Parisko Bake Konferentzian Frantziako esparru politiko ia guztia bildu zen, eta baita giza eskubideen alorrean eta nazioarteko bitartekaritza lanetan ari den ordezkaritza zabala ere. Espainia, Frantzia eta ETAri armagabetzea, biktimak eta presoen esparruetan urratsak emateko eskaria egin zitzaien.

Humanitario tituluz jantzi zen Frantziako Asanblea Nazionalean egindako bilkura, baina Frantziako gunerik politikoenean egin zen berau eta pentsatzekoa da Parisen izango dela plaza samurragorik halako ekitaldi bat bideratzeko. Baina han egin zen eta Espainiako eta Frantziako gobernuei egin zitzaien eskaria, bi estatuetako eguneroko jardunaren agintaritza politiko nagusienei.

Pentsatzekoa da Euskal Herriko bake prozesuan eduki politikorik negozia ezin daitekeelako deitu zitzaiola humanitario, etorkizuneko balizko elkarrizketei bide diplomatikoa errazteko, baina humanitariotik oso harago doan bake prozesua da euskal gizarteak behar duena. Beste kontua da, lehenik eta behin pertsonen sufrimendua bideratu behar dela. Hori delako gizatasunezkoa, eta horrek ahalbidera dezakeelako sakon hitz egitea arazo politikoaz, azken finean gatazka honen gurpila motore politiko batek mugitu duelako. 

Zalantza gutxi dago ETAren fenomenoa politikoa dela, eta honek ez du ez justifikatzen ez zilegiztatzen bere jarduera armatua, baina bai kokatu. Behin hori onartuta, bestelako kontua da izaera politiko hori zein koordenatatan kokatzen den 2015ean eta horrek zer esan nahi duen bakoitzarentzat.

Hor hasten da oraindik euskal gizartean sakon ematen ari ez den elkarrizketa, ez instituzioetan, ez eragile politikoen artean eta ezta herritarren artean ere. Eta badirudi oinarrizko koordenadak hauek direla: ETAk borroka armatua modu aldebakarrean utzi du, gatazka horretan sortutako ondorioak konpondu behar dira eta euskal gizarteak protagonismoa behar du berak pairatu duen arazoaren konponbidean.

Ondorioez jardutean batez ere biktima eta presoen esparruaz ari gara, baina bake prozesua ezin da horretara mugatu, iraganaz eta memoriaz hitz egitea ezinbestekoa delako, bai egungo bizikidetzaren oinarriak finkatzeko bai etorkizunean horrelako egoerarik errepika ez dadin. Elkarrizketa hori zintzoa bada, hitz egin beharko da sufrimendua gainditu eta pertsonei eragiten dieten egoera zehatzei buruz, baina baita ere gatazkaren kontakizunaz, biolentziaz, zilegitasunaz, terrorismoaz, eskubideez, zuzenbide estatuaz, Euskal Herriaz, Espainiaz, Frantziaz…

Horiek guztiak egon dira azken mende erdiko Euskal Herriaren historian eta egin liteke gorde edo azalerazi. Gizarte gisa teraupetikoki egokiena zer den ez da zalantzarik, azaleratzea eta hitz egitea.

Espainian ez dago argi oraindik, baina euskal gizarteak, galdetzen zaioenean, argi samar ditu kontuok: elkarrizketaz bideratu behar da hori guztia. Kontua da, elkarrizketa bideratu behar duten aktore nagusiek ez dutela nahi edo ez dutela asmatzen.

Orduan, elkarrizketa desblokeatzeko zer da garrantzitsuena? Etengabe Madrilek –orain PPk, gero…– edo ETAk egingo dutenari begira izatea edo euskal instituzioek erabateko protagonismoa hartu eta bake prozesua bideratzea?

Korapilo batzuk elkarrizketa beroaren baitan bakarrik askatuko dira, ez hauek isilaraziz eta gordez, ez gizartea ahanztura faltsuetara eramanez. Gizarteari protagonismoa eman behar zaio eta hori, batez ere, euskal instituzioen lana da. Udal eta foru hauteskundeen ondoren sortutako giroak hori 2011n baino hobeto egiteko egoera utzi dute. Baliatu beharko litzateke abagunea.

Euskal preso politikoen munduan, adibidez, eztabaida azaleratzen ari da. Amnistia kontzeptuaren inguruan, presoek gatazka honetan zein izaera duten, nola eman behar den haien kaleratzea, gizarteak zein funtzio bete behar duen... Hori guztia islatzen da azken asteetan argitara eman diren hainbat gutunetan. Eztabaida hori bake prozesuan kokatu eta berau laguntzea da alde guztietatik egin daitekeen ekarpenik eraikitzaileena. Eta berdin bake prozesuaren gainerako alor guztietan. Azaleratu, erraztu, lagundu eta gizarteratu. Horra bidea.