Mugaz alde batean zein bestean, sexu heziketa mugaz inguratuta dago. Frantziako Estatuan eta, beraz, Ipar Euskal Herrian, sexu heziketa eskola curriculumaren parte da 1973tik. Baina, orotara, ikasleek 30-40 orduko prestakuntza jasotzen dute derrigorrezko hezkuntza osoan. 2013ko irailean gobernu zentralak les ABCD de l’égalité (Berdintasunaren ABCD) programa abiarazi zuen eskolan genero estereotipoak ahultzeko asmoz. Dena den, ez dirudi iritzi publikoa sexu prestakuntza indartzearen alde dagoenik. Duela zazpi urte Parisen ZiziSexuel erakusketa zabaldu zuten lehenengoz, haurrei zuzendutako sexuari buruzko ekimen didaktiko interesgarria. Ia Europa osoa ibili du erakusketak eta berriki Parisera itzuli denean duela zazpi urte baino polemika handiagoa sortu du; hasieran zenbait elkarte katolikok eta kontserbadorek 8.000 sinadura jaso zituzten erakusketaren aurka eta itzuleran 40.000ra iritsi dira.

Eta hala ere, sexu heziketaren egoera hobea da Hego Euskal Herrikoarekin alderatuta, ofizialki behintzat. Espainiako Estatuan sexu heziketa 1990ean azaldu zen lehenengoz (LOGSE), Osasun Hezkuntza zehar lerroko ikasgaiaren baitan. 2006an LOEk  ikasleek gizarte bizitzarako gaitasunak jasotzea proposatzen zuen, baina ez zituen  sexu heziketari buruzko eduki espezifikoak jasotzen Herritartasunerako Hezkuntzan planteatutakoez harago. 2010eko sexu eta ugalketa osasunari buruzko lege organikoak dioenez, botere publikoek  informazio eta heziketa afektibo-sexuala bermatuko dute hezkuntza sistemaren eduki formal guztietan. Baina legearen alderdi hori ez da garatu eta orain LOMCEk sexu heziketaren arrasto urri guztiak ezabatzen ditu hezkuntza curriculumetik.

Ikastetxeen erabakiz

Ondorioz, Harremanak taldeko Olatz Berastegi sexologoaren arabera, “sexu heziketa ikastetxeen esku dago eta gehienetan beraiek erabakitzen dute prestakuntza hori nola egin”. Sexu heziketa eskaintzea erabakitzen dutenek kanpoko sexologoak kontratatzen dituzte 6-8 orduko ikastaroak eskaintzeko.  Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako hiru ikasturteetan, guztira, 30 ordu eman ohi dituzte eta, zenbaitetan, Lehen Hezkuntzan beste 6 ordu. Hortaz, derrigorrezko hezkuntza osoan 0-36 ordu bitartean eskaintzen zaizkio. Espainiako Estatuan 15 eta 24 urte arteko gazteei egindako inkestan, soilik %46k erantzun zuen ikastetxean sexuari buruzko informazioa jaso zuela. Hego Euskal Herriko datu espezifikorik ezean, Olatz Berastegik dio EAEko egoera Estatuko gainerako lurraldeetakoa baino hobea dela; Nafarroari dagokionez ez da hain baikorra.

Instituzioak ere beren hondar alea ekartzen hasi dira: “Gehienbat Gipuzkoan berdintasunaren gaiak indarra hartu du eta udal askok herriko eskolei ikastaroak eskaintzen dizkiete. Baina nagusiki berdintasunaren eta indarkeriaren prebentzioaren inguruan jarduteko”.

Eta oro har gero eta ikastetxe gehiagok erabakitzen du sexu heziketako programak kontratatzea. “Baina maiz egiten dutela esan ahal izateko kontratatzen gaituzte”, dio sexologoak, “eta batzuek ordu gutxitan eta are diru gutxiago ordainduta gauza asko ematea nahi dute”. Horrek konkurrentzia ekarri du, eta ez beti leiala. “Zenbaitek prezioak asko jaisten dituzte eta doako orduak eta bestelako eskaintza bereziak proposatzen dituzte. Horrek, azkenean, gure lanbideari eta, oro har, sexu hezkuntzari kalte egiten dio”.

Nahi eta ezin

Ikastetxeek sexologoei programak eskatu ohi dizkiete beren zerbitzuak kontratatzerakoan zer eduki emango dituzten jakiteko. Baina ordu kopuru mugatua izanik, “askotan urgentziazko gaietara mugatu behar dugu eta eduki asko alde batera uzten ditugu. Sexologoek garbi dugu zer landu nahi dugun, baina ez da erraza”.

Material didaktikoari dagokionez, gero eta iturri gehiago dago: sexologia elkarteak, telebista saioak, unibertsitateak… etengabe eduki didaktikoak sortzen ari dira. Baita bestelako elkarteak ere; 2014an, esaterako, Stee-Eilas sindikatuko LGBTI taldeak sexu aniztasuna lantzeko unitate didaktikoa prestatu du, eskoletatik homofobia uxatzea helburu.  “Gero, noski, guk eman beharreko edukiak adinaren arabera prestatu edo egokitzen ditugu”, dio Berastegik.

Arazoa ez dago sexuari buruzko ikas material espezifikotan, gainerako ikasgaietan erabiltzen direnetan baizik. Sexu heziketa oso kontzeptu zabala da (praktikan era mugatuan landu arren) eta ikasgai gehienak ukitzen ditu. Esaterako, “matematikako testuliburuetan, problemak planteatzerakoan, generoari dagokionez oso adibide estereotipatu eta desegokiak erabiltzen dituzte maiz”. Hortaz, nahiz eta gero eta material berezi gehiago dagoen sexu ikastaroak eta tailerrak prestatzeko, gainerako ikasgaietako materialak, maiz, desegokiak dira sexu hezkuntzarako eta “irakasleak ere, oro har, ez daude horretarako behar bezala prestatuta”.

Sexologoen prestakuntzari dagokionez, esan beharra dago sexologiako goi mailako ziklo osoa Europako unibertsitate bakarrean eskaintzen dela, Lovainan (Belgika). Hau da, sexologiako karrera egin nahi duenak hara (edo Quebecera) joan behar duela. Bestela psikologia, pedagogia, antropologia edo dena delako karrera egin eta gradu ondoko ikasketak erantsita jasotzen dute prestakuntza sexologoek. Esan beharra dago, gradu ondoko ikasketa horien aukera gero eta zabalagoa eta hobea dela, eta ondorioz eskoletan sexu heziketa eskaintzen dutenen prestakuntza, sortzen dituzten materialak… ere hobetzen ari direla.

Eredua iristeko dago

Hego Euskal Herrian sexu heziketaren egoera kaskarra dela ikusi dugu. Ipar Euskal Herrian ere ez da askoz hobea. Orduan, ba al da herrialderik sexu hezkuntza eredugarria eskaintzen duenik? Alde handia dago herrialde batetik bestera. Portugalen, esaterako, biologiari lotutako curriculumaren baitan dago nolabait. Finlandian ere gai sexualak biologiari lotuta daude Lehen Hezkuntzan, eta aurrerago edukiak zabaldu arren, osasun gaietara mugatuta daude. Alemanian derrigorrezko sexu heziketak eduki zabalagoak jasotzen ditu eta zenbait elkarte erlijiosok horren aurka egindako salaketak atzera bota zituen, lehenik Alemaniako Auzitegi Konstituzionalak eta, ondoren, 2011n,  Europako Giza Eskubideen Auzitegiak.

Sexu heziketa programarik egokiena aurkitzeko Suediara jo beharko genuke. Eskandinaviako herrialdeko eskola hezkuntzan sexu heziketa 1956tik da derrigorrezkoa. Haurrak 7 eta 10 urte bitartean hasten dira sexu eskolak jasotzen eta derrigorrezko zikloak amaitu bitartean eskaintza zabaldu egiten da. Hainbat ikasgaitan txertatuta dute sexu heziketa, eta ez soilik biologiari edo osasun kontuei lotuta; historian ere sexuaren gaia lantzen dute.

Alde handia dago herrialde batetik bestera. Baina alde are handiagoa sexu heziketa gaur egun denaren eta izan beharko lukeenaren artean. Sexologoek sexuen hezkuntza baitute jomuga. Gaur egun, eskaera mugatuak hala aginduta, gaixotasunen nahiz tratu txarren prebentzioan edo praktika sexualetan oinarritzen dira edukiak. Ondorioz, sexologoak dio: “Sexuaren inguruko mezu ezkorra helarazten zaie haur eta gazteei: arriskutsua dela, kontuz ibili behar dutela…”. Jakina, lege babesa lortuta, ordu kopurua handituta, material didaktikoak (guztiak) hobetuta eta  irakasleak ondo prestatuta, aurrerapauso nabarmenak emango lirateke.

Baina gakoa oinarrian dago, sexuaren kontzeptu hertsi hori aldatzean datza. Sexuen hezkuntza kontzeptu osoago horrek utopikoa dirudi, baina Olatz Berastegik argi pixka bat erantsi dio sexu heziketaren argazki ilunari: “Mugak muga, azken urteetan sexuen hezkuntza pixkanaka zabaltzea lortu dugu, neskez eta mutilez hitz egiten hasi gara, identitateaz, gure arteko harremanez”.