Ogi egin berria eta atomoak

Demokritori
Demokritori "barre egiten duen filosofoa" ere esaten zaio, eta Johannes Moreelse Herbehereetako margolari barrokoak hala irudikatu zuen 1630eko olio honetan. Bizitzaren alde komikoaren garrantzia nabarmentzeaz gain, Demokritok hainbat ekarpen egin zituen; atomismoaren teoria garatzen lehena izan zen, esaterako. (Arg: Utrecht Museoa)
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Abdera  (Trazia), K.a. c. 460. Demokrito Antzinako Greziako filosofoa jaio zen. Besteak beste, atomismoaren teoriaren sortzailea izan zen, Leuziporekin batera; materia gai zatiezinez osatuta dagoela uste zuten.
 
Elezaharraren arabera, Demokritori goiz batez iritsi zitzaion inspirazioa. Ia egunero bezala ogi egin berria usaindu zuen, baina goiz hartan, jateko gogoaz gain, jakin-mina ere piztu zion usainak filosofoari. Nolatan  antzematen zuen bere sudurrak usain hura, ogia urrun egonda, sudurraren eta ogiaren artean loturarik ez bazegoen, bien artean airea besterik ez bazegoen? Galdera horretatik abiatuta Demokritok ondorioztatu zuen partikula ñimiño batzuk existitzen zirela, airean flotatuz ogi zati txiki ikusezinak sudurreraino iristen zirela eta horregatik har zezakeela ogi egin berriaren usaina. Hau da, mundua elementu ñimiño, zatiezin, suntsiezin eta eternoz osatuta zegoen, eta horiek bat egitean sortzen ziren unibertsoko gauza guztiak. Atomo –zatiezina, grekoz– esan zien.
 
Beste hainbat filosofo greziar bezala, Demokrito arrazoibide logikoan oinarritzen zen teoriak azaltzeko, eta ez zuen esperimenturik erabiltzen postulatuak berresteko. Nahita ere, mende asko falta ziren oraindik atomoen teoria enpirikoki egiaztatzen lagunduko zuen teknologia garatzeko. Horregatik, teoria jaio berriak hutsune asko zituen. Esaterako, Demokritok ez zuen uste naturaren prozesuetan inolako “indarrik” edo “espiriturik” dagoenik; ez zuen energia kontuan hartu, beraz. Errealitate guztia badiren gauzek (atomoek) eta ez direnek (hutsak) osatzen dute. Eta zentzumenen bidez antzematen den guztia atomoak dira; adibidez, haren ustez, Ilargia ikus daiteke satelitearen atomoak gure begietara iristen direlako.
 
Eta, jakina, oinarrizko partikulei ipini zien izenean ere ez zuen asmatu. 1830 inguruan, Michael Faraday izan zen atomoen zatiezintasuna zalantzan jartzen lehena. Mende horren amaieran, Joseph J. Thomsonek elektroiak aurkitu zituen izpi katodikoak aztertuz, eta azkenik, 1911n, Ernest Rutherfordek atomoaren nukleoa aurkitu zuen. Baina izenez zatiezina zena partikula azpiatomikoetan zatituta ere, atomoek Demokritok ipinitako izena atxiki dute, eta askok filosofo greziarra “zientzia modernoaren aitatzat” jo izan dute bere ekarpenak medio.
 
Duela urtebete Bretagne-Sud unibertsitateko lantalde batek The Journal of Social Psychology aldizkarian argitaratutako ikerlan baten arabera, ogi egin berriaren usainak ezezagunekin adeitasun handiagoz jokatzera bultzatzen gaitu. Alabaina, ikerlanak ez du frogatu usain horrek teoria atomikoa ulertzen laguntzen duenik.

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Historia
Mateo Balbuena borrokalari komunista hil da, 110 urterekin

1934ko Asturiasko Iraultzan, Eusko Gudarostean eta militar faxisten kontrako gerran aritu zen Lezaman bizi zen komunista amorratu eta aktiboa.


Bego Ariznabarreta Orbea. Gerrarik ez
“Gure aurrekoek bizitako gerraren traumak eta sintomak ditugu oraindik”

Gurasoak hilik, etxeko ganbara husteari ekin zioten
seme-alabek. Hainbat gauzaren artean, koaderno eta paper sorta, argazkiak eta nahi beste agiri. Bego Ariznabarreta Orbeak aita aspaldi zenduaren gerrako memoria harrigarriak zurian beltz irakurri, eta jabetu zen altxorraz,... [+]


Euskal Herriko kartografia historikoa
Mapen lorratza herri baten historian

Kartografiak herri edo lurralde baten ezaugarriak baino askoz gauza gehiago adierazten dituela jakina da. Mapak eskuan konkistatu dira kontinenteak eta eraiki dira inperioak historian zehar, eta eskoadra zein kartaboiez definitu dira identitate kultural eta politikoak. Euskal... [+]


5.000 lagunentzako zirku erromatar baten aztarnak aurkitu dituzte Iruña-Veleian

Arabako aztarnategi arkeologikoaren ondoan 280 metro luze eta 72 metro zabal dituen egitura ezkutatzen da soroen azpian. Arkikus enpresak drone bidezko kartografia teknika bereziak erabilita egin du aurkikuntza. Euskal Herrian ez da halako besterik eta Tarraco edo Calagurris... [+]


Manuel Azcona 1936an hildako diputatu errepublikanoaren gorpuzkiak eman dizkiote familiari

Larunbatean aldundian egindako ekitaldian Azconaren biloba María Jesús Fuertesek jaso ditu gorpuzkiak, bere seme-alabekin batera. Ekitaldian gogorarazi dute 1936-1945 urteen artean 376 pertsona exekutatu zituztela, horietatik 299 epaiketarik gabe.


Emakume alkateentzako jantzi erronkariarra diseinatu dute, Hiru Behien Zergan parte hartzeko

Larunbatean egingo dute San Martin Harriaren inguruan 600 urte baino gehiago dituen ohitura eta aurten emakume alkateentzako jantzi erronkariarrak prestatu dituzte, orain arte gizonezkoentzako baino ez baitzeuden.


Argizaria: bizitzaren eta heriotzaren artean

Paris, 1845. Frédéric Bastiat (1801-1850) ekonomialari eta politikari lapurtarrak Pétition des fabricants de chandelles (Kandelagileen eskaera) satira idatzi zuen. Protekzionismoaren aurkari sutsua, kandelagileek "bere argia salneurri baxuegitan... [+]


Sorginen duintasuna aldarri

Lan kontu bat dela eta berrirakurri behar izan dut liburu zoragarri hau. Teoria, genealogia eta historia feminista batzen dituen liburu motz honek kritika ugari izango zituelakoan sarean begiratu eta, sorpresa! bakarra aurkitu dut, Irati Majuelok Berria-n idatzi zuena.
[+]


Krabelin gorriz jantzi dute German Rodriguezen hilarria

German Rodriguez eta Joseba Barandiaran omendu, eta langile mugimenduaren alde egindako lana txalotu dute Iruñean. Palestinari ere elkartasuna adierazi diote, sanferminetan urteroko zitan Iruñean.


Auxerreko haur txikien hilerria

Aurtengo neguan INRAPeko (Ikerketa Arkeologiko Prebentiboen Institutu Nazionala)  arkeologoek nekropoli berezia aurkitu dute Auxerreko (Frantziako Estatua) erdigune historikoan: haur jaioberrientzako edo hilda jaiotako haurrentzako erromatar garaiko hilerria. K.o. I. eta... [+]


Bederatzigarrena eta azkena

Viena, 1824ko maiatzaren 7a. Ludwig Van Beethovenen (1770-1827) 9. Sinfonia estreinatu zen. Konpositore alemaniarrak bukatu zuen azken sinfonia izan zen, baina, asmoari erreparatuta, lehena izan zela ere esan liteke. Beethovenek 1799 eta 1800 urteetan idatzi zuen 1. sinfonia;... [+]


Euskal Herrian aurkituriko mosaiko erromatar garrantzitsuenetako bat ikusgai jarri dute Ablitasen

El Villar aztarnategian 2017an aurkituriko mosaiko erromatar handia zaharberritu eta ikusgai jarri dute Ablitasko kultur etxean. IV. mendeko villa edo etxaldeak 40.000 metro koadro ditu eta oso-osorik dagoela uste dute arkeologoek, nahiz eta zati txiki bat baino ez duten... [+]


Aurreskua, bertsoak eta musika emanaldiak German Rodrigezen omenez

Aurten ere, uztailaren 8an, astelehenean gogoratuko dute German Rodrigez haren omenezko oroitarriaren alboan. 13:00etan izanen da: aurreskua lehenbizi, Mikel Lasarteren bertsoak gero eta La Furia eta Fermin Balentziaren emanaldiak bukatzeko. Iluntzean, Peñak, isilik eta... [+]


Eguneraketa berriak daude