Turkiako gobernuak askotan erakutsi du maisu dela etekina ateratzen giza tragediei. Marmara eskualdeko 1999ko lurrikara ikaragarriak agintariei aukera eman zien Istanbuleko auzo osoak eraitsi eta zerotik berriz altxatzeko. Berdin ari da 2016an Kurdistango hirietan.

“Zorionez oraingoan Turkian ez du naturak katastroferik eragin. Baina krisi humanitario eta kulturazko bat bai ari da gertatzen. Turkiako armadaren eta PKKren arteko borroketan Diyarbakir hirian, Anatoliako Hego-ekialdean, Sur auzo historikoaren zati handiak hauts bihurtuta geratu dira. Ez bakarrik UNESCOk Gizadiaren Ondaretzat jotako lekuak, herritarren bizitokiak ere suntsitu dituzte. Biztanle gehienek ihes egin dute Surreeko auzune batzuetatik ehun egun iraun duen setioan”.

Istanbuleko Sabanci unibertsitatean hirien transformazioa eta giza bazterketa ikertzen dituen Defne Kadioglu Polatek The Ecologist hilabetekarian argitaratutako “Turkey’s war on Kurdish cities - clearing the way for ‘urban regeneration’?” artikuluan azaldu du Erdoganen gobernuaren estrategia.

Edozein klasetako krisiei korporazio handiek etekina nola ateratzen dieten Naomi Kleinek azaldu zuen “The Shock Doctrine” obra famatuan, tituluaren bigarren zatiak ez baitu alferrik argitzen: “Hondamendi Kapitalismoaren indartzea”. Alegia, inbertsiogile handiek ondo baliatzen dituztela krisi ekonomikoa, naturazko hondamendiak eta gerrak beren agenda neoliberaletan jauzi berriak egiteko.

AEBetako New Orleans aipatzen da kasu arketipiko bezala, Katrina ekaitzak eragindako katastrofearen ostean bihurtu baitu “Ameriketako hiririk neoliberalena”, uholdeen aurretik han zegoen ehun sozio-ekonomikoaren eta milaka herritarren kalterako. New Orleans gaur arras gentrifikatutako hiria da, etxetik joatera behartu zituzten jendeetako askok ezin izan du itzuli eta Louisianako hiriburua inbertsiogile handien mende geratu da.

Egia esan, Diyarbakirren eraldaketak lehen urratsak 2009an emanak zituen, hiriko udalak –orduan Kurdistan autonomoaren aldekoak– onartu zuenean baimenik gabeko etxeak eraistea, haietako biztanleak hiritik 20 kilometrora eramanez “aldi baterako”. Auzotar askok, ordea, ez zuten onartzen betiko kale zaharretatik urruntzea.

Orain gerrarekin aurkitu du Istanbuleko gobernuak prozesua azkartzeko modua. Diyarbakirgo arkitektoen buru Merthan Anikek salatu du Surren militarrek egindako operazioak gobernuari balio izan diola hedabide nagusien bidez saltzeko Diyarbakir eta Surren eraldaketa urbanistikoari arnas berria emateko, bertako agintariei galdetu ere egin gabe.

HDP alderdiko legebiltzarkide Feleknas Ucak protesta egin du Sur auzune historikoa zaintzeko aitzakiarekin gobernua ari delako kontsumo zentro bilakatzen, kafetegi, hotel eta saltoki handi berriekin. Kurdistango Udalerrien Elkarteak ohartarazi du “kultur genozidio” planaz.

Kurduek badute hirigintzako manipulazio handion beldur izateko motiborik, 1999an Marmara inguruetako lurrikara beldurgarriaren ondotik, Kentsel Dönüsüm programa abiarazi zuen gobernuak Turkia osoan, eta harrez geroztik “etxegintza sektorea esponentzialki handitzeaz gain gutxiengo etniko eta erlijiosoen bizileku ziren auzo osoak goitik behera eraldatu dituzte”, Defne Kadiogluren aburuz.

Hirizidioa Anatolian

Matthieu Gosse geografia irakasle frantsesak Diyarbakirren kasua azaldu du Orient XXI hedabide elektroniko berrian: “Diyarbakirgo auzo zaharra birrindu eta birmoldatu dute gerraz”.

Kurduen matxinada hasi ostean, 2015eko udazkenean talde armatuak –funtsean Gazteria Abertzale Iraultzaileko (YDG-H) eta Babes Zibileko Taldeetako (YPS) gazte urbanoz osatuak– gotortu ziren bai Diyarbakirgo Surren eta bai Cizre, Silopi, Nusaybin edo Yüksekova hirietan. Handik 2016ko martxoa bitartean, Diyarbakirren kasuan, setio egoerak eta gudu armatuek eraldatu dute hiria, auzo zahar historikoaren eta 1980tik aurrera Kurdistango herrietatik iritsitako baserritar txiroen barrio berriaren nahasketaz antolatua.

Borroka gogorrenak martxo erdialdean eten direlarik, 950.000 biztanleko Diyarbakirrek kargugabetuak dauzka udal ordezkari nagusiak, tartean alkatea bera. Armadak ezarri ditu bere banderak eta eslogan nazionalista turkiarrak duela gutxi arte autonomista kurduek kontrolatzen zituzten eraikinetan. Sur auzo zaharra inguratzen dituen harresiaren ate guztiak daude hormigoizko blokez zerratuak, salbu eta bost.

2013ko apirilean Diyarbakir aztertzen aritu zen Gossek; apiril honetan bi eguneko bisitan aurkitutako aldaketak kontatu ditu. Auzo guztiek ez dute berdin sufritu. Melikahmet auzoaren hegoaldean, Lalebey, Alipaşa, Ziya Gökalp edo Abdaldede karrika inguruetan etxe asko daude metrailatuak, hormetako graffitiek erakusten dute PKKren aldekoak asko zirela hemen: “Lehen kale estuotan bizi soziala handia zen, haurrek sekulako giroa jartzen zuten. Harresien inguruko belardi handiak, lehen jendez gainezka egoten zirenak, oraingoan hutsik zeuden. Ageri da biztanle gehienek ihes egin dutela, eta borrokak baretu ostean ez direla itzuli”.

Iskenderpaşan edo Melikahmet auzoetan, aldiz, apenas aurkitu du geografoak bala arrastorik eraikinetan, ikusten diren grafiti gehienak turkieraz daude eta gaur egun ere polizia turkiarrek kontrol arinagoa dagite horietan. Jende askoz gehiago geratu da hemen.

Egoera okerrena Sur ekialdean aurkitu du: Fatihpaşa, Hasırlı, Savaş, Cemal Yılmaz…. 15.000 biztanleak behartu dituzte joatera. Auzoan sartzea debekatuta dago. PKKren aldeko (IDG-H, YPS) milizietako gazteak hemen gotortu ziren, ez da jakin zenbat, ehunka batzuk, baina –dio Gossek– Diyarbakirgo jendeak ez zien jarraitu. Gudari guztiak hil edo preso hartu zituzten.

Turkia auzo honen parte osoak ari da eraisten, lekukorik gabe, gerran hasitako txikizioa osatzeko, bulldozerrez eraisten etxebizitza bloke osoak, eskonbroz kargatutako kamioiak eten barik irteten dira handik.

Martxo honetan bertan Ankarako gobernuak erabaki du desjabetzea hego Surreko  6.292 etxebizitza, Udalaren eraikinak eta eliza kristauenak. Ahmet Davutoglu lehen ministroak esana zuen: “Sur berreraikiko dugu Toledo bezala”. Matthieu Gossek idatzi duenez: “Davutogluren berreraikitze proiektuak AKPren pentsamoldearen araberakoa dirudi: gentrifikazio autoritarioa, txiroak urruntzea, iraganaren irakurketa ideologikoa, kartoizkoak diruditen dekoratuen gisako hiri paisaiak”.