2015ean bai, azkenean Donostiako Tabakalerako makinak dena emanda hasiko dira lanean: irailaren 11n zabalduko ditu ateak publikoarentzat, bost axola egun horretako asturu txarreko efemerideak. Kointzidentziak hor bukatzen ez diren arren: hain justu, bi hegazkinek New Yorkeko dorreak jo zituzten urte berean hasi zen tabako fabrika kulturgune bihurtzen hasteko ibilbide nekosoa. Hamalau urte pasa dira Donostiako Udalak, Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Eusko Jaurlaritzak eraikina berreskuratzea adostu zutenetik. 2004an erosi zuten edifizioa eta hasi ziren proiektua definitu nahian. Geroztik kontuak eman dituen bueltak esplikatzeko, aldizkari honen orrialde guztiekin ez genuke aski. 2007ko ARGIA batean irakurtzen zaio orduan proiektuko zuzendari zen Joxean Muñozi: “10 urteko epea batez bestekoa da horrelako proiektu bat martxan jartzen denean. (...) Dirua publikoa bada, are konplexuago da”. Ez esan inork ez zuenik abisatu.

Itxarongelako denbora amaituta, dena ez da kolpean etorriko, pausoka hasi dira Tabakalera izango dena jendaurrean aurkezten. Ateak ireki baino 10 egun lehenago kulturgune berriko “ekosistema kulturala” presentatu zuten, oraingoz parte hartzea konfirmatu duten erakundeetako ordezkariekin. Zinemaldia, Etxepare Institutua, Zineuskadi, Euskadiko Filmategia eta Kutxa Fundazioa izango dira tabako fabrikako maizter, eta horiekin batera Donostia 2016 ere azaldu zen kazetarien aurrera, nahiz eta ez duen fisikoki Tabakaleran lekurik hartuko –Easo kaleko suhiltzaileenean laketuta dago Kultur Hiriburua–.

Agerraldiko hitza: sinergia. Eraikin berean elkartzea baino gehiago nahi dutela diote, proiektu amankomunak sustatuko dituztela Tabakalera edukiz betetzeko. Hori bai, oso izaera diferenteekin eta egoera nahiko desberdinetan iritsi da bakoitza Egiara. Lehen kolpean, Euskadiko Filmategiak dirudi etxez aldatzearen onuradun nagusia: aspalditik dauka zaharberritzeko beharra, artxibo bat baino askoz gehiago ez izatetik –eta ez oso erosoa, bertan lan egin behar izan duten ikertzaileek diotenez–, lau hamarkadatan bildutako ondarea publikoarentzat programatzeko modua izango du hemendik aurrera, beste herrialde batzuetan egiten duten moduan –Kataluniakoa izan daiteke gertuko adibide bat–. Filmategiko zuzendari Joxean Fernandezek “bigarren jaiotza” gisa deskribatu du Tabakaleran hasiko duten fasea.

Hilaren 18an abiatuko den 63. edizioan bertan probestuko ditu eraikinaren aukerak Zinemaldiak. Zabaltegi saileko filmak ikusi ahalko dira bertan, eta festibalaren bulegoak ere hara eraman dituzte, jaialdia martxan dagoenean lehengo egoitzan, Victoria Eugenia antzokian, lekua erreserbatuta duten arren. A priori, nazioarteko zinema jaialdiak filmategiarekin eta Zineuskadirekin elkarlanean bide berriak urratzeko aukera izan dezakeela dirudi, ikus-entzunezkoen triangelua osatuz. Zinemarekin lotutako ekintza osagarriak izan daitezke azalera berriaren aukeretako bat.

Ahokatzeko zailak diren piezak

Bestelakoa da Etxepare Institutuaren eta Kutxa fundazioaren egoera. Euskal kultura atzerrian hedatzeko misioarekin jaio zen erakundea da Tabakalerako bizilagunen artean ibilbide laburrenekoa, azken lau urteetan ipar argirik gabe lan egin du, bereziki alor akademikoari garrantzia emanez; eta erakundearen beraren atzerrira begirako ikuspegiak zalantzak sortzen ditu Donostiako eraikinera hurbiltzen den herritarrari eskaintzeko edukiko dutenaz. Aizpea Goenaga Etxepareko zuzendariak El Diario Vasco egunkariari egindako adierazpenetan esan zuenez, orain arte euskal kulturaren “joaneko bidaiak” zirudien garrantzitsua euren jardunean, baina Tabakalerak “itzulerakoa” ere kontuan hartzeko aukera emango die. Nola, zehazteke dago.

Azkena baina ez herrena, Kutxa Fundazioa: 13 milioi euroko ekarpenarekin sartu da Tabakaleran eta azalera inportantea hartu du eraikinean, laugarren solairua. Urte askotako tradizioa daukaten Kutxa Ikasgelek beteko dute leku hori. Azken urteetan Igeldon antolatzen duten musika festibalaren bidez ezaguna egin den Kutxa Kultur marka indartzeko ere probestuko dute edifizio berria. Beste erakundeekin sinergietarako prest daudela adierazi du Carlos Ruiz Kutxa Fundazioko presidenteak, baina programazioan bere erakundeak daukan “berezko pertsonalitatea” nabarmendu du prentsarekin hitz egin duenean.

Lokal enblematiko pare bat saldu ondoren iritsi dira Tabakalerara: Donostiako Bulebarreko aretoa –orain Burger King bat– eta Arrasate kaleko zinema gela. Aste honetan estreinatuko den eraikinera aldatuta eta eskaintza kulturala bertan kontzentratuta, Kutxak asko irabaz dezake mota honetako jarduerek gizartearen aurrean ematen duten legitimazio sinbolikoan. Besterik da, hori lortzeko bidean kulturarako pentsatutako ondare publikoa nola pasa den esku pribatuetara bestelako eztabaidarik gabe.