Artea izan da ardatza, ikasleen eguneroko ogia Zangozako Ikastolan, 2013-2014 ikasturte osoan. Nafarroa Oinez egitear dira bertan, baina aspaldi ari dira lanean ikasleak eta irakasleak egunaren ertz guztiak leunduta gera daitezen. Eta hitzorduaren antolakuntza kudeatzeaz gain, bestelako gaiak ere jorratu dituzte, horren adibide Artea Oinez ekimena. Bi hanketan sostengatu dute asmoa: batetik, erakusketa ibiltaria muntatu dute, sortzaile ezagunek egindako lanak paratzeko (besteak beste, Nestor Basterretxearen eta Pedro Osesen obrak batu dituzte); bestetik, 36 metroko murala marraztu dute ikasleek jolastokian, era kolektiboan. Horiek izan dira bi ekimen nagusiak, ez bakarrak, ordea: adibidez, birziklatutako materiala erabili dute eta Power Point-ak egin dituzte. Nafarroa Oinez jai egun bat baino askoz gehiago ere badelako; azken finean, errealitatea zeharka egunero-egunero ukitzen duen gaia da, txanda duen ikastolarentzat. Eta Zangozako Plastika irakasleek jakin dute festaren izaera euren ikasgaian txertatzen.

Graffitiaren erditzea

Margoketa handi bat burutu behar zutela otu zitzaion Axun Urkia Lehen Hezkuntzako irakasleari. Hark gidatu du proiektua. Aurreneko pausoa tokia aurkitzea izan zen, baina pare-parean tokatu zitzaien leku egokia: jolastokia. 36 metroko pareta daukate bertan, eta Urkiak umeek artearekin jolasteko era ezin hobea zela pentsatu zuen. Handik aurrerakoa erraz etorri zen. “Ikastolako sotoan zirriborroak egiten egon ginen aurrena, behin zehaztuta, kalean egin genuen”.
    Horrela esanda sinplea badirudi ere, luzea izan da sorkuntza prozesua: “Lehenengo hiru hilabeteetako lan handiena gaia finkatzea izan zen. Azkenean, zehaztu genuen: historia. Behin hori ezarrita, askoz errazagoa izan zen”. Hala, Txanela liburuak gidatuta, pareta margotu eta marrazteari ekin zioten 6 eta 12 urte arteko haurrek. Oso asmo polita izan da, Urkiaren irudiko. Are gehiago, oso harrera ona izan duela nabarmendu du. “Pentsa, guk, berez, Plastikari ordubete ematen diogu astean, baina asteburutan ere etorri dira ikasleak”, adierazi du kontent. Hala, hondo urdineko graffiti koloretsu bihurtu da orain dela ikasturte bat pareta gris bat baino ez zena.
    Urkiaren ikasleak ez dira bakarrik egon apainketan; Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako gazteen laguntza izan dute. Idoia Legarretaren ikasleak izan dira muralarekin ausartu direnak. Hasieran, ez zegoen pentsatua haiek hartzea parte, baina azkenean, Urkiarekin batera hasi zen elkarlanean Legarreta, eta biei ideia bikaina iruditu zitzaien. Hala, muralaren azkenengo zatiaz arduratu dira 13-16 urte arteko gazteak. “Oso positibotzat” jo du Legarretak elkarlana, eta egungo artegintzan gutxi ematen dela salatu du: “Normalean, koadro bat egiterakoan, autoreak oso indibidualistak dira, nahiz eta badauden esperientziak eta pintore ezagunak ere ari dira esperientzia kolektiboak izaten. Halaxe eraman dugu guk ere aurrera murala, denok batera”. Onartu du jende askorekin aritzea zaila dela,  baina aldi berean “oso aberasgarria”.

Adinak mugatzen du sorkuntza

Muralak bide luzea izan du, gazteenek pentsatu eta ikastolako zaharrenek azken zatia margotu duten arte. Bi irakasleen aburuz, deigarria da adin tarte bakoitzean nola bizi izan duten sorkuntza. Legorretak azaldu digu: “Txikitan era intuitiboan egiten dira gauzak, handitzen zarenean teknika gehiago behar duzu. Heltzen da momentu bat non jakin behar duzun zergatik diren gauzak horrela: koloreen teoriak, konposizioa, artistak eta euren bizitzak... Hutsetik hutsa ateratzen da, bestela”. Horregatik, uste du umetan gehiago sortzen dela, hainbesteko mugarik sentitzen ez delako, eta aldi berean, teknikak ez kontrolatzea ez delako traba. Bat egiten du Urkiak lankidearen ustearekin: “Txikiek ez dute inongo beldurrik, ez dute mugarik! Gogo handiz daude, eta are gehiago emozionatzen dira emaitza ikusten hasten direnean”. Gaztaroan daudenen kasuan, aldiz, lotsa handiagoa da, eta gehiago kostatzen zaie.

Gaztetan, prozesua bera konplexuagoa dela argitu du Legarretak, eta horri atxiki dio batzuetan sortutako artearekiko blokeoa. “Ez da bakarrik egitea, baizik eta... nola egiten da? Emaitza bezain inportantea da prozesua. Nola; zein baliabide dauzkagun, zein erreminta...”. Gazteak gauza horiez guztiez jabetzen dira, eta horren ondorioz limite gehiago izan ohi dituzte.

Lelo bat izan dute Zangozan oinarri: Artea eta pentsamendu kritikoa. Horixe da urte osoan gogoan izan duten esaldia. Legorretari berari ere oso garrantzitsua iruditzen zaion kontzeptua da, eta holaxe saiatu da gazteei transmititzen. “Hutsa daukagu gauza askotan, baloreetan, hainbeste gauzetan, hutsa... eta hutsa jakinduriaz bete behar dugu, baina modu kritikoan lortutako jakintzaz”. Hori da, hain zuzen, DBHko ikasleei helarazi nahi izan zaiena. Sortzeko, aurretik egindakoa ezagutu behar da, eta garai bateko sortzaileek nola lan egin duten jakinda, guztiz zilegi da bide berriak hartzea. “Hau horrela da edo aldatu dezakegu?” galdera nahi du sartu Legarretak nerabeen buruan.

Artea hezkuntzan, ahantzitako arloa

Muralaz gain, denetariko ekintzak egin dituzte ikastetxean irakasleek. Adibidez, Legarretak birziklatutako materialarekin lan egitera bultzatu ditu hainbat ikasle, eta baita ordenagailuz egindako diseinuak sortzera ere. Bestalde, biak saiatu dira Artea Oinez erakusketa ibiltarian parte hartu duten artisten historia klasean lantzen. Poliedrikoa baita Artea Oinez ekimena.

 Eta jorratutakoarekin oso kontent badaude ere, kexu dira biak, orokorrean arteari hezkuntzan ematen zaion leku urria dela-eta. Urkiak argi dauka Hezkuntza Planean bertan dela Plastika gutxietsia: “Irakasleon aldetik jartzen dugu halako ukitu bat, baina ikusten duzu sisteman zein garrantzi eskasa duen. Egun, gero eta toki txikiagoa ematen zaio plastika arloari. Gaizki baloratua dago heziketan”. Eta bide beretik jo du Legarretak: “Artea bigarren mailako ikasgaitzat hartu dute. Eta erreforma berriekin, musika, artea... bigarren mailako ikasgaitzat ikusten dituzte, eta ez luke inondik inora horrela izan behar!”.

Oztopoak oztopo, lanean dihardute, sorkuntzak ikastolako gelak zipriztindu ditzan. Murala bukatzearekin batera, arteari lotutako ikasketa prozesua hasi baino ez baitute egin.