu zen”, diote.

Justizia eta Espainia hitzek zer esanahi dute zuretzat?

Zentzugabekeria. Justiziak eta Espainiak ez dute bat egiten. Gauza bat da hitza eta beste bat tribunaletan izaten dena. Espainiako Entzutegi Nazionaleko epaietan erabaki politikoak agerikoak dira. Lehenengo eta behin, ez dakigu zein den izendatutako tribunala, epaileak artifizialki izendatuak izaten dira helburu eta gauza konkretuetarako. Epaituen inkomunikazioa darabilte helburu horiek lortzeko, defentsako abokatuok ez dugu euren eskubideez hitz egiterik. Zoritxarrez, gaur egun ere egitura eta pertsona berak daude, beraz, hori ez bada aldatzen ez dago justizia egiterik.

Euskal Herriarekiko aldaketa izatea zaila da, antza.

Guk aldaketa gauzatu dadin justizia trantsizionala landu nahi dugu, baina ez dute onartzen. Estrasburgoko Auzitegitik torturari buruzko ebazpen asko etorri dira, auziak ez direla behar bezala bideratu diote, baina ez dute kasurik egin. Adibidez, Garzon epaileak Bateragune auzibideko inputatuak [Otegi, Jacinto, Zabaleta, Rodriguez eta Diaz Usabiaga] zigortuak izateko, ETA eta Batasuna egitura berekoak zirela argudiatu zuen. Urte batzuk pasa ondoren, judikaduratik kanpo dagoenean, Garzonek “hori ez zen egia, epaia ez zela horrelakoa izan behar” esan du. Hara, bera epailea izan zen! Zer justizia mota da hori?

Justizia Euskal Herriaren markoan, berriz, nola ikusten duzu?

Nola gerta eta zertaz ari garen arabera. Auzi batzuetan justizia antzean dago. Hemen ere, poliziak prestatu dituen txostenak onartu behar izan dira urte luzetan. Printzipioz, poliziaren eta herritarren hitzek balio bera izan behar lukete, baina tribunaletan ez da horrela izaten. Poliziarenak askoz pisu gehiago dauka, egoera soziopolitiko zehatz batean egon garelako, gizarte sektore batek eta alderdi batzuek babes politiko hori eman diotelako. “Cabacas auzia” ezaguna da, Iñigo hila delako. Baina, Euskal Herrian zenbat manifestaziotan izan dira zaurituak, begiak galduak eta hildakoak? Rosa Zarra, esaterako. Kasu horiek babestuak eta estaliak izan dira, ez dira argitu. Askotan, arerio politikoek “zergatik ez duzue injustizia hau edo hori salatzen?”, galdetzen digute? “Eta zuek, horiek?”, erantzuten diegu.

Ahotsak mugimenduko sortzaile izan zinen 2006an. Sentsibilitate askotariko emakumeak bildu zituen. Egun beharrezkoa ikusten duzu halako ekimenik? Posible litzateke orduko kideak batzea?

Ez dakit orduko egitura bera baliagarria den egun, baina orduan sinatu genuen testua baliagarria da. Izan ere, emakumeek egungo egoera sozio-politikoa aldatzeko geure rola jokatu behar dugu, negoziazioetan genero ikuspegiak presente egon behar du. Mugimenduak segitu beharko luke, areago arrazoi gehiagoz testuinguru politikoa aldatu delako.

PSE-EEko idazkari nagusi Idoia Mendia barne?

Idoia Mendiak Ahotsak-en oinarrizko agiria sinatu zuen. Orain “autodeterminazio eskubideak ez du izatetik” dio. Eta 2006an bai? Hala ere, ez da galdutzat eman beharreko pertsona. Hitz egin behar dugu, nik uste dut orduko jarrerara itzul daitekeela. Ez bera bakarrik. [PSE-EEko] Rafaela Romero, [PPko] Laura Garrido eta Arantza Quiroga ere inguruan ibili ziren.

Emakumeek ekarpen berezirik egin diezaiokete politikari?

Emakumeok beti zubi lana egin dugu, etxetik hasita: borrokak daudenean bitartekoak izaten gara arazoak konpontzeko. Ez dakit gure izaeraren baitan dagoen, baina gutxienez, gauzak egiteko modu bat praktikan jartzen dugu. Hainbat arazotan erakutsi dugu egoera desblokeatzeko gauza garela, zubiak jartzeko eta beste modu batez lan egiteko. Ahotsak-en ikasi nuen gauzetako bi hauexek dira: besteak esaten duena entzuteko kapaza bazara, eta besteak gauza bera egiten badu, beti dago puntu bat akordioak lortzeko. Bigarrena, akordio hori lortzen duzunean, atzera pausorik ez dago, aurrera joateko aukera zabaltzen da. Artean, aukera hori landu eta zabaldu behar da, une aproposa heldu denean baliatzeko. Azaroaren 25ean, Emakumeen aurkako indarkeria desagerrarazteko Nazioarteko Eguna da. Une egokia litzateke berriz ere, Ahotsak mugimendua edo haren antzekoa berrabiatzeko.