Atenas-Oñati-Manaus
Laster ikusiko ditudan itxaropena dut, ondo bidez, Manausen, Amazonasen. Neureak ez, baina elkarren senide diren bi ikustera noa. Bata, Atenasen bataiatua, 1860an. Oñatin bestea, 1798an. Lehen ere bai, baina bataiatu ondoren ere, Erdialdeko Amerika eta Amazonas artean bizi dira.
Sokrates famatuaren ohorez bataiatu zuten Socratea exorrhiza. “Exorrhiza” hitzak adierazten du lurretik kanpora ere sustraiak dituela, trikimako sustraiak. Palmondo bat da, eta oihanean, argia jaso nahi badu, aldameneko zuhaitzekin borrokatuz luza eta luza egin behar, eta lurrean sendo bermatzeko, enbor bakarretik sustraiak luzatuz, oinarria zabaltzen du. Costa Rican, “palmondo ibiltaria” deitzen diote. Oihaneko kaosean adarren bat edo zuhaitzen bat gainera erori eta makurtzen badu, lurra ukituko duen tokian sustrai berriak eman eta zaharrak galduko ditu, eta, hala, bizitoki berri batera mugitu da.
Iriartea deltoidea da Oñatiko kasta duena. Bernardo Iriarte, 1735-1814, Kanarietan jaioa zen, baina bere aitona, Juan Iriarte Etxeberria, oñatiarra omen. Gure Bernardo Espainiako erregeen gobernuetan aritu zen, batean eta bestean (Parman negozio arduradun, Londresen eta Erroman enbaxadako idazkari, Estatu idazkari, “Consejo de Indias”-en idazkari...). Itxuraz, inguruan barra-barra ibiliko zuen diruaren zati bat ikerketarako bideratu zuen, eta mezenas lan horri zor dio geroztik landare genero batek bere izena izatea. Iriartea deltoidea ere palmondoa da, eta, Socratea-k bezala, ibiltari izaera ematen dioten trikimako sustraiak luzatzen ditu. Abizena, “deltoidea”, delta edo hiruki formako hostoek ematen diote.
Hiruki ederra, bai, Atenas-Oñati-Manaus. Atenas, Atena jainkosaren habia. Oñati, amabirjina okupa batek bereganatua. Manaus, bertakoen hizkuntzan “jainkoen ama” esan nahi duena.
Klimaren hondamendiari ihes egitekotan, ez da aski izango atmosferan murriztea negutegi eragineko gas kontzentrazioak. Beharrezkoa izango da oihanak eta lurzoruak zaintzea ere, ez ditzaten hondatu deforestazioak eta nekazaritza intentsiboak; zeren eta uraren zikloa ere oso... [+]
Azken mendean Etiopiak galdu ditu antzinako oihanik gehienak, nekazaritzaren, artzaintzaren eta herrialdean laborantza industrial neokolonialak eragindako goseteen presiopean. Alabaina, biodibertsitatez betetako azken baso zatiak geratu dira, fosil gisa, zientoka eliza eta... [+]
Deforestazioa geldiarazteaz gain, milioika zuhaitz gehiago behar ditu Lurrak klimaren zoratzea gelditu, euriak ugaritu eta biodibertsitatea berreskuratzeko. Baina ez begiratu soilik Amazonia edo Kongo edo Indonesiako hondamendiei: Europan lan handia daukagu duela mende gutxi... [+]
Mundua mapeatu dute, eta orain, xehe-xehe dakigu ezinbestean zein lur eremu babestu beharko genukeen gainean dugun krisi bikoitzari aurre egiteko: bioaniztasuren galera eta klima larrialdia. Sciences Advance aldizkarian Global Safe Net (Segurtasun Sare Globala) proiektuaren... [+]
Autobidea igarotzeko tunel batean izaten ari diren etengabeko leherketek etxebizitzei eta ondare arkitektonikoari eragin diete. Bilboko Bolintxu haraneko herritarrak kexu dira eta Supersur handitzearen kontrako plataformak publiko egin du salaketa.
Alemaniako mendebaldean munduko makina automatizatu handienek (100 metroko altuera, 200 metro luze eta 14.000 tona) lurra irensten dute eta liseriketaren ondoren kalitate baxuko ikatza iraizten dute, zentral termikora eramateko prest. Meategiak, 1978an ireki zenetik, Hambacheko... [+]
Bizkaiko Foru Aldundiak, Agustin Ibarrola basoa margotu zuen artistaren familiaren onespenarekin, gaur egungo basoaren inguruetan Ibarrolaren zuhaitzen erreplikak egingo dituela jakinarazi du. Izan ere, jatorrizko basoko zuhaitzak hiltzen ari dira, xingola marroia gaitzagatik... [+]
Duzunaritzeko kultura ezagutzeko aukera izan dugu 111 hostoz eta orriz jantzi liburuaren aurkezpen egunean. Argiak mendea bete duen ospakizun saila borobiltzeko egun gustagarria. Ehun urtetako kazetaritza goratzeko nekazaritzaren alorrean oinetakoak zikinduz ibiltzea baino bide... [+]
Hondarribiko ikasleek ametza zuhaitzaren haziak ernaltzen lagundu eta ondoren Jaizkibelen landatu dituzte, bertako basoa pixkanaka berreskuratu dadin; mendiaren hiru dimentsioko maketa ikusgarria ere osatu dute; eta Jaizkibelen kokatutako hirigintza plan bat asmatu dute... [+]
Gaur goizean okila garrasika aritu da etxe gaineko haritzean (Quercus robur). Luze aritu da eta haserre zela zirudien. Goiza ederra da, freskoa baina arraitsua, oso argia. Urteko egun luzeenetara hurbiltzen ari gara eta goizean goizeko argitasunean igarri da. Kexu zen, ordea,... [+]
Modu guztietara, onez eta txarrez, amenazu guztiak zorroztuz esan digute baina guri bost. Mundua, gure mundua hiltzen ari gara. Gure bizimodua ezin da inola ere eutsi, eta jasanezina da gurekin batera bizitzea egokitu zaien beste bizidun guztientzako. Egunetik egunera ari gara... [+]
Udazkena azkenetan da. Bazterrak kolorez janzten doaz. Garai aproposa mendian ibiltzeko. Lurrean, han eta hemen hosto artean barreiatuta ikus daitezke irailaz geroztik arbolatik jausitako lokotxak –sokalak, arbotsak, morkotsak, kirikiñoak–, inguru heze eta... [+]
Polinizazioa garrantzitsua da landare gehienen bizimoduan. Espezie eta aldaera bakoitzaren etorkizuna eraikiko duen hazia sortzeko nahitaezkoa. Lorearen aieka arrak sortzen duen polen aleñoak aieka emearengana egingo duen bidaia da polinizazioa. Bidaia hori intsekturen... [+]