Madril, 1635. Calderón de la Barca idazlearen La vida es sueño antzezlan ezaguna estreinatu zen. Lehen emanaldien arrakasta medio, hurrengo urtean, 1636an, obraren lehen bi edizio inprimatuak merkaturatu ziren. Baina ordurako antzezlanaren eskuz idatziriko hainbat kopia pirata kalean zeuden. Kopia horiek memorizatzaileek idazten zituzten, beste bizibiderik ezean antzezlanetara behin eta berriro joan, obraren ahalik eta bertsio osoena jaso eta kopiak kalean saldu ohi zituzten lizentziadunek. Eta jatorrizko bertsioak liburugileengana iritsi baino lehen salgai izatea lortzen bazuten, merkatu beltzeko salmentek nabarmen egiten zuten hobera.
Calderón ez zen pirateriaren biktima bakarra izan; beste antzerkigile batzuk ere, Molière edo Lope de Vega esaterako, kexu izan ziren memorizatzaileen lanaz. Lope de Vegaren hitzetan: “Nire lanak kopiatzen badituzte, gutxienez ondo kopia ditzatela”. Izan ere, ohikoa zen kopiak oso kalitate txarrekoak izatea. Esaterako, La vida es sueño 3.000 bertso inguruk osatzen dute, eta iritsi zaizkigun faltsifikazio onenak bertsoen erdia besterik ez ditu, 1.500 inguru; kaxkarrenak, 100 baino ez.
Baina memorizatzaileen izurria ez zen berria; aitzitik, antzerkia bezain zaharra dela esan genezake. Antzinako Grezian memorizatzaile bikainak izan ziren, antzezlanen emanaldiak urriagoak ziren garaian, ehunka bertso gogoan jasotzeko gai baitziren. Gutxitan transkribatzen zituzten antzezlanak; gehienetan memorian gordetzen zituzten, gero kaleetan errezitatzeko. Egia da jarduera horren erruz egileari ikuslegoaren zati bat kentzen ziotela, baina obrak antzeztokietara joateko aukerarik ez zuten herritarrengana helarazteko bide bat ere bazen.
Piraten artean egilearen edo jabearen baimena zuten kortsarioak ere baziren. Haien lana funtsezkoa izan zen, adibidez, Korana gordetzeko. Hasieran, Mahomak ahoz azaldu zien bere jarraitzaileei musulmanen liburu sakratua izango zena. Baina bera hil ondoren Koranaren edukiak gal zitezkeela jakitun, hainbat memorizatzaile aukeratu zituen sura guztiak buruz ikas zitzaten eta Koranaren eskribau ofizial izan zitezen. Muad ibn Chabal, Ubayy ibn Kab eta Zayd ibn Tabit izan ziren, besteak beste, Mahomak izendatutako memorizatzaile taldeko kideak. Koranaren aginduak palmera hostoetan, harrietan edo ganbeluen omoplatoetan idatzi ohi zituzten. 633. urtean, Aqrabako guduan, Mahomaren ia memorizatzaile guztiak hil ziren. Orduan, Abu Bakr kalifak gudutik bizirik irtetea lortu zuten memorizatzaile apurrak bildu zituen eta, Zayd ibn Tabiten ardurapean, Koranaren sura guztiak liburu bakarrean idatziz jasotzeko agindua eman zuen, betiko gal ez zitezen.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]
Londres, 1928. Victoria and Albert Museum-era koadro berezi bat iritsi zen dohaintzan: margolanean gizon beltz bat ageri da, ileordea eta lebita jantzita, liburuz eta tresna zientifikoz inguratua. Museoan horrela katalogatu zuten: “Erretratu satiriko bitxia, beltzen... [+]
Azaroaren 4an itzuli die Frantziak benindarrei Katakle errege-aulkia, duela 132 urteko triskantzan frantses kolonoek lapurtu zietena. Memoriaren, aitortzaren eta ondare kulturalaren izenean, Europan zehar dituzten lapurtutako 500.000 objektuak berreskuratu nahi dituzte Afrikako... [+]
Literaturako klasikoei buruz pentsatzeak ezinbestean gaur egundik pentsatzea esan nahi du. Hain justu, klasiko izendapenak horixe du baldintza: gaurdaino iritsi diren obrak dira eta, beraz, haiei buruz pentsatzea obra horiek guganaino nola eta zergatik iritsi diren pentsatzea... [+]
Esaten da Simone de Beauvoir-ek idatzi zuela zapaltzailea ez litzatekeela hain indartsua izango zapalduaren lerroetan konplizerik ez balu. Niri oso normala iruditzen zait... zer nahi duzue, ba? Zapalduta zaudenean, ulergarria ere bada zure kondizio hori hobetu nahi izatea, eta... [+]
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
Autobiografia idaztea omen da garapen pertsonalerako tresnarik eraginkorrena, askatzaileena. Iraganeko kontuei tira egin eta gogora ekartzeak, orainaldiko korapiloak askatzen laguntzen omen du. Bai, laguntzen du orainaldia ulertzen eta komeni zaigun etorkizun bat marrazten... [+]
Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]
Iruñeko Erorien monumentua faxismoaren salaketarako eta memoria demokratikorako Maravillas Lamberto interpretazio zentroa bilakatzea adostu dute EH Bildu, PSN eta Geroa Baik. Eraikinaren parte bat eraitsiko dute, eta adiera frankistako elementuak kendu edo estaliko... [+]
Ancient Earth mapa birtualak gure herrialdea, eskualdea, hiria... duela milioika urte non zegoen ikusteko aukera ematen du Dinosaurpictures.org/ancient-earth helbidean.
Toponimoa idatzi eta 750 milioi urte atzera egiten duen kronologian garai bat aukeratuta, emaitza puntu... [+]
Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.
Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi... [+]