Harrigarria da. Hori pentsatzen du bisitariak Arditurriko meategiak bisitatzean, Aiako Harria mendigunearen bihotzean. Meategiko aztarnarik zaharrenak erromatar garaikoak dira. Erromatarrek meategiak irekitzeko sua pizten zuten paretaren ondoan; haien meazuloak borobilak dira, tamaina txikikoak, eta erraz bereizi daitezke ondoren egindako ustiapenek utzitakoetatik. Hala ere, inguruko aztarnek argi uzten dute lehenago ekin zitzaiola meatzeak ustiatzeari. Bisitariak denboran bidaia egin eta garai hartako herritarren lantokia ikusteko aukera du; imajinazioaren bitartez bide horietan barrena aritzekoa.

Juan Guillermo Thalacker ingeniariak hamabost kilometro inguruko meategia aurkitu zuen 1803. urtean. Gaur egun hiru kilometro eta erdi geratzen dira. Thalackerrek Arditurri bisitatu ondoren esan zuen “400 gizon 200 urtez lanean arituta ere” ez litzatekeela nahikoa izango meazulo guzti horiek zulatzeko. Meategiaren handitasunari egiten dio erreferentzia. Izan ere, Iberiar penintsulan 2.000 urte baino gehiagotan ia etenik gabe ustiatutako meategi bakarrenetakoa da Arditurrikoa. Eta hori da bisitariek gehien nabarmentzen dutena, “jendeak ez du espero etxe ondoan horrelako zerbait aurkitzea. Herritar askok ez du ezagutzen eta harrituta geratzen dira meategiaren handitasunarekin”, adierazi du Miren Olivak, bisitetako gidariak. Meategiak zortzi pisu ditu, 100 metroko sakonera du eta gaur egun bost pisu urperatuta daude eta hiru lehorrean. “Guk bigarrena eta hirugarrena soilik bisitatzen ditugu, eta azpian dagoenaren berri ematean jendea zur eta lur geratzen da. Harrigarria da hemen norbait lanean imajinatzea, oso gogorra iruditzen zaie”, dio gidariak. XIX. mendetik aurrera, dinamita erabiltzen hasi zirenean, erromatarren garaiko galerien gainean lan egin zuten, eta horren ondorioz kilometro asko desagertu ziren.

Zentzuak eta emozioak bizi-bizi

Adimenak, zentzuek eta emozioek esku hartzen dute denboran atzera egiteko bidaia honetan; argiek eta soinuak giro berezia sortzen dute meategi barruan. Bidaiari ekin eta meategi handian sartu aurretik, bisitariak areto batean narratzaile baten ahotsa entzuten du: Juan Guillermo Thalacker alemaniar ingeniariak meatzearen historiaren eta geologiaren berri ematen du. Ahots horrek giro berezia sortzen du argiztapen eta soinu efektu berezien laguntzarekin.

Aurkezpen horren ostean meategiaren maketa ikusten du bisitariak, eta jarraian meazuloko bisita gidatua hasten da. Bi aukera daude, oinarrizko bisita egitea eta meategia sakonean ikustea. Lehenengoa edonork egin dezake, bigarrena ez. 5 urtetik gorakoak soilik sartu daitezke, eta ez denak, lekua ez baitago gurpildun aulkiarekin ibiltzeko egokituta. Oinarrizko bisita bai, bidea zabalagoa eta horizontala delako.

Oinarrizko bisitan, meategiaren bigarren pisutik sartu eta 200 metroko ibilbidea egiten da. Argiztapenak meategiaren berezitasunak ikusteko aukera ematen du, gidariak garai hartako hainbat historia kontatzen dituen bitartean. Besteak beste, Erdi Aroa aktibitate handiko garaia izan zela burdinaren inguruan, eta ola asko sortu zirela eskualdeko ubide eta ibaietan. Erromatar garaian berriz, zilardun galena ustiatu zuten, zilarra lortzeko; bitxi, edergarri eta txanponentzat. Beruna eta burdina ere ustiatzen zituzten.

Meategiari bisita intimoa

Bisita osoak, bide horrez gain, hirugarren pisua ikusteko aukera eskaintzen du. 400 metroko abentura. Behera jaistean desberdina da guztia; ez dago argirik eta linternak ematen dizkiete bisitariei, bidaia intimoagoa da. Bisita horretan aztarna gehiago ikusten dira, garai bateko igogailua eta galeria erromatarrak esaterako.   

“Meategiko hirugarren pisua Arditurriko errekaren maila freatikoaren azpitik dago; urperaturik egon beharko luke”, jakinarazi digu Olivak. Pisu hori da garai batean mineralez beteta zegoen zaina. Ez dago urperatua erromatarren garaiko obra hidrauliko batek funtzionamenduan jarraitzen duelako; Cuniculusa izena du horrek. “XIX. mendetik aurrera, dinamita erabiltzen hasi ziren. Zulo handiagoak zabaltzen ziren eta sabaia ez erortzeko zutabeak uzten zituzten noizbehinka”.

2.000 urtetako soinuak eta giroa birsortzen dituzte teknologia berriek; arrokek erortzean egiten zuten burrunba eta erabateko isiltasuna tartekatzen dira, lakuetako uren gaineko hotsaren islarekin, eta horrek guztiak bisitariari sentipen bereziak eragingo dizkio.