3.000 biztanletik 18.000ra

Berezia baita Lasarte-Oria. 1986an hartu zuen udalerri izaera, aurrez Lasarte Hernanikoa zen eta Oria Urnietakoa. 1950eko hamarkadatik 80ko urteak arte ezagutu zuen immigrazioa, batik bat Espainiako Estatutik. Michelin enpresak eta beste hainbatek erakarri zituen langileak. “Lasarte-Oria etxe pilaketa baino ez zen, ez herri izaerarik, ez nortasunik”, esango du Mailu Arrutik. Pello Sasiainen ustez, bertakoen jarrera azpimarratzekoa da, “kanpotarrak bere aberriaren izkina batera etorri ziren, hemengoek bertoko sentiarazi zituzten, malgu jokatu zuten haiekin. Badirudi elite batek pentsatutako prozesua izan zela, baina herriak lan oso garrantzitsua egin du. Gure aitona-amonek jarrera humano eta inteligentea izan zuten”. Gaineratuko du ordea, bertakoek bazekitela bereizten nor zertara etorria zen, lanera batzuk, estatuaren zeregina betetzera beste batzuk.

Bi hiztun komunitate

Arrutik bi auzo nagusiak egiten ezagutu ditu, Zumaburu eta Sasoeta, eta banaketa fisikoa ere aitortzen du: “Mojen komentuko horretan zegoen muga”. Ikastetxeetan desberdintasuna agerikoa zen: “Garaian jarri behar da. Beldur asko zegoen, frankismo bete-betean geunden. Euskaldun askok ez zuten ikastolaren aldeko apustua egin. Eskola publikoan ematen zuten izena hizkuntza-konplexuagatik: izan dadila gu baino gehixeago, ikas dezala espainolez...”.

Marga Iturrizak irakaskuntzan bi komunitateak ederki bereizita zeudela uste du: “Ikastolak prestigioa mantentzeko eta indartzeko lana zuen eta eskola publikoaren helburua euskaraz ez zekitenei ematea zen. Batzuek mantentzeko eskubidea zuten eta besteek jasotzekoa. Eskola publikoan ere bazeuden bi komunitate, batzuk euskararen aldekoak eta besteak erabat kontrakoak. Horri buelta eman behar zitzaion”.

Sasiainek plaza hizkuntza gaztelania ezagutu zuen, tarteka euskaraz entzuten bazen ere, etxean erabiltzekoa zen: “Jende batek jakin zuen ordea esaten hemen bazela plazaratzen ez zen hizkuntza bat, eta kanpotarrek ikasi zuten euskararekin harremana zuten neurrian hemengoak zirela. Euskararen berreskurapena ideia handiekin lotzen da, baina gure aurrekoen izaeragatik, kanpotarren aurrean hartu zuten jarrerak emaitza batzuk izan zituen”. Arrutiren ustez, aldiz, egoerak bestelako norabidea hartu zuen euskarazko eskola behar zela ikusi zenean. Arruti bera Landaberri ikastolako lehen promoziokoa da: “Ez zen hizkuntza berreskuratzea bakarrik, nazio ikuspegia, herria eraikitzeko gogoa zegoen eta bide bat ikusi zen irakaskuntzatik”. Iturrizaren ikasleak udan al pueblo joaten ziren. Irakasleak galdetzen zien: “Baina zu non jaio zara?” “Lasarten!”. “Orduan aitonaren herrira joan zara”.

Euskarak prestigio gutxi zuen Iturriza eskolan zebilenean: “Gurasoekin lan handia egin behar zen. Ezkutua altxatzen zuten. Ez zuten hain garbi euskaraz ikasi behar zenik. Horren aldeko apustua egin genuen, baina hala egiteak ez zuen esan nahi  denek egin zutenik”.

Lehen erronka haiek

Ehuneko 80k ez zekien euskaraz. Portzentaje hori ibili zen bolo-bolo mahai-inguruan. Gaur egun erabileraz kezkatuta baldin bagaude, “orduan DYAko sorosleak joan zitzaizkion euskarari eta ahoz ahokoa egin zioten”, dio Arrutik. Euskara ikasi behar zuen jendeak hizkuntza salbatuko bazen. Arrutik berak esango digu: “Bihotz eta anima ibili ginen helduen euskalduntzean. Ikaragarria da 50 urte pasa eta gero atzera begiratu eta lortutakoa. Harro egon beharko genuke. Orain dauzkagun ezagutza eta erabilera tasak? Gaztetxoen erabilera? Ez da kasualitatea, ingurura begiratu eta gure tankerako herriek errespetu pixka bat badigute gai honetan. Beste gauzetan igoal ez, baina honetan bai”.

Eskola publikoan, Iturrizak ezagutza eta erabileraz gain erronka gehiago nabaritu zituen. Ikuspegi soziolinguistikoaren beharra, are ikuspegi psikosoziolinguistikoaren beharra nabarmendu du, bestela aktibismoan erortzeko, eta emankorrak ez izateko arriskua zegoelako. Motibazioa eta atxikimendua sendotu beharra azpimarratu du. Eta hiru “k”k aipatu ditu: kontziente, konpetente eta koherente izatea. Sasiaini harrigarria zitzaion erabiltzen ez zen hizkuntza ikasteko gogoa bazegoelako, eskaera zegoelako. Ezagutza zen lehentasuna.

Arrakastaren giltza: adostasun politikoa

Arruti, Iturriza eta Sasiainek, hirurek uste dute Lasarte-Orian euskara erdigunean jartzea lortu zela, beste guztiaren gainetik, eta horixe izan dela herriaren berreuskalduntzearen giltza. Hala dio Arrutik: “Oso modan dagoen bizikidetzarekin lotuko dut. Ezberdinen arteko,  ez dakit nola deitu... itun isil, idatzi gabeko bat egin zen. Jendeak bat egin zuen egoera linguistiko gogorrari aurre egiteko. Badakigu euskaldunak ados jartzen ez garela oso iaioak. Kostako zen, baina eskerrak, eta eskerrik asko. Beste gauza batzuekin ez gara batzen, baina hizkuntzarekin hordagoa jo zen eta ondo atera zen”.

Iturrizak ez zituen ezagutu “ituna”ren garaiak, baina antzeman zuen herrira heldu zenean ikuspegi politikoen gainetik egiten zela lan: “Abiapuntu anitz horretatik oso sare konpetentea egin zen. Ttakun zen pieza bat, eta beste bat Udaleko Euskara Zerbitzua. Euskararen alde bat egite hura klabe handienetakoa izan zen. Giltza horrekin toki askotara joan gintezkeen”.

Sasian “ituna”ren garaian EAko zinegotzia zen. Badaki zerbait gaiaz: “Batzuetan erakundetzea politika eremutik egin dela ulertzen da. Hemen ez da horrela izan, gurasoak, euskararen inguruko taldeak, ikastetxeak, udala... denek osatu dute puzzlea”.  Eta adostasun politikoaz esango du: “Kontserbadoreak, iraultzaileak, ezkerrekoak, eskuinekoak, abertzaleak, erdikoak, goikoak... denak batzea beste gauzetan gatazka iturri bazen, euskarari zegokionez aukera izan behar zuela erabaki genuen. Jende gehiena alde jartzea lortu behar genuen, eta alde jartzea lortzen ez genuenak errespetuz jardun zezala euskarari buruz”.

24 urtez alderdi sozialistak gehiengo absolutuarekin agindu zuen Lasarte-Orian, eta jarrera frentistarik ez duela izan dio Arrutik, “ezta gutxiagorik ere. Euskara erdigunean jarri zen, aurkako jarrerak neutralizatu ziren. Hori belaunaldi batean lortzea kristorena da. Oraingo alkateak, alderdi sozialistakoak, euskaraz hitz egiten du. Orain dela 30 urte zeinek pentsatu behar zuen hori?”.

Sasiainek aurrekontuez daki: “Hernanik hainbesteko aurrekontua bazuen, bada guk zerbait gehiago. Hori bai, gauza batzuk ez genituen konpondu, adibidez, AEK eta udal euskaltegiarena, baina arazoa ez zegoen herrian”.

turrizak “ituna”ren garaia esaldi bakarrean bildu du: “Urte batzuetan trebetasun politikoa eta gaitasun teknikoa izan genituen Lasarte-Orian, eta orduan ... pufff! oso sare indartsua hedatu zen”.

Zer lortu da?

Laburpena egiteko eskatu diegu mahaikideei. Arrutik bost mezutan egin du sintesia: “Hizkuntzaren inguruan ezberdinen baturak eman dituen ondorioak iruditzen zait herri gutxitan gertatu direla; kontrako jarrerak neutralizatu dira, herriaren %80k ez zekien euskaraz eta orain %80 edo gehiago euskararen alde daukagu; 50 urtean lortu da hori eta ikaragarria da, eta ez da hizkuntzarekin bakarrik lortu eta ez dakit oso kontziente garen horretaz; herri mugimendutik sortu da, ez da berria baina hemen bada berezitasuna; jendeak oholtzara igotzeko lotsa galtzea lortu da”. Sasiainek bi zutabe nagusi azpimarratu ditu lorpenen artean: ezagutza eta prestigioa.

Eta hemendik aurrera zer?

Lau urtean behin egiten duten Euskararen Maratoia aurkeztu berri dute eta Arrutiri gustatu zaio aurtengo erronka: 300 lagun euskaraz egiteko prest eta 3.000 lagun euskara entzuteko gogoz: “Bazirudien ezagutzak ekarriko zuela erabilera baina ikusi dugu ezetz. Katalanak ez bezala, ez diogu gureari eusten, sumisoak gara, edukazioz egiten dugu gaztelaniaz. Euskaldunok erronka daukagu horretan”.    

Iturrizak inertzian erortzeko beldurra du: “Mailuk esan du atzera-bueltarik ez dagoela, baina ekipo motibatua mantentzea erronka da. Gainera, hurrengo belaunaldiari transmititu behar zaio. Lana dago egiteko, lan aberasgarria eta pozgarria”. Sasiainen ustez, ezagutza eta erakundetzea beharrezkoak dira, baina erabilera indartu behar da. Erabilera prestigioarekin lotzen du, gazteen atxikimendua lortzeko euskararekiko arduraz aritzea proposatzen du, alegia, aurreko belaunaldiekiko eta ondorengoekiko dugun arduraz jokatzea.