Gizabanakoon egunerokotasuna monotonoa izatetik frenetikoa izatera pasatu den honetan jendeak balazta zapaldu eta berezko erritmoetara bueltatzeko beharra dauka. Hala, ongizateari, ekologiari eta kirolari lotutako turismoaren gorakada ulertzekoa da. Zuiako Kuadrillako herri eta auzoetan pertzepzioak, denborak eta distantziak aldatu egiten dira, eta, bide batez, erritmoak ere bai. Sarri, ihesaldiaren arrakasta, poliki bezain astiro urratsak ematean datza.

Ongizatea abiapuntu

Eskualdean hedatu den ostalaritza eskaintzaren oinarrian bertako produktuak eta bertakoen eskua dago. Jatetxe, sagardotegi, erretegi eta ostatu ugari daude inguruan, eta horien ezaugarri komuna bailaran hazitako barazkiak eta haragia dira.

Horren erakusle da Aramaioko Untzilla auzoko Uxarte Nekazal Turismoa. Bertako Gotzone Larrañagaren hitzetan “familia giroa eta ingurune zoragarria” dira bisitariak erakartzeko amua: “Gosaria eta afaria ematen dugu gure baratzeko elikagaiekin. Ogia, bizkotxoak eta mermelada egiten ditugu. Hemengo gaztagile bati hartzen diogu gazta eta Aramaioko eztia ere eskaintzen diegu Uxartera datozenei. Afaritarako baratzekoez gain bailarako produktuak dira nagusi. Baserri txiki bat ere badugu. Animaliak eta garaian garaiko produktuak hurbiltzen dizkiegu bezeroei eta ondoren jango dituzten jakiak batzen uzten diegu. Ogia lehengo erara egiten dugu etxeko legamiarekin eta egurrezko labean”.

Osasuna bidelagun

Zuiako Kuadrilla hego-mendebalderantz zeharkatuta iritsiko gara Aramaiotik Lukianora, Gorbeiaren magalak inguratuz. Bertan dugu zain Casa Lafuente landetxeko Amada Lafuente. Lehengo baserriko bizitza gaurko herritarren eskura jarri nahi izan dute, ohikoagoa izaten ahal den turismo eskaintzari balio erantsia gehituz: “Familia ondareari bueltan emandako ordaina da Casa Lafuente. Ingurune berde-berde batean dago, basoz eta mendiz inguratuta. Entzun daitekeen soinurik zakarrena zintzarriren bat edo zaunkaren bat da, eta hori bilatzen du hona datorrenak, lasaitasuna, sosegua, baretasuna...”. Osasuna berreskuratzeko helburuarekin gero eta jende gehiago hurbiltzen dela aitortu digu Amadak.

Gozamena helmuga

Elosu, Aramaio, Bitoriano, Lukiano, Ondategi, Maurga eta Murgiako erlezainek ekoizten duten Gorbeiako Eztia ezagutzea merezi duen produktua da, onuraz betea. Murgiako Ezti Museoan jaso daiteke tradizioaren berri. Idiazabal Gaztak hamar bat ekoizle ditu eskualdean. Nafarrate, Inoso, Goiuri, Abornikano, Etxebarri-Ibiña eta San Pedroko baserrietara joan daiteke berau dastatzera, eta Aramaion, Barajuen eta Oletako gaztandegietara. Eskualdeko ogi, euskal pastel, turroi eta bestelakoak ere aipatzekoak dira, bereziki Aramaioko Euzki okindegia eta Murgiako Echebarria, Gopegiko Artzegi, Izarrako Urtaran edo Zarateko Blanca Antoñanarenak.

Garagardo naturala ere ekoizten da kuadrillan. Baias du izena eta Gorbeiako mendigunean sortzen den Baias errekako urarekin egiten da, Urkabustaizko mikrogaragardotegi batean. Aramaioko bailarako sagarrondoetako emariarekin, aldiz, sagardo eta sagar zuku naturala egiten dute beste produktore batzuek.

Begoña Fresnedak eta Jon Zuazok, Nafarrateko Gaztaren arduradunek, egurrezko eta lore lehorrezko eskulanak ere egiten dituzte; zinkezko platerak, pitxarrak, lorontziak... Kremak ere bai. Nuria Conesa (Nuna) Artisautza Sari Nazionala jasotakoa da. Domaikiako lantegitik mundu osora esportatzen ditu feltroarekin eta latxa ardien artilearekin eskuz egindako pieza berritzaile eta apartak. Loor Artisautza, Aramaioko bailaran inspiratzen da eta larrua eta makramea lantzen ditu.