Ura ardo bilakatu zenekoa
Aztia, ardoa, kateak eta zortzi puntadun izarra, ez da uraren arrastorik ageri Bargotako armarrian, baina jakin badakigu ura izan dela herri honen ardatza, urak ezarri baitzituen udalerriaren mugak Bargota herri bilakatu zenean. Torres del Ríotik iritsi gara Bargotara, neguan egin dugu txangoa baina urteko edozein sasoitan bisitatu daiteke aztiaren herria. Pablo Antoñanak literaturara ekarri zuen Joarreko Errepublikan gara eta ez gaude bakarrik.
Udaletxeko Plazan utzi dugu autoa, herriak badu zer bisitatu, eraikinik ezagunena jauregi barroko bat da, Ganuzatarren Linternako etxea, baina ura dugu helburu, ibilbidea herritik bertatik hasiko dugu Gorañoko bidea hartu eta Mariñanas errekaren erretenera jaitsiko gara. Bargotako Udalak berriki seinaleztatu ditu Arbantako ubidearen hamalau kilometroak, Goraño herri hustua Ebro ibaiarekin lotzen dutenak.
Bargota Vianako auzo bat zen Arbantako sistema hidraulikoa eraikitzen hasi zenean. XVI. mendearen bukaeran hasi eta XVII. mendearen hasieran amaitu ziren eraikitze lanak, ekuazioa garbia zen: ura nola eraman ipar euritsu (1.000 mm) eta malkarretik hego lehor (500 mm), oparo eta zelaira. Iparrera, Gorañora joko dugu. Mariñanas errekaren eskuin aldean lonbardiar makalen zerrendak lan hidraulikoaren bidea salatuko digu ibilbide osoan.
Lau mende iraun duen sistema
Goraño herri hustuan topatuko dugu lehenbiziko egitura, uhate bat. Ura desbideratzeko lana egina, ubidea hondeatu behar izan zuten Bargotakoek, baina ez ziren bi horiek sistema hidraulikoaren egitura bakarrak, beherago presagain bat topatuko dugu, horrek sorturiko urmaela 5.000 metro kubo biltzera iristen zen, eta presagainak bazuen ur emaria erregulatzeko sistema bat.
Lau mende igaro dira sistema hidrauliko hau martxan jarri zenetik eta berriki arte erabili izan da, azkeneko ur enkantea 1967an egin zen. Arbantako ubidean ingeniaritza lana bezain garrantzitsua dugu ura erabiltzeko ordenantza. Hasieran txanda sistema bat hobetsi zuten, eta XIX. mendearen erditik aurrera ura enkantean jartzen zen. Menturaz independentziak zerikusi izan zuen arau aldaketa honetan, izan ere, 1818an Bargotak Vianako auzoa izateari utzi zion.
Ardoa xede
Ura ardo bilakatzea zuten helburu, mahastien aldi begetatiboa martxoan amaitzen da, mahastiak Gorañotik ekarritako urarekin ureztatzen ziren eta martxoko ura zen garestien. Arbantan gara, Errioxako ardo ekologiko on baten sorburuan, eremu zelaian ur-tanga bat nabarmentzen da, nekazariek ura bertan zuten eskura, ez zuten herriko iturritik soberazko zamarik garraiatu behar, alferrikako lanik ez nekazarientzat, horren lekuko dugu ere arestian ubidetik hurbil ikusi dugun dolarea, pasa den udan antzeman zuten, ezponda baten gaineko harria probesten zuten mahatsa ardantzean bertan mama bihurtzeko, ahalik eta arinen bueltatu nahian herrigunera. Itzultzeko tenorea heldu zaigu, baina aurretik azpiko latsagian pausatu gara, uda amets iturritik edan dugu.
Autoa utzi dugun tokitik Nuestra Señora del Poyo ikus daiteke. Beste baterako utziko dugu ermita ondoko zelaigunea bisitatzea. Lehenengo karlistadan bertan egiten zen presoen trukea karlista eta liberalen artean. Horiek Joarreko Errepublikan horren ohikoak diren istorio karliberalak dituzu.
Zugarramurdiko herritarrekin batera 1610ean Logroñon epaitu zuten Joanes, baina Vianako Endregoto sorgina ez bezala aztia libre atera zen prozesu hartatik. Joanes aipatzen duten agiri gutxi ezagutzen ditugu, alta, Bargotan eta inguruko herrietan anitz dira ahoz transmititu diren istorioak. Bargotako Joanes hila zen Arbantako ubidea martxan jarri zenerako, baina eraikitze lanak aztia bizi zelarik egin ziren. Nekromantea izan al zen Arbantako ureztatze sistema diseinatu zuena? Barkatuko al didate lizentzia literarioa urmael bat betetzeko adina izerdi bota zuten orduko jornalariek! Bargotakoek ez dute aztia ahaztu, aurten ere uztailaren erdirako Sorgintza Astea antolatu dute. Bi ekitaldi nabarmendu ohi dira, Joanesen bizitza gogoratzen duen antzezlana eta sorgintza azoka. Diotenez azokak ez du paperik, eta ez da edaberik falta Nafarroako Bargotan.
“Talde kriminal antolatua izatea” eta “derrigortze eta bortxa delituak egitea” leporatu diete, 2021ean Lekarozen Aroztegiko obrak geldiarazteko egindako kanpaldiaren harira.
2.700 euroko isuna ere ezarri dio Espainiako Auzitegi Nazionalak. Otsailean atxilotu eta inkomunikatu zuten, Twitterreko zenbait argitalpeni lotuta. Manifestazio bat izango da larunbat honetan Iturmendin, errepresioaren kontra eta adierazpen askatasunaren defentsan.
Uztailaren hasieran izendatu zuen Unescok Iratiko basoa biosferako erreserba. Aezkoako Lehendakari Carlos Buenok goraipatu egin du pausu hori eta uste du baliagarria izanen dela eremua babesteko eta populazioari eusteko.
Iruñeko alkateak balorazio positiboa egin badu ere, nabarmendu du 24 eraso erregistratu eta 23 pertsona atxilotu dituztela. Baionan ere, bestetan hamaika eraso salatu dituzte.
Larunbatean egingo dute San Martin Harriaren inguruan 600 urte baino gehiago dituen ohitura eta aurten emakume alkateentzako jantzi erronkariarrak prestatu dituzte, orain arte gizonezkoentzako baino ez baitzeuden.
Iruñerrian ondo ezagutzen dute, baina ni neu txundituta geratu nintzen Ana Laura Duarteren janari-instalazioak ikusi nituenean, lehenik Iruñeko Ziudadelan eta handik astebetera Uharteko parke batean, ekainaren erdialdean. Instalazio efimeroak izan ziren biak ala... [+]
Otsailean atxilotu zuten Iturmendiko pertsona bat, eta bi urte eta erdiko espetxe-zigorra eskatzen dute bere kontra, sare sozialetako zenbait mezu direla-eta. Uztailaren 16an epaituko du Espainiako Auzitegi Nazionalak.
German Rodriguez eta Joseba Barandiaran omendu, eta langile mugimenduaren alde egindako lana txalotu dute Iruñean. Palestinari ere elkartasuna adierazi diote, sanferminetan urteroko zitan Iruñean.
Udaltzaingoak gizon bat atxilotu du larunbat honetan Tuteran, emakume bati sexu-erasoa egitea egotzita. Emakumeak Poliziari deitu zion laguntza eske gizona jarraika zuelako.
Iruñerriko mugimendu feministak elkarretaratzea egin du uztailaren 7an, bezperan izandako lau eraso salatzeko. Berriozarren eta Tuteran bi gizon atxilotu dituzte sexu abusuengatik.
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Adimen artifiziala denen eskueran jartzearekin, multinazional teknologikoek cloud datu zentro erraldoiak eraikitzeko planak ugaritu dituzte. Ekipamendu informatikoz betetako mega-fabrikon aztarna ekologikoa ikaragarria da: elektrizitateaz gain, milioika litro ur behar dute euren... [+]
1991n zauritu zuen larri ke pote batekin Espainiako Poliziak Iruñean eta 31 urte ondoren lortu du instituzio publiko baten aitortza biktima gisa. Espainiako Gobernuak ere kalte-ordaina ordaindu behar izan zion, baina ez da kasuagatik poliziarik zigortu.