Tokioko Dietak 30 urte behar  izan ditu karoshia jasandako jendearen arazoa bere gain hartzeko. Gehiegizko lanak hiltzea da karoshi;  nozitu duenari karojisatsu deritzo. 1969an erabili zen lehenbizikoz, 29 urteko gazte bat bihotzekoak jota hil zelarik Tokioko egunkari handienaren erredakzioan. 1970eko hamarkada bukaeran hasi ziren sindikatu eta ekintzaileak borrokan lanak itota hildakoentzako kalte-ordainak eta aitortza lortzeko.

Urte luzez hitzaldi, liburu, biltzar eta klase guztietako kanpainekin fruiturik lortu gabe, duela bi urte milioi erdi sinadura bildurik lege proposamena aurkeztu zuten parlamentuan, karoshia prebenitzeko. Legea onartzea lorturik, orain hasiko da lantokietan mamitzeko lana, burokraziaren amaraunean galtzeko eta Japoniako patronal boteretsuak ur-ardotzeko arriskuen artean.

Osakako unibertsitatean soziologiako irakasle den Scott Northek karoshi fenomenoa azaldua du bi artikulu interesgarritan: Asia Timesen plazaratu “Japan tackles the karoshi taboo” (Japoniak eraitsi du karoshiaren tabua) eta Red Peepper gunean emandako “Japanese workers’ fight against karoshi” (Langile japoniarrak karoshiren kontra).

Northek kontatu duenez, 1970eko hamarkada bukaeran petrolioaren shocka gertatu arte enplegu gehienak finko eta ia betirakoak ziren Japonian, ordainetan ugazabak obreroei lanik gogorrenak ere txintik atera gabe burutzea eskatzen zielarik. Enpresa japoniarren kultura paternalista aldatu zen, petrolioaren krisiarekin lehiakortasuna lehenetsi zutenean, globalizatzen ari zen merkatuan nagusitzeko langile ez finko eta ez arautuetara joz. Ordura arte enplegu osoaren %10a zirenak 1990ean %40 ziren.

Arauen lasaitzearen ondorioz japoniarrek per capita burutzen dituzten lan orduak jaitsi egin diren arren, langile finkoen lan aldiak 1960koen pare jarraitzen du: 53 ordu asteko. 40 orduren muga aipatzea ezkerkeria dirudi hemen.

Nabarmendu behar da, hala ere, 53 ordu horietan ez direla kontabilizatzen langileek borondatez eta inolako dirurik gabe sartutako ordu kopuru izugarria. Japoniarren lehiakortasuna goraipatzen duenak azaldu beharko luke enplegudunek hemen doan sartutako ordu estrak ugaritu egin direla 20 urteotan.

Korporazioek produkziorako erabiltzen dituzten langile ez finkoak gehienetan zuzenean berenak ez diren kontratetan ari direnez, firma handietako langile finkoek ahalegin handiago eta bereziagoa egin behar dute, bai kanpora bidalitako jarduera horien emaitzak ondo lotzeko eta bai beren elite estatusa (antzina “aristokrazia obreroaren estatusa” esango zitzaion) mantentzeko.

Ugazabek jauzia egin zuten enpresen kudeaketan, alde batera utzi korporazioetan zentratutako langileen prestaketa, eta haiekiko lotura oso garrantzitsutzat jotzen zuen antolaketa zaharra abandonaturik merkatuari begirako management estilora aldatu ziren.

“Japoniarren usadioa zen –dio Scott Northek– lan egitea paternalismoz tratatzen zituzten nagusien mende, baina harreman mota hori aldatu egin zen AEBetakoaren gisako harreman neoliberalak zabaldu zirenean”.

Astean 60 ordu  

Petrolioaren lehenbiziko krisiaren ostean, 1980ko hamarkadan, korporazio handiek ezarritako birmoldaketa basatien kontra langileek hasitako grebetan oraindik antzinako enpresetako moralitatea exijitzen omen zuten. Scott Northen hitzetan, “beren aldarrikapenak ez ziren oinarritzen legeak emandako eskubideetan, aitzitik, beren menpekotasunean sakontzen zuten. Ugazabek segitu zuten korporazioak familia bailira defenditzen langileei sakrifizio gero eta handiagoak eskatzeko”.

Baina enpresetan baldintza berriengatik gehiegikeriak ugaritzeaz batera medikuek erakutsi zuten lanaldi astunegien zamak eta estresak zerikusia bazutela eritasun kardiobaskularrekin eta depresioekin. Enplegatuak bezala hildakoen familiak ohartu ziren enpresek ez zutela errespetatzen langileak zaintzeko hitzarmen zaharra, betekizun sozialak baztertua zituztela.

Northek honela azaldu du japoniarren mentalitatean gertatutako arrakala sakona: “Japonian uste da ez dela morala norbere eskubideetan gehiegi tematzea egokitu zaiona onartzeko ordez. Hierarkia sozialari desafio egiteko eta arazo pertsonal bat arazo sozial bilakatzeko justifikazio onargarri bakarra menpeko baten heriotza da”.

Lanagatiko heriotza eta gaixotasunen biktimek sindikalisten laguntzarekin bide luzea egin behar izan zuten urte haietan. Abokatu talde batek doako telefono zerbitzua antolatu zuen lanagatik hildakoen familiei laguntzeko korporazioak auzitara eramaten. Borroka juridikoarekin batera, legeria aldatzeko kanpaina politikoa burutu zuten. Lehen garaipen handia 1994an lortu zuten, Japoniako Gobernuak lehenbizikoz karoshi hitza erabili zuenean.

Gogor saiatu behar izan dute ekintzaileok lanagatiko heriotzak daukan esanahiaren eremua zabaltzen ere. Urte luzez japoniarren kulturan laneko istriputzat ez ziren onartzen lantokian bertan eta heriotzaren egun berean gertatutakoak besterik, gainerakoek ez zuten kalte-ordainik. Demostratu zenean beharrean metatutako neke handiegiak hainbat arazo kardiobaskular eragiten zituela, administrazioa bezala  epaileak ere hasi ziren zabaltzen arazoaren eta heriotzaren arteko epea, aste bete, hilabete, sei hilabete...

2001ean Tokioko Auzitegi Gorenera iritsi zen bere burua hil zuen  gazte baten kasua. Hau enplegatzen zuen publizitate enpresari egotzi zion erantzukizuna epaileak, argudiatuz ugazaba dela bere obreroen lan baldintzen arduradun eta hauen osasunaren bermatzaile.

2014ko lege berriarekin borroka berriei egin beharko diete aurre ekintzaileek. Legeak berak dauzkan ahuleziez gain (lan orduen mugarik ez du aipatu ere egiten, esaterako), legea arau zehatzetan mamitzeko burokraziak jarriko dituen oztopoak daude batetik. Aldi berean, korporazioak dagoenekoz ari dira bultzaka legearen emaitzak ur-ardotzeko: haizea alde daukate mundu osoan nagusitu den ultra-liberalismoarekin.

Scott Northek nabarmendu duenez, hildakoak ez dira icebergaren puntta baizik, baldintza berdinetan ari baitira beste asko. Langile gazteen %20 ari dira astean 60 ordu baino gehiago sartzen, edo hilean 80 ordu estra egiten. “Horiek denak ari dira karoshiaren lerroaren gainetik. Horietan babesten dira enpresa-buruak epaiketetan: hildakoak arazoren bat edukiko zuen, beste asko ari baitira  gauza bera egiten primeran”.