Azala hazi
Fruitu sasoi betea bizi dugu. Jan sasoi bikaina. Energia koloretsua orain adina noiz jaten dugu ba? Sasoi honen tankerakoak, urtea joan eta urtea etorri, etengabe garatu eta berritu daitezen haziak zaindu behar. Hazia fruituan babestuta dator. Barruko hazia heltzen den eran fruitua bere eginbeharra galtzen hasiko da eta alferrik galtzen. Ez alferrik! Fruitua helduta dagoen seinalerik nabarmenena barruko haziaren heldutasuna da. Fruituak usteltzerako bideari ekin dio, haziak bizitza sortzeari...
Haziak bere bidea behar bezala bete dezan, egokiena naturan egingo lukeen bidea egitea da. Hau da, zuzenean lur eman eta lurrari eman. Edo animaliaren batek jan eta bere digestioko beratzetik pasarazi lurrari eman aurretik.
Heldutako hazia beratzea eta lur artean “ibiltzea” ez da alferrikakoa. Haziaren heldutasunaren adierazle nabarmenena azala da. Azalak kolorea hartua eta gogortua behar du. Haziak azala zailtzen du, gainera datorkion neguan, gorrienetan beltzena izanagatik, irauteko gai izan dadin.
Gero udaberrian haziaren ernamuina hozitu dadin, azal hori bigundu egin beharko da. Neguak, arrastan edo gozo-gozo ukitutako lurrak, animaliaren urdail-hesteetako pasadizo azidoak... Denek beratze horretan lagunduko dute. Azala beratua, bigundua, harramaskatua, karrakatua, lixatua, jana egongo da; udak eta udazkenak zaildu zuten azala ederki samurtua harrapatuko du negu-udaberriko ernaldiak. Azala samur, ura erraz sartuko da. Urak kanpoko berri emango dio haziari. Hark pilatutako erreserbak dantzan jarriko ditu eta hoziaren edo ernamuinaren eskuera jaki gozoak ekarriko. Ernetzean sustraia lurraren aldera luzatuko da eta ondoren kimua argiaren aldera. Sustraiak elikagaiak bilatuko ditu, kimuko hostoek airea eta argia. Sustraije-hostaje sistema moldatu bitarte horretan behar duen janaria da haziaren erreserba. Horiek biak lanean jarri ordurako landare berria burujabe da. Ez gu animaliok bezala, bizitzeko beste bizidunen bat jan beste atarramenturik ez dugu.
Egunak gauari gaina hartzen dio udaberriko ekinozioarekin. Aurten martxoaren 20an gertatu da, 22:59an, udaberriaren atea irekiz. Eki aurrizkiak gauza bera esan nahi du. Ordura arte gaua luzeagoa zen. Egun hartan egunak eta gauak hamabina ordu izan zituzten. Ordutik eguna... [+]
Eguraldia aspaldian dugu hizpidean jarria; klimarena, ordea, berri samarra da. Klima aldaketa zer den argitu behar handirik ez dago. Paisaia zer den azaltzea bai, horren premia gorriagoa da. Puri-purian dago klimaren aldaketaz hitzaldi, mahai inguru edota nazioarteko... [+]
Fruituak bildu eta dolarerako bidean jartzeko sasoia da. Udarea (Pyrus communis), sagarra (Malus x domestica), mahatsa (Vitis vinifera)... Bide motz eta azkarra dirudi baina makina bat itzulinguru eta hauen saihesbide landu behar dira fruitua muztio eta muztioa edari alkoholdun... [+]
Euskal Herrian nekazaritza etengabeko kolonizazioaren historia da. Toki guztietan bezala. Lehen lantzen ez zen lurra lugorritu; lehen ereiten ez zen uzta erein; lehen jaten ez zena gozatu. Dena beste nonbaitetik ekarria. Historia horietako asko idatzi dituzte nonahi laboreek;... [+]
Laboreekin egiten diren ardoetara itzuliz, ezker-aihena (Humulus lupulus) kontserbatzaile eta dasta mikatzaren eransle dute. Laboreak eta ezker-aihena uztartzeak makina bat zurrustada gozo sortua du, kurka-kurka, batik bat garagardoaren herrialdeetan. Lagun batek azaldu berri... [+]
Gure etxean ezker-aihena izenarekin ezagutu genuen (Humulus lupulus). Izan ere, makina bat ezker-aihen landu da gure herriko errioaren erriberatan, garagardogintza hedatu zenarekin batera. Otsaihena, zerbeza-lorea, zerbeza-landarea, bier-belarra eta ezker-belarra ere deitzen... [+]
Udaberriak ekarri dit gaia sudurraren aurrera. New Yorkeko ikerketa gune desberdinetan lan egiten zuten C. Bushdid, M. O. Magnasco, L.B. Vosshall eta A. Keller zientzialariek 2014ko martxoan “Science Magazine” sonatuan argitaratu zuten artikulu batek zalaparta polita... [+]
Urte arteko egun xelebreak amaitu dira, lurretik sortutakoetatik jan eta edan batean osatzen diren egunak. Hobebeharrez, onenetik onenera janedan ere. Ustez. Kaba eta xanpain botila astunak erraz dantzatzen dira. Gaur egun askotarikoak badira ere eskuera, lehen beste upeleko... [+]
Egin du izotzak berea: azioa, txarkeria. Aspaldian ikusi gabeko izotz zuri galantak izan ditugu apirilaren bukaeran. Sator-lana baina agerian, inongo lotsarik gabe: azerikeria. Ikaragarria bota du Euskal Herriaren hegoaldean.
Mila gau eta bat gehiago ipuin sortaren antzera, azken 22 urteetako mila artikulu eta bat gehiago hauen kontakizuna aitaren batean igaro zait. Txoko honetan Gerezi sasoi aparta izenburua zuen lehen artikulu xinple hura idatzi zuen umemoko hari, Persiako ipuin sorta horretako Nur... [+]
Maiatz ederrari ekin diogu. Konturatzerako bero sapa azaleratzen diguten urteko egun luzeenetan gara. Urteko gau motzenak izango dira orduan, baina ikuskizun paregabea eskaintzen dutenak. Ez naiz ari jai txolinenei adarrak ipintzen dizkieten su-festa zalapartatsuez. Isilagoak... [+]
Uhaga edo ponpa izugarriak dira landareak. Zuhaitz handiak, zer esanik ez. Metro eta erdiko gerribuelta duen pago (Fagus sylvatica) batek egunero 400 litro ur behar ditu metabolismoari eusteko. 400 litro ur aurkitu behar ditu non edo han; sustraije ikaragarria garatzen du ur... [+]
Estimatzeko intentzio osoarekin sagardo botila bat ireki, edalontzia sudurrera hurreratu eta botila itxita izan duen tortotxaren usaina hartzea, horixe infernua!
Sekulakoa iruditzen zait aurtengo negua jo eta eskaintzen ari zaigun kolore sinfonia. Eguraldi xelebreagatik ote? Epel gozotik izotzera; lehorte punttutik uholdeetara. Ala neroni nabil halatsu, eta aurten begi berriak ditut...
Kosmopolita da getozka, Portulaca oleracea. Munduan barrena hara eta hona hedatu dugu, jakinaren gainean edo azpian, eta toki askotan ondo bizi da. Noranahitarra da, eta edonon nonahikoa. Dakigun guztia bezala, ez dakigu oso ondo nongoa den. Landareez ari garenean, ikaragarrizko... [+]