“Auzoan bizpahiru emakumek erasoak jasan zituzten denbora gutxian eta konturatzen zara ez dela soilik irratian entzuten duzun zerbait, inguruan gertatzen dela. Neguan adibidez, iluntzen duenean, oinez baino nahiago dut autoan joan, edo ordu batetik aurrera leku jakinetatik ez dut paseatzen. Beldurrak nire askatasuna baldintzatzen zuela ikusita, autodefentsa saio batera joatea baliagarria iruditu zitzaidan”, kontatu digu Pili Vergarak, 37 urteko irundarrak. Izu horri aurre egiten laguntzeko, autodefentsa feminista ikastaroak eskaintzen ditu Maitena Monroy bilbotarrak. Emakumeenganako diskriminazioan oinarritzen den sistema betikotzen du indarkeria sexistak eta horretaz gogoetatzen dute ikastaroek, herritar guztientzat izan beharko luketen eskubide batzuk gizonenak baino ez diren pribilegio bilakatzen direlako, kalean lasai ibiltzea, esaterako. Monroyren hitzetan, “autodefentsa feminista munduan egoteko modua da, bizitzeko jarrera bat, ‘hemen nago ni, eta inork ez dizkit nire eskubideak kenduko, nire kabuz eta nire gorputzaren gainean erabakitzeko eskubidea daukat’. Horrekin batera, beharrezkoa da sistemak eskubide horiek bermatzea eta urratzen direnean neurriak hartzea, arazoa ez baita pertsonala, estrukturala baizik, egiturazkoa, eta egin beharreko bidean neurri bat da autodefentsa, baina azken buruan lortu behar duguna da jarrera matxistak eta biolentoak deslegitimatzea. Horretarako ere balio dute ikastarook, gure ingurua zalantzan jartzeko eta gogoetatzeko; emakumeek probokatzen dugula esaten denean zertaz ari garen, gizonek zer egin dezaketen… Honen guztiaren aurrean gizonak ez direlako besoak gurutzatuta geratu behar, baina emakumeari galdetzea eta erabakitzen uztea da lehenengo urratsa, ezin du mundu guztiak emakumeon izenean erabaki”.

Teoria…

Autoestimua, segurtasuna eta autonomia indartzen eta norbere burua defendatzen ikasteko, aproposak dira autodefentsa saioak. Vergarak bere herriko Udalak antolatutako bi eguneko ikastaroan hartu zuen parte eta bete egin zen, guztira hogei bat emakume. “Lehenengo egunean teoria landu genuen eta interesgarria izan zen ohartzeko egunerokoan jarrera eta egoera sexistez inguratuta gaudela, sarri barneratuak ditugunez konturatu ere egiten ez garen arren. Edo jakiteko, adibidez, bortxaketa gehienak ez direla gauez gertatzen, egun argiz baizik”, dio Vergarak.

Hain juxtu, sexu indarkeriaren mehatxuak leku eta ordu jakinak saihestera daramatza emakume ugari, nahiko eszenario irrealak saihestera, eraso gehienak eguneroko leku eta egoeratan gertatzen direlako, pertsona ezagunengandik. “Kontua da, bestearen desioak betetzeko eta norberaren desio eta eskubideei uko egiteko rola barneratua duen emakumeari zaila egingo zaiola konfiantzazko giroan emandako eraso jakin batzuei erantzutea. Xantaia emozionala edo biolentzia egoera batzuk ez ditu biolentziatzat hartuko, intentsitate baxuko biolentzia mota asko normaltzat jotzen baititu gure gizarteak, normala dela sinetsarazi nahi digute, baina biolentzia ez da batere naturala”, dio Monroyk. Horretaz guztiaz eztabaidatzen dute bere ikastaroetan, saioen %70 teoria baita, eta beste %30 praktika. Alde teorikoan jarrera sexistak deslegitimatu beharraz mintzatzen dira, besteak beste. “Emakumeen gorputzak objektu bihurtuta ikusi ditugu Sanferminetan, festen parte bailiran, eta badirudi jaiek eta alkoholak biolentzia legitimatu ez, baina justifikatu egiten dutela –gaineratu du Monroyk–, ‘mozkor zegoen gizajoa…’ diote; edaten duzunean biolentoa bazara, ez ezazu edan, eta kito”. Are gehiago, “begira nola doazen jantzita, gero kexatu egingo dira” gisako esaldiek emakumeari berari egozten diote erasoen errua, beste behin ere biolentzia justifikatuz. Nagore Laffageren erailketaren epaiketan, adibidez, abokatuak haren amari galdetu zion ea Nagore “oso promiskuoa” ote zen. Ondorio zuzena zein da? Sexu indarkeria jasan duen makina bat emakumek ez duela salaketarik jartzen, oraindik ere emakumeentzat estigma modukoa delako, erasoa eragin duen zerbait egin balute bezala.

Maitena Monroyk ikastaroa ematen daraman 25 urteetan, 12 eta 88 urte arteko 15.000 emakume inguruk hartu dute parte, profil anitzekoak. Seguruago sentitzeko xedez gerturatu ohi dira, edo bikote harremanetan bestearen esanetara errendituta bizitzea nola moztu daitekeen jakin nahian. “Euskal Herriko herri txiki batean, 16 eta 50 urte arteko hamalau emakume etorri ziren saiora; horietatik hamabik indarkeria psikologiko eta fisiko gogorrak jasanak zituzten. Autodefentsa ikastaroetan kontatzen dituztenak mundua lotsarazteko modukoak dira”.

… Eta praktika

Bortxatzen edo erasotzen saiatzen badira, nola jokatu? Hori ere lantzen dute autodefentsa saioetan. Gorputza nola jarri eta zein jarrera hartu ikasi zuen Pili Vergarak. “Irakasleak esaten zigun ez genuela indarrik egiten, eta arrazoi zuen, kostatu egiten zaigu indarra kanporatzea, ez gaude ohituta, baina pixkanaka konfiantza hartzen zoaz, barne indarra ateratzen”. Biolentziari aurre egiteko, biolentzia da irtenbidea? “Defendatzeko aukera beharrezkoa da. Jo edo hil egin behar bazaituzte, defendatzea zilegi da, eta horretarako irakasten ditugu baliabide fisikoak”, argudiatu du autodefentsako prestatzaileak. Joka hasi aurretik, halere, baliabide ugari daude muturreko erasoak saihesteko, ‘sua!’ oihukatzea adibidez, jendearen arreta deitzeko. Solaskideek ez dute baliabide gehiago jakinarazi nahi izan, erasotzaileen belarrietara ez iristeko ahalik eta gutxien zabaltzea baita asmoa.

Egunerokoan, muturreko indarkeria baino ugariagoak dira intentsitate baxuko eraso sexistak. Horiei aurre egiteko tresnak ere ematen ditu autodefentsak, biolentzia fisikoaz baliatu behar izan gabe. Nola erantzun min egiten duten komentario matxistei? Afarian izterra laztandu dizun mahaikideari? Trenean bularretara begira adi-adi duzun pareko bidaiariari? Tabernan komunera bidean ipurdia ukitu dizunari?... “Irainaren aurrean, esaterako, mugak jarri behar dira, pentsatu beharrean zergatik iraindu ote nauen edo zer esan ote diodan nik lehenago. ‘Oso harro egongo zara egin duzunaz’ esan eta alde egitea izan daiteke aukera bat”, bistaratu digu Monroyk.

Prestatzaileak bost urratsetan oinarritzen du autodefentsa: lehenengo, gertatzen ari dena definitu (norberaren irizpidean konfiantza izanez); gero, eskubidedun subjektu naizela sentitu, eta ez objektu; norberaren burua maitatu eta baloratu; eskubideak ditudala barneratu (nahi dudan lekuan egoteko eskubidea, biolentziarik ez sufritzekoa…); eta azkenik, eskubide horiek praktikan jarri (nahiz eta horretarako beharrezkoa litzatekeen sistemak berak ere bermatzea emakumeen eskubideak). “Hortik abiatuta –azaldu du Monroyk–, egoera jakinen aurrean nola jokatu lantzen dugu, baina gutxirako balio dute baliabideek, lehenengo ez bagara gauza ikusteko maitasuntzat hartzen dugun hori ez dela maitasuna, kontrola baizik. Errespetua eskatzen dugu, ez besterik”.

Beldurra vs. izua

Normaltzat jotzen ditugun hainbat egoera gaitzesgarriak direla ohartzeko balio izan dio ikastaroak irundarrari. Baliabideak bereganatu ditu eta ikastaroa urtero errepikatzea pentsatzen ari da, jarrera praktikoak birgogoratzeko. “Pertsona bezala, segurtasuna irabazi dut, baina inoiz ez dakizu unea iristen denean nola jokatuko duzun… Beldurra ez dut guztiz galdu, nahiz eta prestatuago ikusten dudan nire burua, batez ere intentsitate baxuko indarkeria kasuei aurre egiteko”. Hain zuzen, prestatzaileak argitu digunez beldurra ez da inoiz galdu behar, “izua da galdu behar dena. Beldurrak erne jartzen gaitu arrisku egoeren aurrean, baina izua ez da ona, blokeatu egiten gaituelako. Eta nik uste autodefentsa saioekin lortzen dela izua galtzea, kasu zehatzak aztertuz ikasten dugulako horiei zein modutan egin diezaiekegun aurre”.

Autodefentsa ez da aski, ordea. Solaskide biek bat egin dute: hezkuntza funtsezkoa da, txikitatik. Neskei autodefentsa irakastea, bai, baina batez ere neska nahiz mutilak balore ez sexistetan heztea. “Gazteak oso matxistak omen dira, sinesgaitza! Horrek esan nahi du heziketan zerbaitek huts egiten duela, umeak barneratzen duelako etxean ikusten duena, eskolan, telebistan… eta hori guztia zaintzen ez bada, gerora ondorio kezkagarriak izan ditzake”, uste du Vergarak.

Instituzioetatik lan asko dagoela egiteke gaineratu du Monroyk. “Kasu jakinetan sorospena ongi dago, baina emakumeen aurkako indarkeriari modu orokorrean egin nahi badiogu aurre, ikuspegi globala behar dugu, jatorria emakume eta gizonen arteko ezberdintasunean dagoela ulertu, eta ezberdintasun horiek ezabatzeko neurriak bultzatu”. Biktima ahul eta pasiboaren estigma ere kendu beharko litzaieke emakume hauei. Tratu txarrak daudenean, esaterako, zergatik jarri bizkartzaina emakumeari? Zergatik jasan behar du biktimak kontrola, eta ez delitua egiten duenak? “Ez dut uste emakumeak biktimizatzen direnik –dio prestatzaileak–, emakumeak biolentziaren biktima baitira, baina beste biktima politikoentzat egiten den kategorizazioa ez da hauekin egiten, eta indarkeria sexistaren biktimak ere biktima politikoak dira. Instituzioetatik utzi egin beharko liokete emakumeak biolentziaren aurrean objektu pasibo gisa erakusteari. Emakume hauek ezereztu beharrean, euren jabekunderako bidea erraztu”. Eta duela gutxiko adibidea jarri digu Maitena Monroyk: Ertzaintzak 2012ko txostenean dio biolentzia matxista dela bigarren deliturik salatuena, eta ematen duen gomendioa da parranda baten ostean neskak ez daitezela inoiz etxera bakarrik itzuli. “Emakumeok ezin garela bakarrik egon, horrek arriskuan jartzen gaituela, horra helarazten den mezua, baina izua sortzea ez da irtenbidea, espazioak seguruago bilakatzeko neurriak hartu beharko lituzke Ertzaintzak, eta indarkeria kasuak daudenean esku hartu. Gizonek eskubidea dute kalean bakarrik ibiltzeko eta beldurrik ez izateko, emakumeok ez dugu eskubide hori”.

Izuagatik, gauza asko bizitzeari uko egiten dio emakume ugarik, eta ukorik ez egitea, bizitzari uko ez egitea da matxismoari eman dakiokeen erantzunik ozenena. Hala diosku Maitena Monroyk, Boliviako emakumeen lema gogoan: “Gure zoriontasuna izango da gure mendekua”.