Gertaeren arrantzan
1615eko udan, Agirreko Pedro, Telleriko Esteban eta Villafrancako Martinen agindupean, hiru euskal baleontzi Islandiako kostan lehorreratu ziren. Martin zen, 27 urterekin, kapitain gazteena eta ahoberoena. Ezagunak ziren bere ausardia eta ehizarako trebezia ere. Bueltako bidaiari ekitera zihoazela, itsaso zakarrak euskal baleontziak hondoratu zituen. Uda bitartean ehiza oparoak bertako nekazari eta abeltzainekin hartueman ona ahalbidetu zuen arren, udazkenak hotza ekarri zuen. Hotzak gosea eta goseak bertakoekin liskarrak: elkartrukea egitetik elkarri lapurtzera pasa ziren marinel eta artzainak, eta negua iritsi baino lehen abentura tragedia bihurtu zen.
Euskal balezaleen triskantza duela ia laurehun urte jazo zen hilketa ikertzea helburu duen dokumentala da. Txuri eta beltzik gabeko istorio bat, zuria esateko hamaika hitz dituen herrian. Nortzuk ziren baleazale haiek? Non daude hondoraturik haien ontziak? Nola bizi izan zituzten azken egunak erasotzaileengandik ihesi? Euren azken ibilbidea berreginez, datu historikoak aztertuz eta ontzien bilaketarako urpeko miaketen bidez, galdera horiei erantzuna ematen saiatuko dira.
Dokumentalak elkarrekin korapilatuko diren bi hari jarraituko ditu: batetik, historian murgilduko diren ikertzaileen bilaketaren historia. Ander Arrese eta Beñat Iturrioz arkeologoak, eta Eñaut Tolosa dokumentalgilea, Islandiara abiatuko dira euskal baleazaleen aztarnen bila. Bertan, bale arrantzaleek hil aurreko azken egunetan egin zuten bidea jarraitu, urperatutako ontziak bilatu, baleazaleen aztarna arkeologikoak topatzen saiatu, dokumentuak miatu eta bertako adituekin elkarrizketak izango dituzte: arrantzaleak, arkeologoak, hizkuntzalariak, etnografoak, urpekariak.
Bestetik, gertaera historikoaren narrazioa marrazki bizidun-animazio bidez irudikatu dute.
Pertsonaia historikoak
Villafancako Martin, kapitaina. Donostiarra zen. Beste kapitain bat ordezkatzeko izendatu zuten eta horregatik ez zuen eskifaiaren onespenik. Ausarta eta arpoiarekin oso trebea omen zen. Zorigaiztoko udazken horren atarian, 1615eko irailaren 19an, Jon Grimsson Árneseko apaizarekin tratu baten bueltan eztabaida izan zuen eta lepotik zintzilikatuko zuela mehatxu egin zion Martinek. Zenbaitek diote gertaera horrek piztu zuela euskaldunen kontrako ehiza.
Ari Magnusson, sheriffa. Familia onekoa. Berak eman zien euskaldunei islandiar uretan ehiza egiteko baimena eta bera izan zen heriotzara zigortu eta haiek harrapatzeko tropa antolatu zuena. Beharbada arrantza egiteko baimena eman izana ezkutatzeko asmoz.
Jon “Laerdi” Gudmunsson, pentsalari autodidakta eta aztia. Jazotakoaren narratzaile fidagarriena. Berak egin zuen gertaeren irakurketa kritikoa bere herrikideen portaera ankerra dudan jarriz.
Peter, pilotua. Martinen itsasontzian agintean bigarrena, ez zen bere kapitainaz fio. Jon Laerdi eta Peter lagun on izatera iritsi ziren, komunikazio oso oinarrizko baten bidez. Bidaiak amaiera tragikoa izango zuela asmatu zuen.
GOGOAN ekoiztetxeak eta SUHAR arkeologiak elkarlanean aurkezten duten proiektua. Duela 400 urte Islandian erail zituzten 32 euskal bale arrantzaleen historiaren oroitzapena eta zabalkundea jorratzen ditu.
Dokumentala ikusgai:
Maiatzak 23: Deba. 19:00etan, Kultur Etxean.
Maiatzak 25: Mutriku. 19:00etan, Kultur Etxean.
Maiatzak 26: Zumaia. 19:00etan, Kultur Etxean.
Maiatzak 27: Beasain. 19:00etan, Usurbe Antzokian.
Ekainak 7: Donostia. 19:00etan, San Telmo Museoan.
Nazioarteko ordainpeko streaming plataformetan, Amazon Prime Video eta Netflix izan ziren lehenak euskarazko edukiak eskaintzen, eta orain Max gehitu zaie (2024 arte HBO edo HBO Max izan dena). Pantailak Euskaraz-ek azpidatziak moldatu ditu, eta EITBk bikoizketak eskaini, eta... [+]
2025eko martxoaren 10etik 30era Loraldia Festibalaren 11. edizioa ospatuko du Loraldiak, Trikua esnatu da lemapean. Programazio artistikoak proposamen anitzak eskainiko ditu Bilbon, diziplina ezberdinak uztartuko dira eta 100 sortzailetik gora bilduko ditu. Loraldiak jada... [+]
"Nazio gisa eskubideak aldarrikatu eta herri oso bat martxan irudikatzeko" deitu dute 2025eko ekainean Bilbon egingo den mobilizazioa. Euskal Herri libre eta kohesionatu bat osatzeko "denen artean eta elkar lagunduz" lan egin behar dela berretsi du... [+]
Gai tabu gisa marrazten da Euskal Herrian, baina munduan barna ez da horrela. Hizkuntz politikak ezin dira merkatu librearen logikan ipini, baizik eta kuotak edo kupoak ezarri behar dira. Beharrezkoak dira. Eta beharrezkoak dira daudenak betetzea, ez baititu inork betearazten.
Ikusgela proiektuak, hezkuntzarako ikus-entzunezko materiala lantzeko wikiekimenak, hirugarren ikasturteari ekin dio gaur. Orain arte 92 bideo argitaratu baditu ere, ikasturte honetan maiztasuna handituko du, astearte eta ostegunero bideo bat aterako du eta irailetik maiatzera... [+]
ARGIAko erredakzioaren eskutik, sei ikus-entzunezko proposamen.
Euskarazko ikus-entzunezkoen egoera kaskarrak kezkatuta dauka Katixa Agirre, hizkuntzaren normalizazioan ezinbesteko tresna direla uste baitu. Ahul ikusten du euskal literatura sistema ere, irakurlego txikia duela eta. Hizkuntza gutxituen arazoak denak.
Denbora laburrean plano aldaketa asko dituzten marrazki bizidunek, alegia erritmo azkarreko hiperestimulazio audiobisualak eragin negatiboa du umeen arretan, hainbat ariketa mental egiteko gaitasunean eta autoerregulatzeko ahalmenean, ikerketa batek ondorioztatu duenez.
Musikariaren lana musika sortzea eta jotzea da. Baina soilik hori? Irudiak eta sustapenak gero eta pisu gehiago dute alor gehienetan, eta musikariak ere ez dabiltza zurrunbilo horretatik aparte. Bideoklipa bilakatu da abesti edo disko bat kaleratzeko euskarri (ia) ezinbestekoa... [+]
Maiatzaren 18an, Gasteizen, egingo da mobilizazioa Aldatu gidoia euskararen alde lelopean. Kanpainan parte hartzen ari diren eragileek Eusko Jaurlaritzari eskatu diote euskararen aldeko politikak ezartzeko ikus-entzunezkoetan, eta EITBn beharrezko baliabideak jar ditzala... [+]
Donostiako Kursaal aretoan egindako ekitaldi batean aurkeztu du EITBk ostiralean Makusi, haur eta gaztetxoentzako euskarazko plataforma. Makusi.eus webgunean ikusgai dago jada, eta app ere ere eskuragarri dago. Doako haurrentzako euskarazko lehen plataforma... [+]
Cristóbal Balenciaga diseinatzailearen biografia kutsuko fikziozko telesaila egin du Moriarti hirukoteak, Disney+ plataformarentzat. Estreinakoa dute formatu horretan. Aitor Arregi eta Jon Garañorekin egin du hitzordua ARGIAk, Jose Mari Goenaga kanpoan baitzen,... [+]
Mundualdi honen soinu-banda osatzen duten abesti gehien-gehienek propio filmatutako irudiak izan ohi dituzte: bideoklipak. Musikariengandik oso gertu, ikus-entzunezko egileen belaunaldi gazteago batek lan horretan aurkitu du zineman edo telebistan ez duen hori: trebatzeko... [+]