ETAk bere armak desegingo ditu urtebetean eta lehen urratsa eman du jada. Hori da Nazioarteko Egiaztatze Batzordeak (NEB) otsailaren 21ean iragarri zuena eta horren pasarte bat da bideoan ikusi ahal izan zena: bi etakide eta NEBeko kide Ram Manikkalingam eta Ronnie Kasrils mahaiaren gainean dauden armak eta beraiek eskuartean duten paperaren zerrenda bat datozela egiaztatzen.

Ekitaldiak denetariko balorazioak merezi izan ditu, beste urrats sendo bat dela esatetik –EH Bildu, adibidez– antzerki hutsa dela esatera –PPko Gobernua–. Tarteko balorazioan egon dira EAJ eta Eusko Jaurlaritza: ez da espero zutena, baina urrats txiki bat da eta norabide egokian doa. Hala ere, Jaurlaritzak NEBren lana sostengatu eta bideratu du eta horrek garrantzi handia du prozesua behar bezala elikatze aldera. PSE-EE ez da Aieteko Hitzarmeneko posizioraino heldu, baina aho txikiarekin bada ere, positiboki baloratu du ETAren lehen urrats hau. Modu orokorragoan ikusita, asko izan dira ETAren pausu hau antzezlana bailitzan irudikatu dutenak eta halako taularatzeak baztertzeko eta desegiteko eskatu diote erakunde armatuari.

Baina ez da antzerkia ez, eta ezta txantxetakoa ere. 2011ko urritik ETAk ematen duen urratsik garrantzitsuena da eta munduko edozein lekutan armen indargabetzea sinbolismoz eta garrantziz betetako unea bada, hemen antzerkia deitzen zaio edo delitu gisa hartzen da, bidea oztopatuz. Antzezlan gisa ikusiz gero, hala hartu beharko litzateke baita ere gainerako aktoreen lana, Jorge Fernández Espainiako Barne ministroaren ezezkotik eta Jaurlaritzaren “bai baina ez” jarreraraino. Azken finean, ez da edozein Legebiltzarretan ohikoan dagoena baino antzerki gehiago edo gutxiago. Espainiako Auzitegi Nazionala, adibidez, ez dago antzerkitarako eta horregatik deitu ditu deklaratzera NEBko kideak. Urkullu lehendakaria eta Jonan Fernandez ere antzerki gutxitarako egongo ziren iragan igande goizean egiaztatzaileei beren sostengua eskaintzera Madrilera joan zirenean. Zeresanik ez egiaztatzaileak. Akaso gertaera filma baten gisan ikusten ari denari 40 urteko kartzela zigorrak ez dio gauza handirik esaten, baina seguru armak indargabetzeko lanetan ari direnei baietz.

Hori da egiaztatzaileek azaldu dutena, balore handia ematen diotela ETA egiten ari denari, horrelako armagabetzea Espainia eta Frantziaren oniritzirik gabe egitea gaitza delako eta atxilotzeko arriskua handia delako. Egiaztatzaileen esanetan, gainera, ez dago argi modu horretan ETAk askoz arma gehiago desegin ahal izango duen. Horra oztopo bat gehiago, beraz, prozesu hau urtebeteko epean behar bezala gauza dadin.

Espainia eta Euskal Herriko hainbat esparrutan ez bezala, munduko hedabide eta pertsona askok urrats esanguratsutzat jo du ETArena. ETAk bere jarduera armatuaren amaiera iragarri zuenetik ez da halako jarraipen mediatiko handirik izan atzerrian: The Wall Street Journal, Time, The Guardian, New York Times, Le Monde, eta beste medio garrantzitsu askok eman diote oihartzuna. Bill Clinton AEBetako lehendakari ohiak ere oniritzia eman dio Twitterreko bere kontutik.

Arma gutxi, ilusio handia

Desegindako armak gutxi dira, ez da zalantzarik. Areago, duela urte asko beharko zuketen isilik arma horiek. ETAk urrezko bi aukera galdu zituen XXI. mendeko lehen hamarkadan, lehena Lizarrra-Garaziko Akordioaren ondoren eta bigarrena 2006ko Loiolako elkarrizketak eta gero. Ahultasun handiz iritsi zen bide armatuaren amaieraren iragarpenera eta orain, negoziazio teknikoaren unean, larrutik ari da ordaintzen hainbeste berandutu izana. Inoiz ez zen izango samurra elkarrizketa tekniko hori, baina ETAk eskura izan du hainbatetan eta tartean negoziazio politikorik ez zegoenez, arbuiatu izan du. Orain egoera are gaitzagoa da eta ETA nahi eta ezin zentzugabeko horretan harrapatua da.

Eta hala ere, asko kontrakoa saltzen saiatzen ari badira ere, gizarteko esparru zabaletan ilusioz bizi da bakearen esperantza, urtarrilaren 11n Bilbon argi ikusi zen moduan. Ilusio horrek ez du ez motibazio bera, ezta aurrera begirako herri ikusmolde adosturik, baina ohartzen da herri honetan asko sufritu dela eta horrek behar duela, lehenik eta behin, ETAren amaiera ordenatu bat eta, ondoren, elkarrizketa prozesu zabal bat.

Funtsezkoa da elkarrizketari serio heltzea, bestela ezinezkoa baita biktimak, memoria eta elkarbizitzaren gaiak behar diren sakontasunez jorratzea, are gutxiago behar duten eraginkortasunez. Munduko beste leku askotako esperientziek erakusten dutenez, dena ondo bideratuta ere aski gai gaitzak dira eta, borondate txarretik ez bada, nekez uler daiteke bake prozesua ondo atera dadin ahalik eta sendoen ez jardutea, areago hori txukun egitea funtsezkoa denean etorkizuneko elkarbizitza antolatzeko. Uler daiteke prozesu horretan muturreko interesak izatea eta bakoitzak bere ikuspegia erakutsi eta defenditzea, ezin dena ulertu da prozesuari berari muzin egitea edota boikota egitea. Hori bakarrik egin dezake uste duenak ETA dela hemen arazo bakarra eta behin honek bere jarduera armatua utziz gero ez dagoela beste inolako arazorik. Zauria ondo itxi barik aurrera egiteak dituen arriskuez jabetzen ez denak bakarrik egin dezake halakorik. Edo garaile eta garaituen eskeman ari denak. 

Egia da herritarren oso sektore zabaletan hau ez dela lehentasunezko arazoa, azken bi urtetakoak ez duela zerikusirik beste bake aukera batzuetan gizartean sumatu izan den ilusioarekin, baina horrek ez du esan gura arazo hau ondo bukatzea ez duenik nahi.  Gizartean bada bakerako lehengairik eta agintari eta aktore politiko guztiei dagokie prozesu hori behar beste elikatzea, ahalik eta emankorren izan dadin. Nola ote da samurragoa ezker abertzaleak iraganaren bere irakurketa kritikoa egitea, elkarrizketa eta eztabaida bidez, edo bere baitan katigatua? Eta biktimen beharrak asetzeko egokiena ote da Coviteren posizioa? Nola azaleratuko da hobeto argitu gabeko hainbat hilketaren informazioa, dakienak informazioa eskainita edo polizia-ikerketetatik?

Espetxeetako bake frontea

Armena sinbolikoki oso gai ikusgarria den moduan, presoen esparrua alor praktikoan da giltzarri aurrera egiteko, oraindik orain presoek eta beren senideek egoera hori beren larrutan sufritzen dutelako. EPPK-k dagoeneko iragarri du Zaballara ekartzeko eskaerak banan-banan bideratuko dituztela presoek. Espainiako Gobernuak, aldiz, orain arte behintzat argi adierazi du ETA desegin arte ez duela espetxe politika aldatuko. Argi da ez dela samurra izango, baina espetxeetako borroka frontea, bake fronte bat gehiago bilakatzea da kontua eta horretarako bakoitzak bere giltzak erabili behar ditu, jakinik espetxeetako giltza nagusia Espainiako Gobernuaren esku dagoela. Poliki bada ere, bideak eta minak arintzea da kontua, ez areagotzea, Espainiako Gobernuak atxiloketekin etengabe egiten duen gisan. Azken hiruzpalau urteetan argi ikusi den moduan, Euskal Herrian bederen, bake klabean jardun dutenek emaitza onak izan dituzte eta epe ertainera begira ere ere hala izango da, esanak esan, azkenean euskal gizarteak bakerako ahalegina eskertu egiten duelako eta kontrakoa zigortu.