Chicago besoen indarrez jaso zuten
Chicago (AEB), 1854. Kolera izurri bortitzak gogor astindu zuen hiria, nagusiki ur geldi osasungaitzaren erruz. Mende hasieran ezarri ziren lehen kolono frantziarrak Michigan lakuaren ertzean, Des Plaines eta Chicago ibaien artean (hortik hartu zuten hiriaren izena). Handik 30 bat urtera burdinbidea iritsi zen bertara, eta etorkizun oparoaren usainak erakarrita, biztanle kopurua izugarri hazi zen urte gutxian. Kolera iristerako 100.000 biztanle zituen Chicagok. Etxebizitzak neurri eta kontrolik gabe eraiki zituzten. Planifikaziorik gabe, lakuarekiko garaiera alderik ez izateak zekartzan arazoak aurreikusi gabe, hiria lohiak hartu zuen hasieran; izurriek, gero.
Kolerak eragindako triskantzaren ondoren, Ellis S. Chesbrough ingeniariak Bostondik Chicagora bidaiatu zuen, hiriak behar zuen estolda eta isurbide sistema diseinatzeko. Baina lakuaren mailarekiko alderik ezean, ia ezinezkoa zen azpiegitura hura jasotzea. Estolderiak hiri azpian egon behar zuen eta, ondorioz, kaleen eta eraikinen maila jaso behar zen. Une horretan bi irtenbide bururatu zitzaizkien: bata, eraikin guztiak bota eta estolderia instalatu ondoren berriro eraikitzea; bestea, aurrez eraikitako bloke gehienak pare bat metro altxatzea.
Eta hiriko arduradunek bigarren aukeraren alde egin zuten, harrigarria badirudi ere. Ideia zentzugabea zirudiena gauzatzea lortu zuten herritar askoren ahalegina lagun eta, besteak beste, George Mortimer Pullmanen (1831-1897) ekarpenari esker. Pullman gazteak hilkutxa enpresa bat zuen orduan, baina haren aitak Erie lakuaren uholdeetan eraikinak mugitzeko teknika bat erabili zuen urte batzuk lehenago, eta sistema hura ezinbestekoa izan zen hiria altxatzeko proiektu eroak arrakasta izan zezan. Gerora, Pullman are ezagunago egin zen ohe-bagoia asmatu zuelako, Pullman izeneko hiria sortu zuelako bere langileentzat, eta langile horiek greba entzutetsua egin zutelako nagusi megalomanoaren aurka.
Jasotako lehen eraikinak 750 tonako pisua zuen. Pultsuan jaso zuten lurretik 1’88 metrora, soilik 200 katu mekaniko eta ehunka langileren indarra erabiliz. Eraikinik handienak altxatzeko katu hidraulikoak lortu arren, ia hiri guztia mekanikoekin jaso zuten. Eta behin jasota, zergatik ez batetik bestera mugitu? Zenbait etxejabek kokapen hobea lortzeko baliatu zuten ahalegina; eraikinak enborren gainean errestan eramaten zituzten batetik bestera.
Urtetako ahalegin ikaragarriari esker, proiektu erraldoia gauzatu eta Chicagok aintzirako ur mailarekiko beharrezko gorabehera eta estolda sistema egokia lortu zituen, azkenean. Baina 1871n sute batek hiria suntsitu zuen. Kontu handiz eta banan-banan metro pare bat jasotako ia eraikin guztiak jan zituen suak. Orduan, hutsetik astea beste erremediorik ez zuten izan.
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.
PSN, EH Bildu eta Geroa Bai talde parlamentarien sinadurarekin aurkeztu da gaur eta onartua izateko babesa izango du.
Lazkaon 1960-70ko hamarkadan galdu ziren inauteriak berreskuratzeko asmotan dabiltzala irakurri dugu azken asteetan. Festa haietatik abiatuta herriko hainbat talde elkartu eta otsailaren 28an plazaratuko dira inauteriak ospatzera. Xehetasun gehiago jakin nahian Oin Arin dantza... [+]
Danimarkako Vasagård aztarnategian 600dik gora harri grabatu aurkitu dituzte arkeologoek. Datazioen emaitzen arabera, duela 4.900 urtekoak dira, eta garai hartan Alaskan sumendi baten erupzio bortitza gertatu zela ere jakina da. Erupzio horren ondorioek Europa iparraldeko... [+]
Gurera ekarri dugu Achille Mbenbe politologo kamerundarraren "nekropolitika" terminoa. Heriotzaren prismatik begiratzen die herritartasunari eta botereari, eta argi uzten digu pertsona multzo batzuen biziak gutxietsiak, balio gabekoak eta beraz, lasai asko desagertu... [+]
Vietnam, 1965eko otsailaren 7a. AEBetako aire-armadak lehenengoz napalma erabili zuen biztanleria zibilaren kontra. Ez zen gasolina gelatinatsua erabiltzen zen lehen aldia. Bigarren Mundu Gerran hasi ziren bonbekin batera jaurtitzen eta, Vietnamen bertan, Indotxinako... [+]
Plataformak ostegunerako Iruñeko udaletxe plazan elkarretaratzea deitu du 18:30erako, hiru alderdiek eraikinarekin izandako jarrera salatu eta eraistearen aldeko hautuan berresteko.
Beste detektibe triste baten telesail bat ikusi berri dut. Eskoziako irla urrun batean gertatzen dira trama guztiak. Badakizue nola funtzionatzen duten fikzio horiek: hildako asko, jende arrunta baina ez hainbeste, eta paisaia berde iluna. Oraingo honetan duela urte pila bat... [+]
Japonia, VIII. mendea. Nara Aro betean furoshiki terminoa erabiltzen hasi ziren, baina Edo Arora arte (XVII-XIX. mendeak) ez zen hedatu. Furoshiki objektuak ohialetan biltzeko artea da, baina bere etimologiak garbi uzten du bere jatorria: furo hitzak bainua esan nahi du eta... [+]
Memoria Demokratikoaren Legea bete eta Lasa eta Zabala bahitu eta torturatu zituzten Donostiako La Cumbre eraikina memoria historikorako gune bihur dezaten exijitu dute Gipuzkoako Batzar Nagusietan. Jauregia 2023an Donostiako Udalari utzi behar zion estatuak, baina prozedura... [+]
Hamarkada askotako eskaeraren ostean, Parisko Marceau etorbidearen 11. zenbakian dagoen jauregi historikoa EAJren esku geratu da azkenean. Jeltzaleentzat, balio monetariotik harago, balio sinboliko itzela du eraikin horrek, erbestearekin eta faxismoaren kontrako borrokarekin... [+]
Astearte gauean egin dituzte pintaketak, bizilagunek azaldu dutenez. Fatxada nagusia, bertako ateak eta alboetako paretak margotu dituzte. Gazte Koordinadora Sozialistak urtarrilaren 25rako deitutako mobilizazioarekin bat egiten du aldarriak.
Duela 3.300 urteko egiptoar momia batean Yersinia pestis-en arrastoak topatu berri dituzte, hau da, VI. mendean Justinianoren izurria eta XIV. mendean Izurri Beltza eragin zuen bakterioarenak.
Adituek orain arte uste zuten garai hartan izurria soilik Eurasian hedatu zela,... [+]