Galtsua ala galtzua

Ardiak, lurraldea ongarritzeko makina. (Arg: Roland Darrec)
Ardiak, lurraldea ongarritzeko makina. (Arg: Roland Darrec)
Artaburuak bildu eta artasoroaren emana amaitu dela uste duena, ustel dabil. Artasoroa, berez, errenta etekintsua, mozkin aberatsa duen ekosistema adimentsua da. Adimentsua, kulturala, geuk sortua delako. Hona etekin katea: hasteko artoa-babarruna-kuia (Zea mays-Phaseolus vulgaris-Cucurbita pepo) elkartzea. Babarrunak, Fabaceae familiako lekaduna izanik, aireko nitrogenoa lurrari lotzen dio. Nitrogeno oparia adeitsu hartuta, artoa ederki haziko da, eta babarrunari eskuinez aurrera aihentzeko barda dotorea eskainiko dio.
 
Babarrun lekak arto ostroen itzaletan helduko dira; hala, azal fineko aleak ekarriko dituzte. Eguzki galdetan heltzen den lekak azal zakarreko aleak izaten ditu... Arto-babarrun bikoteak libre uzten dituen soroko zirrikituetan kuia hedatuko da, eta negurako erreserba ederreko buruak onduko. Baina mozkinen katea ez da motza. Katebegi ugari du: kuiak, kuiak soilik; babarrunak aleaz gain leka, aziendaren gutizia; artoak, ordea, lorea, ostroa, zuztarra, artalea, lokotxa eta zurikina ditu. Ez zuen alferrik heredatu artoa izena! Artoa, grekotik ekarritako izena, “oinarrizko jaki”.  
 
Artasoroa garbi geratzen da zuztarrak biltzean. Artazuztarra edo arto lastoa edo mailastoa. Gose sasoietan jo eta zanpatu eta aziendaren jatenetarako. Garai oparoetan azienda beraren azpietarako. Hura biltzen denerako nabarmen etorria izango da abuztuaren amaiera aldera erein den arbia (Brassica rapa subsp. rapa), bestela soil-soila geratuko litzateke saila. 
 
Ez lehenago erein arbia, bestela, Bedaioko Larrañetako Mariak esaten zuen eran, zanbroak joko du. Baina, erroak utzirik adarrei lotu beharrean, sustraira buelta nadin, arbiaren zanbroarena beste baterako utziko dut. Utziko dizut... 
 
Artasoroan lastoa tiraka ateratzen denez, ez da haren arrastorik geratzen. Laboreen soroetan, baina, lastoa ebakita ekartzen da larrainera. Eta ebakitakoaren ipurdia han geratzen da, galtsua. Guretzako galtsua, Sarasolak galtzu badio ere... Artaldeak ondo aprobetxatuko du, negua igarotzera beterrietako zelaietara etorritakoan... Behetik gora eta goitik behera darama artaldeak artzaina. Eta bidean mesede ikaragarriak. Ardi batek egunean bost kilo kaka hedatzen ditu. 5.000 gramo kaka horietan txegositako 5.000 hazi doaz, ernetzeko pronto. Hara-hona dabilen artalde bat, lurraldea ongarritu eta ereiteko makina bat da, kimika urrunduz den-dena ematen digun makina on-ona. Gure amonak esango lukeen bezala, bedeinkazioa.

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Barazkiak eta belarrak
2020-07-14 | ARGIA
Europar Batasuneko pestizida kontsumitzaile handiena da Espainiako Estatua

Emaitza oso kezkagarriak jasotzen ditu Ekologistak Martxanek aurkezturiko txostenak. Espainiako Estatuan komertzializatutako 2.711 elikagai aztertu dituzte eta %34ak plagiziden arrastoak ditu, tartean debekatutako substantziak. Frutak eta barazkiak bakarrik hartzen baditugu... [+]


Euskal produktu ez hain gureen historia

Euskal Herrian bertakotzat dugun baratzegintza eredua produktu historiko modernoa da guztiz. Oraintxe landatuak izango dituzten Ezpeletako, Ibarrako eta Gernikako piperrak; Tolosako babarrunak; Arabako patata; edo Duzunaritzeko arto gorria; guztiak dira 1492tik Amerikako... [+]


2020-01-24 | Jakoba Errekondo
Uzta eta lana aurreikusi, eta bilakatu

Datorren uztailean izango al dugu lanik? Izango al dugu labore uzta biltzeko lanik? Gure aldean, etorkizuna planifikatzeko eta antolatzeko gaitasun handia dute landareek; ia landare guztiek. Bere zikloa biziko den tokian gertatuko diren gorabeheretara egokitua izango da... [+]


2019-11-29 | Jakoba Errekondo
Babarrunak irakurri

Omiasainduz fruitu guztiak sartuak” dio esaerak. Mandio bete sagar, kuia eta kiwi da geurean (Malus domestica, Cucurbita maxima eta Actinidia chinensis). Beste asko bete arto (Zea mays) izango dira; edo bete babarrun (Phaseolus vulgaris); patata (Solanum tuberosum), tipula... [+]


2019-09-05 | Jakoba Errekondo
Murririk bai?

Baratzerik ba al duzu? Umetan etxean ezagutu ditudan bi baratzeek murria zuten, horma, alegia. Batek buelta osoan, alde bakarrean besteak. Murriak ondo erabilita, baratzeak mesede galanta izango du. Babesgunea sortuko du: komeni den tokian itzala egiteko jarriko da, edo haize... [+]


2019-08-22 | ARGIA
Bendeja masiboa astelehenero Getxon: “Ez gara delinkuenteak, gure barazkiekin osasuna eman eta gosea asetzen dugu”

Getxoko Itzulbaltzetan abuztuaren 12an udaltzainek baserritar bati barazkiak errekisatu izana salatzeko egin dute protesta Uribeko Kostako Agroasanbladak deituta.


2019-06-27 | Jakoba Errekondo
Arratzalde honetatik

Arratsalde honek ematen didan oihartzuna baliatu nahi dut esan eta irakurlea jakinaren gainean jartzeko: urteko egun luzeenak joan dira eta gaua luzatzen eta egun argia laburtzen hasi da. Honek ondorio latzak izango ditu landareengan, eta sahieska guregan.
Hasi berria dugun eta... [+]


2019-06-24 | Jakoba Errekondo
Piperminaren tristura

Landagailuarekin zuloa egin eta landarea sartu. Aurtengo udara berotuko duen minaren piperminak (Capsicum annuum) landatuta daude. Pentsatze hutsarekin hortzak izerditan jarri zaizkit.

Gure herrian Oria ibaia errio bihurtzen da, eta bere alde batera zein besterako... [+]


2019-04-08 | Jakoba Errekondo
Latinez zorrotz

Gorritik ekiten dio sasoi berriari laharrak, Rubus fruticosus eta Rubus ulmifolius. Zurtoin gorrian kimu eta hosto berriak gorri-gorriak dira, laster berdetuko badira ere. Udazkenean, hotzak azala erretzen dionean ere, hostoak gorritu egingo dira. Gurienean gorri, eta zahar... [+]


2018-12-19 | Jakoba Errekondo
Hazia hazi eta ez jaki

Uzta gehienak burutu dira. Landareen zikloaren amaiera hazia da, beste landare berri baten zikloari hasiera emango diona, alegia. Uzta ganbararatzen dugunean fruituak edo haziak jaso ohi ditugu, eta bietatik jango dugu negua berotzeko. Landareak ikaragarrizko indarrak bideratu... [+]


2018-10-29 | Jakoba Errekondo
Baratxuriaren mamia

Baratxuria, Allium sativum, sekula ez da falta gure sukaldean. Lehortutako buru-sorta zintzilik urte osoan, eta berria lehen sei hilabeteetan. Etxetik baratzerako bidea hartzen ari dira orain baratxuri buruak eta aleak, ereintza sasoia. Gero ere, ereintza garaitik kanpora,... [+]


2018-10-22 | Jakoba Errekondo
Baratxuriak itsasoa du maite

Baratxuriaren sasoia hemen da. Baratxuria ereiteko sasoia. Bere uztarena geroago izango da, eta hura buruan ekin behar lanari. Burua buruan, baratxuriarena zeurean. Baina denok ez dugu baratxuriaren burua helburu. Gero eta maizago ikusten da baratzeetan berdetarako ereindako... [+]


2018-02-16 | Jakoba Errekondo
Zenbat Euskal Herri?

Beldurkundea ez, baina begirune eta lotsa arteko zerbaiten punttu batekin erantzuten dut, gero eta maizago, landareetan ia edozer galdetzen didanari. Eta punttu hori gero eta handiagoa da.

Berdantza-bart galdetu zidan batek ea tomatea (Solanum lycopersicum) noiz erein behar... [+]


Eguneraketa berriak daude