Liburuak salbatzeko su-etena
Japonia, 1534ko ekainaren 3a. Hosokawa Fujitaka –Yusai “izen artistikoa” erabiliko zuen aurrerago– jaio zen gerra zibilen garai betean, Japonia barne gatazka amaigabeetan ahultzen ari zela. Garai onak ziren borroka lanbide zuten samuraientzat, eta Hosokawaren gerlari dohainak baliatu zituzten, lehenik, Ashikaga dinastiako azken shogunek eta, aurrerago, Oda Nobunaga daimyo konkistatzaileak eta haren oinordeko Toyotomi Hideyoshik. Horrez gain, te zeremonian maisua, kaligrafo aditua, historialaria, poeta, margolaria, filosofoa, arte bildumagilea... ere bazen.
XVI. mendearen amaieran, Yusai zaharra Tango probintzian zeuzkan lurretara erretiratu zen. Baina bakeak gutxi iraun zuen; 1600ean gerra berriro piztu zen. Japoniako agintari nagusi Toyotomi Hideyoshi hil zenean, inperio batu berria bitan banatuta geratu zen: Toyotomitarren aldekoak, ekialdekoak, batetik; mendebaldekoak, Tokugawa Ieyasu boteretsuaren aldekoak, bestetik, Hosokawa familia barne. Klan nagusi guztiek batzuen ala besteen aldeko hautua egin behar izan baitzuten.
Tokugawak irabazi zuen azken gudua Sekigaharan. Baina horren aurretik, Toyotomiren 15.000 soldadu Tangon sartu ziren eta Yusai bizi zen Tanabe gaztelua setiatu zuten. Samurai beteranoak 66 urte zituen, eta gotorlekua defendatzeko 500 soldadu besterik ez.
Halako nagusitasuna izanda, gaztelua hartzea lan erraza zirudien mendebaldekoentzat. Baina inperioan miresmen eta errespetu handia zioten Yusairi, baita arerioek ere. Eta ez zuten ahalegin handirik egin samurai jakintsua mendean hartzeko; kanoiak kargatzea “ahaztuta”, jaurtigairik gabeko salbak baino ez zituzten botatzen harresien kontra. Hala ere, Yusairen ohorea eta lurrak ez ziren arriskuan zeuden bakarrak; Hosokawak balio ikaragarriko arte bilduma eta liburutegi zabalak zituen.
Izkribuak eta artelanak salbatzeko eskatu zion enperadoreari berari eta Go-Yōzeik (1586-1611) baietz esan zion gerlari poetaren erreguari. Hala, bi alderdiek su-etena adostu zuten literatura eta arte altxorra ebakuatzeko.
Baina Japoniako 107. enperadoreak baldintza bat jarri zuen: liburuekin batera Yusai bera ere salbatu behar zen, haren bizitza bilduma bezain baliotsua zelako. Amore eman eta gaztelutik alde egiteko agindu zuzena eman zion. 1600eko urriaren 19an errenditu zen Hosokawa Fujitaka. Bizitzako azken hamarkada Kyoton emango zuen, gerra kontuak baztertuta eta hainbat alor artistiko lantzen.
Enperadorearen agindu ukaezinak samurai ohorea galarazi zion Hosokawa Fujitakari. Baina bere liburutegia salbatu ahal izan zuen eta, gainera, setioak iraun zuen hilabeteetan 15.000 etsairi gaztelu atarian eutsita, ekialdeko bandoari asko erraztu zion gerra irabaztea.
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Ereserkiek, kanta-modalitate zehatz, eder eta arriskutsu horiek, komunitate bati zuzentzea izan ohi dute helburu. “Ene aberri eta sasoiko lagunok”, hasten da Sarrionandiaren poema ezaguna. Ereserki bat da, jakina: horra nori zuzentzen zaion tonu solemnean, handitxo... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]
Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]
Deportazioaren Memoriarako Euskal Koordinakundeak aintzat hartu nahi ditu Hego Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, eta 1940tik 1945era Bigarren Mundu Gerra zela eta deportazioa pairatu zuten herritarrak. Anton Gandarias Lekuona izango da haren lehendakaria, 1945ean naziek... [+]