Mexikon hondamendiak urri ez direnez (lurrikarak, urakanak, luiziak, sumendien tartekako haserrealdiak...), bertako gobernuak 1996an Fondo de desastres naturales (Fonden) sortu zuen, biktimen egoera diru-laguntza publikoz arindu ahal izateko. Baina agintariek aurreikusi bazuten 50 milioi dolarrekin zerbait egingo zutela, 2005erako Mexikoko Gobernu Federalak gastatuak zituen 800 milioi baino gehiago.

Orduan azaldu zen mirarizko soluzioarekin Munduko Bankua, mahai berean Mexikoko Finantza ministroaren inguruan bilduz arazoa konpondu zezaketen jende serioak: Goldman Sachs bankua, Swiss Re Capital Markets eta Munich Re berraseguru etxeak, Cadwalader, Wickershan & Tafl eta White & Case abokatu bufete ospe handikoak. Arriskuak kalkulatzeko gertakizun posibleak aurreikusten dituzten (modelisation frantsesez, modelización espainolez) agentzietako bat ere bertan zen, AIR.

Agentzia honek bi eredu sortu zituen, bata lurrikarentzako, bestea hurakanentzako. Kalkulu horien gainean sortu zuten catastrophe bond –finantzetako jendeak cat bond deitua– Mexikoren beharren neurrira, saltzaileen esanetan. Paradisu fiskalen artean paradigmatikoak diren Kaiman uharteetan erregistratu zuten cat bond berria eta merkatuan salgai jarri, banku nagusiek antolatutako promozioetan.

Hondamendi batek Mexiko zafratzen duen aldi oro, AIR agentziak erabakitzen du ea cat bond horren baldintzen arabera gobernuak eskubiderik baduen ala ez kalte-ordainik jasotzeko.  Hau da, apustu bat bailitzan, hondamendi--bonook berekin daramatzate gutxieneko eta gehieneko mugak: lurrikara edo urakana gertatuz gero, halako larritasuna baino gutxiagokoa ez da ordainduko, baina gehieneko larritasun mailatik gorakoa gertatuz gero ere ez, tarteko arriskuak dira aseguratutakoak.

2010ean terremotoak suntsitu zuen Baja Californiako estatua, baina epizentroa urrunago Amerikako Estatu Batuetan egon omen zenez, bonoen kalte-ordainik ez zuen jaso Mexikoko gobernuak. Hori bai, bonoak salduta zeudenez, gobernuak segitu behar zuen interesak pagatzen... eta herritarrei laguntzak bere sakela publikotik luzatzen.

Handik laster Tamaulipas estatua astindu zuen urakanak. Baina honen larritasuna ez zenez iristen bonoen kontratuan aipatu gutxienekora, berriro sosik ikusi gabe geratu ziren Mexikoko agintariak. Eta segi interesak pagatzen.

Adibide hau aipatu du Erwann Michel-Kerjanek 2011n plazaratutako “Catastrophe financing for governments: Learning from de 2009-2012 Multicat Program in Mexico” liburuan. Alegia, klimaren aldaketaren ondorioak gero eta nabarmenagoak diren garaiotan, naturak eragindako hondamendien inguruan aseguru etxe erraldoiek negozio lerro berri izugarria antolatu dutela... beren zergekin herritarrek pagatzen dutena.

Ingurumenezko hipotekak

Razmig Keucheyan soziologoak berrikitan espekulaziozko produktu berrion xehetasun asko eskaini berri ditu Le Monde Diplomatique aldizkarian “Catastrophes climatiques cotées en Bourse. Quand la finance se branche sur la nature” artikuluan. Zabalago landu du gaia martxoan atera duen “La nature est un champ de bataille” liburu berrian.

“Mende askotan zehar –idatzi du Keucheyanek– Lurrak sistema ekonomikoari merke eskaini dizkio lehengai eta baliabideak. Ekosistemak irensten zituen industriak eragindako hondakinak. Baina orain gauzak zaildu egin dira. Lehengaiak eta hondakinen kudeaketa garestitzeaz gain, ugaritu eta larriagotu egin dira hondamendi naturalak, aseguruen koste orokorra handituz. Honek berekin dakar industriaren etekinak murriztea. Horrela, krisi ekologikoa ez da bakarrik ondorioa, kapitalismoaren krisi baten eragile ere bada”.

Hondamendiak garbien dirutan neurtzen dira. Swiss Re berraseguru etxeak –aseguru konpainiak segurtatzen dituzte berraseguruek– Sigma aldizkari berezituan eskanitzen ditu munduko katastrofeen estatistikak. Orain arteko garestiena 2005ean New Orleans astindu zuen Katrina hurakana izan da: 75.000 milioi dolar, 150.000 asegururik gabeko kalteak gehituz gero. Fukushimakoari 35.000 milioi kalkulatu dizkiote, AEBetako Andrews urakanari 25.000 milioi, 2001eko irailaren 11ko atentatuei 24.000... 2003ko bero lamada izugarriak Frantziari 2.000 milioi dolarreko kalteak eragin zizkion.

Izan dira, noski, odoletan askoz garestiago atera diren hondamendiak. 1970ean Bhola zikloiak gaurko Bangladeshen eta Indian 300.000 gizaki hil zituen. 2010ean Haitiko lurrikarak 250.000 jende. Baina proportzioan herrialde txiroetakoak merkeak dira: hauetan ondasunen %3 egon daiteke aseguratuta, herrialde aberats batean %40.

1994an entzun zen lehenbizikoz catastrophe bond produktua, AEBek Andrews ekaitza nozitu eta laster. Geroztik 250 gehiago merkaturatu omen dira. Burtsan leku berezia daukatenez, Standar & Poor, Fitch eta Moody’sek ezarritako nota jasotzen dute. Katastrofeen aurreikuspena modelizatzen duten agentzia berrien –hauek ere pribatuak– esku uzten dute ordaindu beharrekoa finkatzeko irizpidea.

Neoliberalismoaren poderioz mundu osoko estatuak diruz estu dabiltzanez, gero eta sarriagotan jazotzen diren hondamendiei aurre egiteko gobernuek bono hauetara jotzen dute. Horra zer diren cat bond subiranoak, zor publiko berria. Horrelakoa da hasieran aipatu Mexikokoa, baina munduan beste askok ere badaukate, takaful asurantza islamikoa erabiltzen dutenak barne, Indonesia esaterako.

Baina naturaren ezustekoak gehiago direnez, hari bereko bonoak anitz dira. Weather derivative direlakoak egin behar duen eguraldiari buruzko apustuak dira. Ez du zertan izan beharrik hondamendia, izan liteke kontzertu erraldoi batentzako asegurua eguraldi txarragatik jendea falta dakiokeelako, edo eguraldi hotzagatik –berdin negu epelegiagatik– gasaren prezioak jasan ditzakeen prezio aldaketak direla eta.

Agro-industrian ezaguna da growing degree days indizea, neurtzen duena erein ondoren zenbat egunetan iritsiko den heldutasunera halako labore, izan gari edo artoa. Indize horren mende sinatzen dituzte aseguru itxurako swap espekulazio apustuak enpresa handiek.

Badira species swapak ere: halako dortoka desagertzen bada aseguruak pagatuko du, bitartean estatuak. Ingurumenezko hipotekak ere bai: environnmental mortgages. Espekulatzaileak ez dauka bihotzik.