“Oskorriren jarraitzailea izan gabe, Oskorri neuregan daramat”. Imanol Epelde Etxepare Rapen hitzak dira, baina apika euskaldun askok –gazte eta ez horren gazte–, bere egin ditzaketenak. Jarraitzaile izan edo ez, 1972an jaio zenetik, belaunaldi batentzat baino gehiagorentzat talde erreferentzialenetakoa izan baita Oskorri, orotara 3.000 kontzertu eta 500 kantu inguruko ondarea landu ostean.

Maite Arroitajauregi Mursegori haurtzaroa datorkio burura Oskorri hizpide hartzean, utzitako arrastoa egun ere nabari duen arren: “Memorian hain presente dauzkadan kantuek –Hau da debilidadia edo Aita San Migel–, moduren batean eragina izango dute nigan, eta nire musikan”. Xabi Ubeda Baxiri, Jupiter Jon taldeko gitarra-joleari, Oskorriren hasierako diskoen azalak etortzen zaizkio aurrena, Anton Latxaren ahotsarekin batera. Hala ere, musikalki ez diotela eragin uste du: “Gurea beste rollo bat da: zerikusi gehiago du punka eta bestelako gauzekin”.

Zergatik erabaki du Oskorrik desegitea? Taldekideek ez dute adierazpenik egin nahi izan zioez, hala adostu zutelako azken birarekin hasi aurretik. Litekeena da denboraren perspektibarekin hitz egitea; baina esanguratsua da Natxo de Felipek 2013an Berrian egin elkarrizketan esandakoa: “Gu ez gaude bukatzeko asmotan. Egoera dago gu akabatzeko puntuan”.

Politikak eta polemikak

Oskorriren ibilbideak izan du momentu polemikorik. Euskaraz kantatzeagatik zentsura ezagutu ondoren, “espainolista” izendatuak izatera igaro ziren. Aipatu elkarrizketan argitaratutakoek ere hautsak harrotu zituzten, Euskal Herrian “kritika ideologikoaren eta atentatuaren arteko muga oso lausoa” zela esan zuen taldeko aurpegirik ezagunenak.

Egun politikak musikaria baldintzatzen duen galdetuta, Ubedak azaldu du taldean “egoera nahiko surrealistak” bizi izan dituztela. Umoretik kontatu du haien kontzertu batean gazte batzuk pankarta batekin sartu zirela “diruzaleak eta kapitalistak” zirela salatzeko. Gaur egun, baina, dena “irekiago” uzten dela uste du Epeldek: “Aldarrikapen soziala asko lausotu da letretan eta sortzailearengan; begirada anbiguoa nagusitu da garena deskribatzean eta salatzerakoan”. 

Politika egiteko modu asko daudela ñabartu du Arroitajauregik, erabaki txikietan gauzatzen direnak: “Diskoak argitaratzeko modua, prezioa, zuzenekoetan transmititutako energia, lanarekiko konpromisoa…”. Erabaki txiki horien bidez ematen dio Mursegok zentzu politikoa bere jardunari.

Transmisiorik ba ote?

Tradizioa birsortzeko ahalmen berezia aitortu izan zaio Oskorriri. Arroitajauregiren esanetan, “estilistikoki egongo dira folk-rock taldeak, baina ez dakit modernitatea eta tradizioa hain ondo uztartu duen talderik dagoen. Ibon Rodriguezi irakurri diot eta guztiz ados nago: kantu zaharrak berreskuratu eta propio egin zituzten Oskorrikoek, kantu zaharrei hitz garaikideak emanez eta testu zaharrei doinu berriak”. Ohiko jarduna ez duen arren, testu edo kantu zaharrak musikatuz egiten den transmisio lanari oso interesgarri deritzo.

Epeldek ikusten du Oskorrirekiko antzekotasunik bere sorkuntzan: “Oskorrik Bernart Etxepareren letrekin egindako disko bat du [Mosen Bernart Etxepare 1545, 1977] eta tradizioa gaur egunera ekartzen ahalegin handia egin du. Horretan aritu naiz ni ere, diferentzia batekin: folkean oinarritu beharrean, rapean eta musika elektronikoan oinarrituz”. Bere ustez, badira “hitz eta aire zaharrak doinu berriz  geroratzen” lekukoa hartu dutenak baina arazoa irismenean ikusten du. “Gaztean ez dagoena, nola iritsarazi?”. 

Belaunaldi gazteetako taldeek adin eta publiko ezberdinak bateratzea zailago izango dutela ikusten du Ubedak, egungo zenbait erreferentziak –Benito Lertxundi eta Mikel Laboa aipatu ditu– lortu duten bezala. “Baina nork daki?”.

“Gezur ikaragarria”

“Euskal kulturaren kontua gezur ikaragarria” dela adierazi zuen Berrian Natxo de Felipek, euskal sortzaile askok bizi dituzten baldintza txarren harira. Antzeko ildotik, euskal kultura “ataskatuta” ote dagoen ustea du Arroitajauregik: “Ez du aurrera egiten; garena ahaztu gabe eta daukagun ondarea zainduz aurrera egin behar dugu, eta ez dakit instituzioak horretarako prest dauden”. 

“Gaur egungo mundua guretik interpretatu behar dugu. Ezinbestekoa da ateak irekitzea garenari eutsiz”, dio Epeldek. Horretarako, esperimentazio guneak ireki behar direla uste du, ikertzeko. Hedapenik, ikerkuntzarik eta transmisiorik gabe sorkuntza “hankamotz” geratzen delako, bereziki, euskalduna moduko kultura batean. 

Sorkuntzatik bizitzeko hautuaz, Epeldek dio denik eta lanik onena eginda ere, ez dela inoiz “irakasle bat bezain eroso” biziko sortzailea. Etorkizunean pentsatuz bizi direnak sortzeko grina mugatua dutela uste du.

Hauxe da despedidia

“Nik dakidala, Oskorrik badoazela esan du baina ez zergatik. Kulturgintzako ardura duen zein joan da eurengana galdezka zer gertatu den, zergatik utziko dioten 40 urteko ibilbideari?”, galdetu du Epeldek. Sorkuntza norbanakoen borondatearen gain uzten dela kritikatu du, “elikatu eta mimatu” egin beharko litzatekeen arren, kulturak herria elikatzen jarraituko badu. 

Mursegok ere itauna bota du: “Zergatik ez gara gai izan Oskorri mantentzeko?”. Garaiak aldatu arren, zuzeneko musika entzuteko lekuak ugaritu direla eta, Donostian, esaterako, astebururo dozena bat kontzertutarako aukera dagoela azaldu du. Baina kontzertuetara musika entzutera baino, hurrengo egunean han egon zirela esateko joaten dela salatu du. “Oskorri programatzea garestia omen da, eta? Agian militanteagoak izan behar ginateke. Kultura ez da denbora-pasa, esfortzua suposatzen du, pertsona egiten gaitu, lekuan lekuko. Kulturak definitzen bagaitu, hobeto zaindu beharko genuke”.

Oskorrirentzat behintzat berandu dela dirudi. Hauxe da despedidia izenarekin egin duten agurreko bira azaroaren 22an amaituko dute, Bilboko Arriagan.