Antton Troitiñok 24 urte pasatu zituen Espainiako espetxeetan eta 2011ko apirilaren 13an utzi zuen aske Auzitegi Nazionaleko Zigor Arloko Hirugarren Aretoak. Alfonso Guevara, Guillermo Ruiz Polanco eta María de los Ángeles Barreirok osatzen zuten epaimahaia.

Libre geratu diren etakide historiko askorekin bezala, Espainiako hainbat esparrutik oso kritika gogorrak egin zitzaizkion Auzitegi Nazionalaren erabakiari, batez ere biktimen elkarteetatik eta PPtik. Bere kasuak berriz ere argi adierazten du Espainiako Gobernuak egin ahalak egiten dituela hainbat presoren inguruan akusazioak sortu eta berriz espetxeratzeko.

2011ko apirilean Espainian sortu zen ekaitz mediatikoa erabakigarria izan zen bere askatasuna agindu zuten epaile berberek astebete geroago berriz espetxeratzea eskatzeko. Ordurako, aldiz, Troitiño alde eginda zegoen. 2012ko ekainean atxilotu zuten Londresen eta espetxeratu. 2013ko urrian, ordea, Parot Doktrinari buruzko epaia eman zuen Estrasburgoko Auzitegiak eta, horren ondorioz, Erresuma Batuko justiziak baldintzapeko askatasunean utzi zuen presoa.

Espainiako agintariek, ordea, ez zuten amore eman eta atxiloketaren unean iheslariari atzemandako dokumentazio faltsua dela eta, berriz ETAn sartzea leporatu zioten. Horregatik, eta Auzitegi Nazionalaren aginduz, 2014ko otsailaren 13an ostera atxilotu zuen polizia britainiarrak. Egun bat geroago baldintzapeko askatasunean utzi zuten.

Hilaren 14koa izan da Espainiak bere aurka egiten den hirugarren estradizio eskaera. Baiezkoaren ondoren, orain bere abokatuek helegitea jarriko dute eta berau zertan amaitzen den ikusi beharko da.

Espainian libre utzi zutenekoa

2011ko apirilean Troitiño libre geratu zenean Espainiako Brunete mediatikoa martxan jarri zen, oraingoan Auzitegi Nazionaleko Zigor Arloko Hirugarren Aretoaren aurka. Honakoa zioen Federiko Trillo PPko Justizia eta Barne arduradunak: “Lotsagarria da espainiarren eskubideak bermatu behar dituen Konstituzio Auzitegia etakideen eskubideak bermatzen jardutea”.

Antonio Basagoiti orduko EAEko PPko lehendakaria zehatzagoa izan zen: Troitiño libre uztea “guztiz lotsagarria da” eta Gobernuak “dena delako bidea topatu beharko luke” etakidea espetxera itzul dadin.

Libre utzi zuteneko mamia behin-behineko espetxe zigorra betetzeari buruzko arauen interpretazioan zegoen. 2008an Konstituzio Auzitegiak erabaki garrantzitsua hartu zuen behin-behineko espetxealdiaz, beti ere zigor bat baino gehiago dagoen kasuei eragiten diena. Auzitegiak ebatzi zuen bigarren –edo hirugarren, laugarren…– zigorraren behin-behineko espetxealdia, guztira bete beharreko espetxe zigorretik kenduko zela. Eta behin-behinean betetako zigor egun bakoitzeko beste bat emango zuen Zigor Kodeak, presoak behin-behineko espetxe egoeran jaso ez zituen onurak konpentsatzeko.

Epai horretan oinarritu zen Auzitegi Nazionaleko Hirugarren Zigor Aretoa 2011ko apirilean Troitiño libre uzteko. Egiazki, euskal presoak 32 urteko espetxealdi ofiziala bete zuen, guztiz ezohikoa bada ere bere behin-behineko espetxealdia 8 urtekoa izan zelako. Apirilaren 13 batean hartu zen erabaki hori, baina aldi berean, Auzitegi Gorena ari zen erabakitzen gai berari buruz eta martxoaren 28ko data zuen epaian Gorenak guztiz kontrakoa esan zuen: behin-behineko espetxealdia zigor bakoitzetik kendu beharko zen hauek bete ahala.

PPren gobernuak ere buruan zuen 2008ko Konstituzio Auzitegiaren epaia eta 2010ean Zigor Kodearen 58.1 artikulua erreformatu zuen, argi adieraziz behin-behineko espetxealdia zigor bakoitzetik kenduko zela eta ez zigor osotik. Zein zen arazoa? Lege aldaketak ezin direla atzera begirakoak izan eta 2010etik aurrerako zigorrei bakarrik eragingo ziela. Konstituzio Auzitegiaren epaiak euskal preso ugariri eragingo zion eta aurkitu behar zen hori ez gertatzeko modua. Ingeniaritza juridikoa egin behar zela, alegia.

Zergatik egin zuten atzera epaileek?

Auzitegi Nazionaleko Hirugarren Aretoko epaileen esanetan euren lehen epaia akatsa izan zen, Auzitegi Goreneko epaiak martxoaren 28ko data bazuen ere, hau apirilaren 18an eman zelako ezagutzera eta beraien epaia apirilaren 13koa izan zen.

Jose Luis Rodriguez Zapateroren ministro Juan Fernando Lopez Agilarrek ere argi esan zuen bere garaian: ez badago frogarik, sortuko ditugu. Egungo Barne ministro Jorge Fernandezek bestelako moldez esan zuen antzerakoa Parot Doktrina dela eta: behar izanez gero, ingeniaritza juridikoa egingo da.

Gerora, 2013ko irailean emandako epaian Konstituzio Auzitegiak dio bera ez dela sartzen auzitegi arruntek Zigor Kodea indarrean jartzeko hartzen dituzten erabakietan, bere lana askatasunen bermea delako. Eskuak garbitzen ditu eta listo.

De Juana, Troitiño, Arrozpide...

Ez da kasu bakarra Troitiñorena, hainbat euskal presok egin dute topo ingeniaritza juridikoarekin. Agian ezagunena Iñaki de Juana Chaosena da. 2006ko Loiolako prozesuaren testuinguruan sortu zen bere askatasunaren auzia eta –hasitako gose grebaren ondorioz– De Juana hil zorira eraman zuen. Libre geratu ondoren, berriz eraiki ziren bere aurkako salaketak Gara-n idatzitako El Escudo  eta Gallizo  iritzi artikuluen bidez. Gaur egun ihesi da oraindik.

ETA su-etenean zen orduan, baina jardun armatuan. Troitiño libre utzi zutenean ETAk oraindik iragarri gabe zuen jarduera armatuen etena. Espainiako agintarien ikusmoldeak, aldiz, berdin-berdin jarraitzen du ETAk armak utzi eta gero.

Santiago Arrozpide preso lasartearrarenak ere merezi du aipamenik, berari ere botika berarekin erantzun baitio Espainiako justiziak. 2014ko abenduaren 4an libre utzi zuten espetxean 27 urte egin ondoren eta 2015eko urtarrilaren 20an atxilotu zuten berriz, oraindik epaitu gabeko bi auzi leporatuz. Alberto Plazaola ere Arrozpideren egun berean askatu zuten, baina atxiloketa agindua eman zenean ez zuten aurkitu.

Arrozpiderenak ez du zentzu juridikorik, Espainiako justizian zigorren batzea kontuan hartzen delako eta horren arabera, garai bertsuan eta delitu mota berarengatik emandako zigorrak zigor bakarrean biltzen direlako. Orain leporatzen dizkioten atentatuak 80ko hamarkadakoak dira eta Arrozpide, hain zuzen ere garai horretan gertatutako atentatuengatik zigortu zuten.

Salaketa berriek ez dute ibilbide juridikorik, berandu baino lehen libre utzi beharko lukete, baina balio dezake orain denbora batez Arrozpide berriz espetxean mantentzeko. Mendekuaz gain, Espainiako Gobernuak hainbat biktimen elkartetik jasotzen dituen kritiketatik babesteko balio dio.

Arrozpideren giza eskubideen erabilera politikoa erabat gardena da Mariano Rajoyren gobernua eta Espainiako Justiziaren aldetik, ezin esan ezkutuan ari direnik. Ezkutuago dago euskal gizartea eta instituzioen aldetik halakoen aurrean egin beharko litzatekeen salaketa.

Hori egiten ari dira.