Hondakinen kudeaketaren inguruko eztabaidan sarritan errepikatu da argudioa, gaikako bilketa oso zorrotz (atez ate) zertan eginik ez zela defenditzeko: hainbeste milaka herritarren organikoz sortutako konposta non enplegaturik ez genukeela. Konposta soberan.
Zenbait adituk, gainera, uste hori hauspotu dute. Gipuzkoako Hiri Hondakinak Kudeatzeko 2002-2016 Plan Orokorrean, PIGRUG famatuan, idatzi zuten Xabier Garmendiak eta Javier Ansorenak: “Gipuzkoan dagoen konpost eskaerari dagokionean, esan behar da, apenas dagoela eskaerarik, batez ere ondorengo arrazoiengatik: konpost kopuru garrantzitsuak erabiltzeko gai den nekazaritzarik ez izatea…”.

Konpost gehiegi? Horretaz ARGIArako Urko Apaolazak galdeturik (2008ko uztaila) Geomorfologian doktore den José Miguel Edesok azaldu zuen gai organiko gosez daudela Euskal Herriko lurrak, zehazki isuri atlantiarrean intsinis pinu (eta azken aldian eukalipto) monolaborez landatukoak. “Niri baso jabeek esan izan didate –dio Edesok– ez dakitela zer pasatzen den pinuekin, ez direla hazten. (…)Soilik 35 urte daramagu erabilera agresiboekin eta pinuen mozketa bakarra egin da orain arte. Zer pasako da bigarren mozketa egitean? Pinuak berriz haziko al dira? Edo lurra pobreegia izango da?”.

Euskal Herri osora begira jarririk, hiri inguruetako baratzeek eta oro har nekazarien soroek irentsiko lituzketen konpost mendiez gain, ezin dira ahaztu batik bat Araba eta Nafarroan (baina baita beste lurraldeetan ere) higadura latza nozitzen duten eremuak, jendeen elikadura beharrei bezala klimaren aldaketaren premiak sortutakoei erantzuteko noizbait landarez eta zuhaitzez hornitu beharko direnak. Gainerakoan, Euskal Herria haiek sortutako laborez elikatzen duten inguruko lautada desertifikatzen ari direnek ere pozarren hartuko lukete gure ongarria.

Mundu osoari begira jarririk, lurzoruaren higadura etorkizunari buruzko arazo larrienetako bat bihurtu da. Horretara eraman dugu basoak eraistearekin eta azken mendeko nekazaritza industrialaren desmasiekin. Pedologia den lurzoruaren zientzian aditu nagusietakoak diren Claude eta Lydia Bourguignonek diote “Le sol, la terre et les champs” klasikoan: “Gizakiok sortu dugun higadura are bortitzagoa da klima gogortu ahala. Horrela, Suedian erosio tasa zen hektarea eta urteko 4 tona lur galtzea; Espainian galera 33 tonakoa zen. Kopuruok ‘iraultza berdearen’ [nekazaritza industrialaren] aurretikoak ziren, 1970 baino lehenagokoak, geroztik arau bihurtu baita ongarri eta pestiziden gehiegizko erabilera. Lurzoru galera ere asko handitu da urteotan. Gaur urteko eta hektareako 10 tona lur galtzen du Suediak, 40 tona Frantziak, 60 Espainiak, 100 Magrebek”.

Nekazaritza industrialak ongarri sintetikoekin elikatzen ditu lur antzu bihurtutako soroak, urtetik urtera txute gogorragoak behar dituzten labore kimika-adiktoak haziz. Honetan ere, ordea, panorama are ilunagotzen duen berri txarrik ez da falta. Adituek piztu dute alarma: Nitrogenoak (N), Fosforoak (P) eta Potasioak (K) osatutako ongarri sintetikoen NPK hirutasun sainduan fosforoa laster urritzen hasiko dela.

Ez da alarma anekdotikoa. 2013ko udan, fosforoa ez alferrik galtzeaz Europar Batasunak abiatu duen galdeketa dela eta, ingurumen komisario Janez Potocnikek ohartarazi du fosforoa berrerabili beharraz, jakien hondakin organiko eta abereen simaur guztiak konpostatuz.

Etxean bakarka edo herri lurretan auzolanean hondakin organikoekin konposta egiten duten familiak gizarte osoaren aitzindariak dira honetan ere. Berek sortutako hondakinen %40 zabortegietatik eta errauskailuetatik apartatu eta merke bezain txukun berrerabiltzeaz gain, ondorengo belaunaldiek elikatzeko beharko duten lurra ari dira gozatzen. Basamortu bilakatzea saihesten.