Aztarnategi arkeologiko kozkor bat baino ez da gaur egun Abdera, baina Greziaren urrezko aroan, duela bi mila urte eta erdi inguru, hiri ospetsua izan zen. Traziako eskualdearen hegoaldean kokatua, Egeo itsasoaren ertzean, besteak beste bi filosofo handi ageri dira bertan jaiotako ilustreen artean: Demokrito eta haren ikasle Protagoras, biak ere Sokratesen garaikideak, hor nonbait.

Baina alemanez norbaitek “abderatarra” zarela esaten badizu, ez pentsa filosofiako izartzat zaituenik, “memelo” edo “ergel” denari esaten baitzaio orain alemanez “abderatar”. 1774ko nobela luze eta bere garaian ospetsu bati “zor” dio hitzak irain kutsuko adiera. Christoph Martin Wieland du egileak grazia, eta nobelaren titulua, euskaraz, Abderatarren Kondairak litzateke (Geschichten der Abderiten).

Agintariak abderitarrak izanik, ezdeus batengatik gerra zibila piztu eta herrialdea nola suntsitu zen kontatzen du nobelak, ironia eta satiraren arteko erregistroan. Lehen atalean agertzen da gerora Abderaren deskalabrua eragingo duen pasadizo ezdeusa.

Abderako eskualde zabalean dentista bakarra da Struthion. Herri ugari dago inguruan, eta herri bakoitzak azoka nagusi bana antolatzen du urtean behin. Azoka non, hantxe agertuko zen gure gizonkoa, hortzetako hauts eta tinduak ez ezik bestelako sendagai mirarizko mordoa ere bere asteme preziatuan kargatuta.

Orduko hartan, ordea, abiatzeko bezperan astemeak kumea egin, eta garraiobiderik ez zuela geratu zen Struthion. Beste asto bat alokatu behar izan zuen, beraz, eta tratuan adostu asto-jabea bidaide izango zuela, astozain. Udamina zen, eta gure dentista larri zihoan, asto gainean, itobehar batean. Ikusterrean ez zuhaitzik ez itzal egin zezakeen beste ezer ageri zenez, geratu, astotik jaitsi eta astoaren itzalean etzan zen Struthion. Etzan orduko, ordea, asto-jabea kontu hartzen hasi zitzaion, tratuan astoa bakarrik sartzen zela, eta itzala aparte ordaindu beharko zuela. Alferrik saiatu zitzaion azaltzen astoa eta itzala batera doazela, astoarena ordainduta itzalarena ere kitatuta dagoela, asto-jabeak bereari eutsi baitzion, seta ernegagarrian. Auzia euren artean ezin garbiturik, Abderara itzuli eta ebazpena epaitegiaren esku uztea erabaki dute. Han, ezer erabakitzeko gauza ez den epaile xelebre bat egokitu zaie, eta liskarra gerra zibil bihurtzen da azkenean. Abderako alderdi politikoak bi fakziotan zatitzen dira: itzala astoaren baitakoa dela diotenena, bat, eta itzala eta astoa bi ente beregain direla uste dutenena, bestea.

Alemanian, duela 30 bat urte, izan nuen abderatarren kondairen berri. Geroztik ez naiz haietaz askorik oroitu, harik eta azken bolada honetako giro politikoak berriro akordura ekarri dizkidan arte. Amets (txar) batean bezala ohartu nintzen abderatarren eta gure arteko loturaz.

Lehen mundukook geuretzat nahi dugun bizimodua zen astoa, eta itzala, berriz, horrek gainerako munduetan eragiten dituen ondorioak (Nazioarteko Diru Funtsa, Charlie Hebdoren aurkako atentatua, Marine Le Pen...). Abderatarrak izatera, itzalak astoarekin zerikusirik ez dutela ziotenen bandokoak ginateke gu, dudarik gabe, baina alderantziz: itzalak kezkatzen gaitu, eta prest geundeke konponbidea ordaintzeko ere, baina ukuilu dotorean bapo bizi dugun astoa tratuan sartu gabe, beti ere.

Harira datorrena ez da Protagorasen sententzia, gure atsotitza baizik, eta ez da asto-hitza: “Itzalik gabeko zaldia nahi duena, oinez abia bedi”.