Hiru edo bost milioi jende bizi dira 2015eko abendu honetan Estatu Islamikoak Iraken eta Sirian kontrolpean dauzkan eremu zabaletan. Ikuskizun dago egituratze politiko berria ondoko hilabeteetan norantz bilakatuko den hura desegiteko potentzia handiek antolatu duten ofentsibaren sutan, baina dagoenekoz esperimentuak hartu du munduak kontutan hartzeko moduko gorpuzkera.

Matthieu Rey irakasle frantsesak azaldu du Estatu Islamikoak bereganatutako eremuetan antolatu duen egituraketa. Unibertsitateko doktore gaztea, arabiera ikasia, Europar Batasunaren diru-laguntzaz Udaberri Arabiarrak ikertzen dituen WAFAW programaren barruan aztertu du gaia, gero “Aux origines de l’Etat islamique” artikuluan laburbildu duena.

Mendebaldearen amesgaiztoa bilakatu denez, EIren ezaugarri batzuetan arakatu dute hemengo hedabideek bezala ikerlariek: basakeriaren erabilera, tximistaren abiadan hedatzeko ahalmena, Ekialde Hurbila hankaz gora jarri izana, mundu osoko gazteak erakartzea... Aldiz, Reyk erreparatu dio islamistek mugimenduaren izenean aldarrikatzen duten horrexi: estatu izaerari.

Hasteko, dio Reyk, askok uste dutenaren kontra EIk ez ditu leherrarazi bi estatu klasiko, ez behintzat mendebaldarrok estatutzat jo ohi ditugun horietako bi. Bai Siria eta bai Irak XX. mende bukaeratik zeuden estatu moduan gain behera etorriak.

Biak datoz baathismotik. 1960ko hamarkadan, deskolonizazio urte haietan, Sirian bezala Iraken agintea Baath mugimendu nazionalista arabiar sozialistak hartu zuen. 1970.erako bi mugimendu berezitan etsaituak zeuden. Irak eta Iranen arteko gerra odoltsuak are gehiago urrundu zituen elkarrengandik, Siriak Iranen alde jokatuz.

Baina bietan, Matthieu Reyk elkarrizketatu dituen adituen arabera, agintari nagusiek antzeko jokabidez usteldu zituzten hasierako estatu moderno aurrerazale itxaropen haiek.

1970tik 1990 artean bi sistema politikoek instituzio bihurtu zuten ez-egonkortasun politikoa, suntsituz aurre egin ziezaieketen antolaketa politiko eta sozial oro. Saddam Husseinek Iraken eta Jafez al Assadek Sirian agintea beren pertsonengan zentralizatu zuten, fideltasun pertsonala ezarriz gizartean aurrera egiteko edo hondoratzeko lege. Ordainetan nork bere herrialdea taxuz egituratu gabe laga zuten.

Iraken apokalipsia lehertu zen  2003an AEBek inbaditu zutenean; Sirian 2011n herritarren matxinada lehertu eta laster gerra zibil bihurtzean. Estatu Islamiarra 2004an agertu zen Iraken, aurrez indarra hartzen ari ziren tribuen egiturak beretzako baliatuz. Baina David Petraeus jeneral amerikarraren estrategiak lortu zuen hura menderatzea. 2009rako Irakeko matxinada kontrolpean zeukatela uste izanda, Nuri al Maliki xiita agintean jarrita 2012ran AEBetako armada Iraketik irteten hasi zen. EIren bigarren erasoa antolatuko du Abu Bakr al Baghdadik eta berehala Siriara zabalduko.

Basailutzan antolatu  egitura anitza  

Matxinoei antzeko moduan erantzun diete Bagdadeko eta Damaskoko gobernuek: polizia eta armada erretiratu kontrolatzeko nekezak diren eremuetatik, disidentzia bihurtu barneko etsai, herritar multzo osoak kriminalizatu...

Justu horrek eman dio hauspoa Estatu Islamikoari, eskueran utziz gizarte atal osoak, lur eremu aginterik gabekoak. Eta 2013ko apirilaren 9an Irak eta Siriako Estatu Islamikoa ofizialdu zuen. Baina nola ari da estatu hori gorpuzten?

Hasteko, lurraldea kontrolatuz itzal egingo dion edozein aginte kanporatuta. Horretarako lurralde osoa dago check point kontrolez josia. Barneko poliziarik ezean, EIk kontrol horien bidez gainbegiratzen ditu jende eta salgaien trafikoak, Estatuaren ikur sinboliko ere badirelarik.

Baina kanpora begirako mugarri garbirik ez du Estatu Islamikoak. Ahalegin militarra etsaiak menderatu eta eremuak konkistatzean datzan arren, eten gabe aldatzen dira fronteak eta talde txikien arteko aliantzak, muga fisikoak ezartzea zaila da. Bestalde, EIk ez du nazioartearen onarpenik bilatzen, arerioen kontrako borrokak definitzen du. Baina Abu Bakr al Baghdadik agintzen duenetik, EIk bere menpe hartuei basailutza aitormena eskatzen die. Erdi aroa edo otomanoen inperioa berpiztu balira bezala, bideoek erakusten dituzte konkistatuko herrietako buruzagiak eta herritarrak banan bana agintariekiko morrontza onartzeko erritua betetzen.

Basailutza harreman honek betekizunak ematen dizkie bi aldeei, eta egokitzen da lekuan lekuko ezaugarrietara kasuistika zabalean. Adibidez, Deir el Zur hiri inguruetan Siriako Armada Askeko jeneral batek dilema hau zeukan: edo EIren kontrako borrokan segi galtzera kondenatuta, edo morrontza aitortu EIri. Jeneralak basailutza pertsonalki onartu zuen, kolpe berean EIren lekuko ordezkari bihurtuz.

Aldiz, Alepo inguruetan Ahrar al Sham mugimendukoak ziren gudari batzuek kalifa berriari obeditzea egin zioten zin, azken erasoan beren estatu goren osoa akabatu ostean. “EI –dio Matthieu Reyk– sare malgu bat da, bere geometria aldakorrean taldeek menpekotasuna edo obeditzea aitortzen dute, eta ordainetan eskubide multzo baten jabe egiten dira”. Zentroaren kontrola badirudi lausoagoa dela landa eremuetan, zurrunagoa hiriguneetan. Buruzagitzak gerra betean eguneroko bizitzako beharrak segurtatzearekin nahiko lan duenez, lekuko erakundeek sarritan lehen bezalatsu funtzionatzen segitzen dute, auzitegiek esate baterako.

EI zentralaren diru sarrerei dagokienez, ezaguna da horiek eskuratzen dituela lehengaien salmentatik –petrolioa batik bat–, eguneroko salgaien zergetatik eta gerrako harrapakinetatik.

Hala ere, estatu egituren eskema honek oroitarazten digun arren otomanoen inperioa, EIri munduan oihartzun izugarria eman dion komunikazioa marketin oso moderno batekin antolatuta dago. Zenbait ataletan, EIk sortzen duen komunikazioak antza gehiago dauka Gobernuz Kanpoko Erakunde baten estiloarekin, talde lokal bakoitza bere propaganda sortzen, denak elkarri oihartzun eginez sare sozialen ereduan…

Horra EI zango bat duela antzinako basailu harremanetan jarria eta bestea bai forman eta bai diskurtsoan ekintza publiko postmoderno bat sustatzen duen komunikazio txit berritzailean.