Alez lekale, txitxiriodia

Txitxirioa (Cicer arietinum). Argazkiko hauek Gerrikako (Bizkaia) Arantza Bilbaok etxean egindakoak dira.
Txitxirioa (Cicer arietinum). Argazkiko hauek Gerrikako (Bizkaia) Arantza Bilbaok etxean egindakoak dira.
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Neguaren amaiera urrunean izerdi berria bor-bor hasi zen hartatik joan berria den ilbehera arte, ugaldu nahi genituen landareen aldaxkak itsasteko, lekaleen hormonak erabili ditugu barra-barra. Lekale jende hori oso egokia da langintza horretarako: dilista (Lens culinaris), txitxirioa (Cicer arietinum), babarruna (Phaseolus vulgaris)...

Sendi zabala da, ordea, alea leka barruan ematen dutenen hori: baba (Vicia faba), ilarra (Pisum sativum), hirusta zuria (Trifolium repens), hirusta gorria (Trifolium pratense), pagotxa (Trifolium incarnatum), alpapa (Medicago sativa), erua (Vicia ervilia), ailorbea (Trigonella foenum-graecum), itsabalki arrunta (Melilotus officinalis) eta itsabalki zuria (Melilotus alba), usobelar horia (Lotus corniculatus) eta usobelar gorria (Tetragonolobus purpureus), aixkola (Lathyrus sativus), astailarra (Lathyrus aphaca), astorkia (Onobrychis viciifolia), itxiokorria (Ononis spinosa), zalkea (Vicia sativa), suila (Hedysarum coronarium)...

Mordoxka bat faltako da zerrenda horretan. Izan ere, gure ahosabaiak ahaztu dituen zenbat lekale landu izan ditu gure kulturak? Geu garen azienda nagusiak jaten zituenak batzuk, baina baita gero geuk jango genituen azienda xeheak zein larriak jatekoak ere. Ahaztu horien artean, jende jakin bakan batzuen ahotik soilik entzun izan dudan txirta daukat nik goraintzian. Ez dakit zein landare den txirta. Lekaledunen artekoa dela bai. Batek lore horiak dituela ere esan zidan, txorten luze baten punttan multzoka bildutakoak, agidanean. Hortik aurrera zipitzik ere ez.

Geuk jaten ditugun lekaleetara itzuliz, milaka urtean gure etxeetako emakumeek hautespen kultural zehatza egin dute. Horren ondorioz, ale gero eta handiagoak goxoagoak samurragoak finagoak eskaintzen dituzten lekak emateko aldaerak edo barietateak bereizi eta gorde izan dituzte. Bidean geratutakoak ere izango dira. Berriak ere badatoz, ordea. Lehengo batean erakustera joan eta lezioa hartu nuen Bizkaian; Arantza Bilbaok eman zidan bere lanaren erakusgarria: etxean egiten hasi den txitxirioa. Etxea Munitibarko Gerrikako Gerrikagoiti da, XVI. mendearen hasierakoa. Ehunka eta ehunka urteko katea. Amonaren amona eta haren amona, eta amona, eta amona... Malkoei eutsi ezinik idazten dut hau...


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Barazkiak eta belarrak
2020-07-14 | ARGIA
Europar Batasuneko pestizida kontsumitzaile handiena da Espainiako Estatua

Emaitza oso kezkagarriak jasotzen ditu Ekologistak Martxanek aurkezturiko txostenak. Espainiako Estatuan komertzializatutako 2.711 elikagai aztertu dituzte eta %34ak plagiziden arrastoak ditu, tartean debekatutako substantziak. Frutak eta barazkiak bakarrik hartzen baditugu... [+]


Euskal produktu ez hain gureen historia

Euskal Herrian bertakotzat dugun baratzegintza eredua produktu historiko modernoa da guztiz. Oraintxe landatuak izango dituzten Ezpeletako, Ibarrako eta Gernikako piperrak; Tolosako babarrunak; Arabako patata; edo Duzunaritzeko arto gorria; guztiak dira 1492tik Amerikako... [+]


2020-01-24 | Jakoba Errekondo
Uzta eta lana aurreikusi, eta bilakatu

Datorren uztailean izango al dugu lanik? Izango al dugu labore uzta biltzeko lanik? Gure aldean, etorkizuna planifikatzeko eta antolatzeko gaitasun handia dute landareek; ia landare guztiek. Bere zikloa biziko den tokian gertatuko diren gorabeheretara egokitua izango da... [+]


2019-11-29 | Jakoba Errekondo
Babarrunak irakurri

Omiasainduz fruitu guztiak sartuak” dio esaerak. Mandio bete sagar, kuia eta kiwi da geurean (Malus domestica, Cucurbita maxima eta Actinidia chinensis). Beste asko bete arto (Zea mays) izango dira; edo bete babarrun (Phaseolus vulgaris); patata (Solanum tuberosum), tipula... [+]


2019-09-05 | Jakoba Errekondo
Murririk bai?

Baratzerik ba al duzu? Umetan etxean ezagutu ditudan bi baratzeek murria zuten, horma, alegia. Batek buelta osoan, alde bakarrean besteak. Murriak ondo erabilita, baratzeak mesede galanta izango du. Babesgunea sortuko du: komeni den tokian itzala egiteko jarriko da, edo haize... [+]


2019-08-22 | ARGIA
Bendeja masiboa astelehenero Getxon: “Ez gara delinkuenteak, gure barazkiekin osasuna eman eta gosea asetzen dugu”

Getxoko Itzulbaltzetan abuztuaren 12an udaltzainek baserritar bati barazkiak errekisatu izana salatzeko egin dute protesta Uribeko Kostako Agroasanbladak deituta.


2019-06-27 | Jakoba Errekondo
Arratzalde honetatik

Arratsalde honek ematen didan oihartzuna baliatu nahi dut esan eta irakurlea jakinaren gainean jartzeko: urteko egun luzeenak joan dira eta gaua luzatzen eta egun argia laburtzen hasi da. Honek ondorio latzak izango ditu landareengan, eta sahieska guregan.
Hasi berria dugun eta... [+]


2019-06-24 | Jakoba Errekondo
Piperminaren tristura

Landagailuarekin zuloa egin eta landarea sartu. Aurtengo udara berotuko duen minaren piperminak (Capsicum annuum) landatuta daude. Pentsatze hutsarekin hortzak izerditan jarri zaizkit.

Gure herrian Oria ibaia errio bihurtzen da, eta bere alde batera zein besterako... [+]


2019-04-08 | Jakoba Errekondo
Latinez zorrotz

Gorritik ekiten dio sasoi berriari laharrak, Rubus fruticosus eta Rubus ulmifolius. Zurtoin gorrian kimu eta hosto berriak gorri-gorriak dira, laster berdetuko badira ere. Udazkenean, hotzak azala erretzen dionean ere, hostoak gorritu egingo dira. Gurienean gorri, eta zahar... [+]


2018-12-19 | Jakoba Errekondo
Hazia hazi eta ez jaki

Uzta gehienak burutu dira. Landareen zikloaren amaiera hazia da, beste landare berri baten zikloari hasiera emango diona, alegia. Uzta ganbararatzen dugunean fruituak edo haziak jaso ohi ditugu, eta bietatik jango dugu negua berotzeko. Landareak ikaragarrizko indarrak bideratu... [+]


2018-10-29 | Jakoba Errekondo
Baratxuriaren mamia

Baratxuria, Allium sativum, sekula ez da falta gure sukaldean. Lehortutako buru-sorta zintzilik urte osoan, eta berria lehen sei hilabeteetan. Etxetik baratzerako bidea hartzen ari dira orain baratxuri buruak eta aleak, ereintza sasoia. Gero ere, ereintza garaitik kanpora,... [+]


2018-10-22 | Jakoba Errekondo
Baratxuriak itsasoa du maite

Baratxuriaren sasoia hemen da. Baratxuria ereiteko sasoia. Bere uztarena geroago izango da, eta hura buruan ekin behar lanari. Burua buruan, baratxuriarena zeurean. Baina denok ez dugu baratxuriaren burua helburu. Gero eta maizago ikusten da baratzeetan berdetarako ereindako... [+]


2018-02-16 | Jakoba Errekondo
Zenbat Euskal Herri?

Beldurkundea ez, baina begirune eta lotsa arteko zerbaiten punttu batekin erantzuten dut, gero eta maizago, landareetan ia edozer galdetzen didanari. Eta punttu hori gero eta handiagoa da.

Berdantza-bart galdetu zidan batek ea tomatea (Solanum lycopersicum) noiz erein behar... [+]


Eguneraketa berriak daude